Ναός της Αγίας του Θεού Ειρήνης

Η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης κτίστηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο και αποτέλεσε τον πρώτο Πατριαρχικό ναό του Βυζαντίου. Μέχρι το έτος 360, και πριν την κατασκευή της Αγίας Σοφίας, ήταν η Μητρόπολη της Κωνσταντινούπολης.

Στην εκκλησία αυτή συγκλήθηκε επί Θεοδοσίου του Μεγάλου η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος το 381 μ.Χ., που συνέχισε και συμπλήρωσε τις αποφάσεις της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου και καταδίκασε τις κακοδοξίες του Μακεδόνιου και των πνευματομάχων (οι οποίοι αμφισβητούσαν τη θεότητα του Αγίου Πνεύματος, του τρίτου προσώπου της Αγίας Τριάδος), καθώς και του Απολιναρίου.

Με την Στάση του Νίκα (532 μ.Χ.) καταστράφηκε και ξανακτίσθηκε από τον Ιουστινιανό. Η Αγία Ειρήνη που χτίστηκε μετά τη Στάση του Νίκα, κάτω από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες με την παρακείμενη Αγία Σοφία, είναι μια υποδειγματική τρουλαία βασιλική, τρίκλιτη, με υπερώα στις τρεις πλευρές που ανοίγονταν στον κεντρικό χώρο και προς το ιερό στα ανατολικά. Χωρίς να έχει ξεπεράσει ποτέ την Αγία Σοφία.

Η Αγία Ειρήνη παραμένει η δεύτερη σε μέγεθος κωνσταντινουπολίτικη εκκλησία, με την κάτοψη του σημερινού σωζόμενου κτίσματος να έχει διαστάσεις περ. 58Χ30 μ., χωρίς να υπολογίζουμε το αίθριο και τη διάμετρο του τρούλου να είναι περίπου 15 μ. Η Αγία Ειρήνη έπαθε μεγάλες ζημιές από το σεισμό του 740. Ο τρούλος της εκκλησίας κατέρρευσε και το κτήριο έμεινε σε ερείπια. Ουσιαστικά ξαναχτίστηκε από τον Κωνσταντίνο Ε΄, γύρω στο 753.

Δεδομένων των ιστορικών συνθηκών, αυτή η φάση της εκκλησίας μάς δίνει πρόσβαση στην αρχιτεκτονική της Κωνσταντινούπολης την περίοδο της Εικονομαχίας. Σε αυτή την επισκευή του 8ου αιώνα, και παρά τη σε μεγάλο βαθμό περιορισμένη οικονομική δυνατότητα, το κτήριο διατήρησε την αρχική του κλίμακα του 6ου αιώνα, καθώς και την κάτοψη βασιλικής, ενώ έλαβε μορφή σταυροειδούς με τρούλο και έναν ελλειπτικό θόλο πάνω από το δυτικό τμήμα του κυρίως ναού.

Από τον εσωτερικό διάκοσμο της Αγίας Ειρήνης έχουν σωθεί κυρίως ψηφιδωτά στην αψίδα και στο νάρθηκα, τοιχογραφίες στο νότιο κλίτος και το διακονικό, ανάγλυφα κιονόκρανα, καθώς και κομμάτια αναγλύφων, ενσωματωμένα στο δάπεδο. Πιο διάσημο είναι οπωσδήποτε το αποσπασματικά σωζόμενο ψηφιδωτό με το μνημειακό σταυρό στην αψίδα του ιερού, που έγινε από τον Κωνσταντίνο Ε΄ κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας. Ο σταυρός πάνω σε χρυσό βάθος είναι μοναδικό δείγμα εικονομαχικής τέχνης.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης η εκκλησία δε μετατράπηκε σε τζαμί, αλλά χρησιμοποιήθηκε ως οπλοστάσιο από τους Οθωμανούς, αποθήκη για λάφυρα πολέμου με διάφορα λάβαρα και βυζαντινά κατάλοιπα ως εμβλήματα νικών, και αργότερα έγινε πολεμικό μουσείο. Σήμερα η Αγία Ειρήνη λειτουργεί κυρίως ως αίθουσα συναυλιών, λόγω της εξαιρετικής ακουστικής.

ΠΗΓΗ: Βυζαντινών Ιστορικά