Το ναυάγιο του Μέντορα

Σε όλους τους Έλληνες είναι γνωστή η ιστορία του Τόμας Μπρους, Έβδομου Κόμη του Έλγιν, ο οποίος βρέθηκε στην Αθήνα το 1801 ως πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Έλγιν κατάφερε να πάρει ένα φιρμάνι από τους Τούρκους και σύμφωνα με αυτό να αποσπάσει ολόκληρα τμήματα από τον αρχαίο ναό του Παρθενώνα. Σε αυτό το εγχείρημα τον βοήθησε ο γραμματέας του, Φίλιπ Χαντ, ο οποίος δωροδόκησε τον Βοεβόδα της Αθήνας (τίτλος που έφεραν οι πολιτικοί διοικητές από τον 17ο αιώνα και ύστερα στις τουρκοκρατούμενες περιοχές) για να ερμηνεύσει το φιρμάνι ελεύθερα και με τον τρόπο που βόλευε τον Έλγιν. Ο Έλγιν απέσπασε το ένα δεύτερο των ζωοφόρων, δεκαπέντε μετόπες, δεκαεπτά αετώματα, μια Καρυάτιδα και μια κολόνα από το Ερεχθείο.

Μέρος των προαναφερομένων αρχαιοτήτων, και συγκεκριμένα δεκαεπτά κιβώτα- απέπλευσε από το λιμάνι του Πειραιά στις 16 Σεπτεμβρίου του 1802 με το μπρίκι «Μέντωρ» και με αρχικό προορισμό το νησί της Μάλτας. Γύρω στις 6 το απόγευμα το καράβι βρήκε κακοκαιρία έξω από το ακρωτήριο Ταίναρο και παρασύρθηκε σαράντα ναυτικά μίλια νότια του προορισμού του. Στις 2 η ώρα το επόμενο πρωί, οι ναύτες έριξαν άγκυρες στον Αβλέμονα του Τσιρίγου, στα Κύθηρα δηλαδή, αλλά η προσπάθεια ήταν μάταιη. Οι άγκυρες δεν μπόρεσαν να κρατήσουν το πλοίο το οποίο χτύπησε πάνω στα βράχια και τελικά ναυάγησε. Μαζί με το πλοίο βυθίστηκε και το πολύτιμο φορτίο του.

Αμέσως μετά ο Έλγιν και οι άντρες του μίσθωσαν Καλύμνιους σφουγγαράδες προκειμένου να ανελκύσουν τον χαμένο θησαυρό: την ίδια χρονιά οι Καλύμνιοι δύτες ανέλκυσαν πέντε από τα κιβώτα, το 1803 κατάφεραν να ανελκύσουν άλλα δέκα και την επόμενη χρονιά τα τελευταία δύο κιβώτια. Έκτοτε και στην διάρκεια των επόμενων ετών έγιναν πολλές ερασιτεχνικές υποβρύχιες έρευνες αφού όλοι ήλπζαν στην ανεύρεση κάποιου τμήματος των αρχαιοτήτων.

Ο πρώτος που διενέργησε επαγγελματική έρευνα στο ναυάγιο του Μέντορα ήταν ο Κουστό το 1975. Η δεύτερη προσπάθεια έγινε το 1980 από το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών. Τρίτη προσπάθεια έγινε το 2009 από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Όλες οι έρευνες στόχευαν στον εντοπισμό και στην αναγνώριση - ταυτοποίηση του ναυαγίου καθώς και στον εντοπισμό αρχαιοτήτων. Αρχαία δεν βρέθηκαν αφού ο Έλγιν επί τρία χρόνια μετά το ναυάγιο είχε προσπαθήσει και είχε ανασύρει τα πολύτιμα μάρμαρα.

Η τελευταία υποβρύχια έρευνα που έγινε το 2012 διήρκησε δεκαεπτά ημέρες και υπεύθυνος των ερευνών ήταν ο αρχαιολόγος Κουρκουμέλης μαζί με ειδικευμένο τεχνικό και επιστημονικό προσωπικό. Ας σημειωθεί ότι η έρυενα χρηματοδοτήθηκε από το αυστραλιανό ίδρυμα «Kytherian Research Group» και από το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι δύτες δεν βρήκαν αρχαία τμήματα του ναού του Παρθενώνα αλλά προσωπικά αντικείμενα του πληρώματος του Μέντορα. Στην τελευταία αυτή έρευνα ανελκύστηκαν: μια πιστόλα, ένας λίθινος σφραγιδόλιθος με παράσταση πυροβόλου, ένας ναυτικός διαβήτης, μια χρυσή αλυσίδα, φορητά γυάλινα μελανοδοχεία, δύο χρυσά νομίσματα (το ένα είναι ολλανδικό του 1788), τρία αργυρά νομίσματα σύγχρονα της εποχής του ναυαγίου και δύο αρχαία αργυρά νομίσματα (ένα βοιωτικό και ένα αθηναικό). Επίσης στο ναυάγιο βρέθηκαν αρκετά προσωπικά αντικείμενα των επιβατών του: μια κλεψύδρα, κουμπιά από στολές, μπουκάλια και ενδύματα.

Κατά την επιστροφή του στην Αγγλία ο Λόρδος Έλγιν χρησιμοποίησε τα γλυπτά και τις αρχαιότητες του Παρθενώνα για να διακοσμήσει το μέγαρό του στην Σκοτία. Αναγκάστηκε να τα πουλήσει στο Βρετανικό Μουσείο για να ξεπληρώσει τα διαρκώς αυξανόμενα χρέη του. Το 1816 το Βρετανικό Μουσείο αγόρασε τα μάρμαρα του Παρθενώνα και τους λοιπούς αρχαίους θησαυρούς για 35.000 λίρες και έκτοτε εκτίθενται εκεί.  

Eύη Ρούτουλα