Ερρίκος του Αινώ και Φραγκοκρατία

Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο του Κώστα Κυριαζή «Ερρίκος του Αινώ - τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας», τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας του που αποτελείται από τα βιβλία: «Αγνή η Φράγκα», «Δ’ Σταυροφορία» και «Ερρίκος του Αινώ». Στην τριλογία αυτή -ας σημειωθεί εδώ ότι το κάθε βιβλίο είναι αυτοτελές και μπορεί να διαβαστεί ξέχωρα από τα άλλα- ο Κυριαζής μας εξιστορεί με γλαφυρό τρόπο τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πριν, κατά την διάρκεια αλλά και λίγο μετά την Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Μέσα από τα γραπτά του θα μεταφερθούμε στην Βασιλεύουσα των Κομνηνών και των Αγγέλων, θα ξαναθυμηθούμε τα λάθη και τα πάθη τους και δυστυχώς και την διχόνοιά τους που θα βοηθήσει στην επιτυχία της Δ’ Σταυροφορίας. Θα ξαναθυμηθούμε τους Γάλλους και Ιταλούς ιππότες που ξεκίνησαν για να απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από τους άλλόθρησκους Μουσουλμάνους, τον πανούργο Δόγη της Βενετίας Δάνδολο που ακόμα και στα βαθιά γεράματα αδημονούσε να συλλέξει πλούτη και να καταρτίσει συμφέρουσες, εμπορικές συμφωνίες. Θα ξαναθυμηθούμε την Αγνή, την Γαλλίδα πριγκίπισσα που παντρεύτηκε στα οκτώ της χρόνια τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό και που αναγκάστηκε να αφήσει για πάντα πίσω της πατρίδα, συγγενείς και νοοτροπία προκειμένου να τελέσει το πολιτικό συνοικέσιο.

Με την ανωτέρω τριλογία ο Κυριαζής καταπιάνεται με ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο και δυσάρεστο θέμα παγκοσμίως: την Δ’ Σταυροφορία. Η Δ’ Σταυροφορία χαρακτηρίστηκε από όλους τους ιστορικούς με πρώτο και καλύτερο τον Ράνσιμαν -τον μεγαλύτερο Βυζαντινολόγο όλων των εποχών- ως «έγκλημα ενάντια στον πολιτισμό και  στην ανθρωπότητα». Η πρόθεση των πολιτισμένων Ευρωπαίων να ελευθερώσουν τα Ιεροσόλυμα από τους βέβηλους Ισλαμιστές κατέληξε στην άλωση της Κωνσταντινούπολης, στην σφαγή ομόθρησκων, στην σύλληση  ιερών και στην αρπαγή όλου του πλούτου της Βασιλεύουσας. Παρά την σθεναρή αντίσταση της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, παρά την επανεγκαθίδρυση των Παλαιολόγων εξήντα χρόνια αργότερα, η πρώην κραταιά αυτοκρατορία δεν θα μπορέσει ποτέ να  φτάσει ξανά στα επίπεδα της παλιάς της δόξας. Οι Παλαιολόγοι, η τελευταία δυναστεία του Βυζαντίου, θα αντέξει άλλα διακόσια σχεδόν χρόνια. Με νύχια και με δόντια θα κρατήσουν όρθια την Κωνσταντινούπολη και τις γύρω περιοχές, θα πολεμήσουν χωρίς οικονομικούς πόρους, χωρίς μεγάλα στρατεύματα. Ο ηρωϊσμός και η αυτοθυσία του τελευταίου αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, θα γίνουν θρύλος, τραγούδι, παραμύθι, παράδειγμα προς μίμηση αλλά παρ’ όλα αυτά,μοιραία θα έρθει η δεύτερη και τελική άλωση της Πόλης. Φιλοσοφώντας πλέον τα γεγονότα μπορούμε να πούμε ότι όλες οι αυτοκρατορίες έχουν αρχή, μέση και τέλος. Επίσης κανείς δεν μπορεί να προδιαγράψει την ιστορία, αλλά κανείς δεν μπορεί και να αρνηθεί μελετώντας την ιστορία ότι η πρώτη άλωση του 1204 υπήρξε η αρχή του τέλους για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Στο τρίτο βιβλίο του ο Κώστας Κυριαζής μας παρουσιάζει την Αυτοκρατορία τεμαχισμένη και διαιρεμένη. Οι Φράγκοι  έχουν ήδη αλώσει την Πόλη. Διχόνοια και αναβρασμός κυριαρχεί  παντού: τρείς Έλληνες Αυτοκράτορες προσπαθούν να επικρατήσουν διεκδικώντας έναν θρόνο που τον έχουν σφετεριστεί οι Λατίνοι. Ακόμα και σε αυτήν την ύστατη στιγμή δεν συμμαχούν αλλά ο καθένας προσπαθεί να κερδίσει το αξίωμα για τον εαυτό του. Από την πλευρά τους και οι Φράγκοι είναι διαιρεμένοι, ο καθένας προσπαθεί να κερδίσει πλούτη και τίτλους για τον εαυτό του και την φατριά του. Ο μόνος που ξέρει τι θέλει είναι ο Βούλγαρος Σκυλογιάννης. Εκμεταλλεύεται την ευκαιρία της αναταραχής και της αστάθειας για να κατακτήσει εδάφη, για να πάρει μια παλιά εκδίκηση: να γίνει και αυτός Ρωμαιοκτόνος όπως είχε γίνει παλιά Βουλγαροκτόνος ο Βασίλειος. Ο απλός ρωμαίϊκος λαός θέλει ηρεμία, ησυχία και απαλλαγή από τους δυσβάσταχτους και παράλογους φόρους. Σε αυτήν την παράξενη εποχή θα αναδειχτούν κάποιοι ελάχιστοι ήρωες, κάποιοι ονειροπόλοι: ο Λέων ο Σγουρός θα καταφέρει να κρατήσει απόρθητες την Ακροκόρινθο, την Ακροναυπλία και το Άργος. Ο Θεόδωρος Λάσκαρης θα ιδρύσει την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, την Αυτοκρατορία που θα επανακαταλάβει το Βυζάντιο. 

Ο Κυριαζής θα θελήσει να μας μιλήσει και για κάποιον άλλον, για τον Ερρίκο του Αινώ, δεύτερο Λατίνο Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Ο Ερρίκος του Αινώ, αδελφός του Βαλδουίνου της Φλάνδρας θα τον διαδεχτεί στο θρόνο και θα βασιλέψει στο Βυζάντιο για δέκα χρόνια. Ο Ερρίκος είναι μορφωμένος, έξυπνος, καλός στρατηγός και πάνω από όλα καλός και δίκαιος με τους υπηκόους του. Ο Ερρίκος δεν ξεχωρίζει Έλληνες και Φράγκους, μοιράζει αξιώματα στους ικανούς, δεν επιβάλλει σκληρή φορολογία. Ο Ερρίκος είναι καλός και ανθρώπινος, είναι ο Φράγκος που «αγάπησαν» και οι κατακτημένοι Έλληνες. Μέσα από τις διηγήσεις του Κυριαζή τον αγαπάμε λίγο και εμείς. 

Ο συγγραφέας μας δεν είναι μικρόψυχος, γράφει ένα ιστορικό βιβλίο βασιζόμενο εντελώς σε ιστορικούς χαρακτήρες και γεγονότα. Δεν προσπαθεί να ωραιοποιήσει τους Έλληνες (ο Ισαάκιος ο Γ’ τυφλώνει τον γαμπρό του Μούρτζουφλο, ο Θεόδωρος Βρανάς συμμαχεί με τους Φράγκους), προσπαθεί να είναι δίκαιος και να γράψει όσο μπορεί πιο καλά τα γεγονότα μιας παράξενης εποχής. Ιστορικά γεγονότα αντλεί από τα έργα που μας άφησαν οι συγγραφείς εκείνης της εποχής (Έλληνες και Φράγκοι): ο Νικήτας Χωνιάτης, ο Ζοφρουά Ντε Βιλλαρντουέν, ο Ρομπέρ Ντε Κλαρί, ο Ακροπολίτης.            

Ο Κυριαζής θα μας τα διηγηθεί όλα αυτά σαν παραμύθι και θα μας φέρει στο μυαλό ιδιαίτερα δυσάρεστες στιγμές αλλά πρέπει να τα διαβάσουμε, όχι τόσο για να ψυχαγωγηθούμε  αλλά για να μην ξεχάσουμε ποτέ την ιστορία μας, για να μάθουμε από τα λάθη του λαού μας, για να παραδειγματιστούμε από κάποιους ανθρώπους, για να μην μοιάσουμε με κάποιους άλλους. Η ανθρώπινη φύση δεν είναι ποτέ άσπρη ή μαύρη, συνήθως είναι γκρίζα. Ας προσπαθήσουμε η δική μας υπόσταση να πλησιάζει πιο πολύ στο άσπρο παρά στο μαύρο. 

Εύη Ρούτουλα