Ο προοδευτισμός στις ημέρες μας

Ο προοδευτισμός ως σύνθημα κυκλοφορεί πολύ και στις ημέρες μας. Προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις λέγονται, προοδευτικοί διανοούμενοι προβάλλονται, πολλά κοινωνικά κινήματα φέρουν τον υπότιτλο προοδευτικά. Ο τίτλος του προοδευτικού αυτοαπονέμεται. Είναι ένας αυθαίρετος προσδιορισμός.

Στον 20ό αιώνα τον χρησιμοποίησαν μεταξύ των πρώτων οι Γάλλοι σουρεαλιστές. Ο Αντρέ Μπρετόν στο σχετικό μανιφέστο του, το 1930, έγραψε ότι προοδευτικός είναι όποιος «καταστρέφει με κάθε μέσο τις ιδέες της οικογένειας, της πατρίδας, της θρησκείας...» και ξαναφτιάχνει μια κοινωνία από την αρχή. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τον όρο του προοδευτικού απένειμαν στους εαυτούς τους οι οπαδοί του σταλινικού ολοκληρωτισμού. Τους δημοκράτες ιδεολογικούς αντιπάλους τους αποκαλούσαν «φασίστες», «αμερικανόδουλους» και άλλα σχετικά κοσμητικά επίθετα.

Μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων οι νεομαρξιστές, κυρίως οι Γάλλοι,  ξαναγύρισαν στις αντιλήψεις του Μπρετόν. Δόγμα τους η αποδόμηση των παραδοσιακών αξιών της κοινωνίας. Αυτοπροσδιορίζονται ως προοδευτικοί, επειδή είναι υπέρ της απόλυτης ελευθερίας, όπως ισχυρίζονται, στα θέματα των ανθρωπίνων σχέσεων, στα θέματα της αναπαραγωγής και στα θέματα της οικογένειας. Κέντρο της δογματικής τους ελευθερίας είναι η άρνηση του Θεού και κάθε μεταφυσικής σκέψης. Ο Ντοστογιέφσκι στους «Δαιμονισμένους» περιέγραψε την κατάσταση τους. Για να ζήσουν οι άθεοι ελεύθεροι δεν πρέπει να έχουν συνείδηση, για να μην ενοχλούνται από τύψεις. Το επιτυγχάνουν όταν ως ανθρωπόθεοι σκοτώνουν μέσα τους τον Θεάνθρωπο. Με τον θάνατό του Θεού στον άθεο συμβαίνει αυτό που αποκαλύπτει ο Σταυρόγκιν στον Τύχωνα, δεν νιώθει πια τι είναι κακό, έχει χάσει την αίσθηση της διαφοράς καλού και κακού.

Ο Φώτος Πολίτης (1890-1934), μία από τις σημαντικότερες  πνευματικές μορφές του νεοελληνικού θεάτρου, που σπούδασε και έζησε για χρόνια στη Γερμανία, έγραψε στο βιβλίο του «Καραγκιόζης ο μέγας», που κυκλοφορήθηκε στα 1924: «Το μεγαλύτερο κακό το κάνουν οι “προοδευτικοί” μας άνδρες. Τα ξιπασμένα τους μυαλά θαρρούνε πως η λευτεριά και η προκοπή βρίσκουνται πάρα πολύ εύκολα, φτάνει να τσακίσουμε κάθε μας βάθρο και να μαγαρίσουμε όλα τα ιερά. Για νάσαι πλέρια “εξελιγμένος” άνθρωπος πρέπει... να βρίσκης τους οικογενειακούς δεσμούς τυραννικούς, ν’ αρνιέσαι το Θεό και να καταφρονάς κάθε παράδοση, να δέχεσαι πως η ύλη κυβερνά το νου και νάχης την ιδέα πως η Ελληνική Επανάσταση ήτανε κίνημα αστικό. Με τέτοια και παρόμοια καραγκιοζιλίκια παίρνει χρώμα εδώ και “συγχρονίζεται” κι η πρόοδο. Όσο λιγώτερη αντοχή μπορείς να δείξης στη ζωή σου, όσο πιο άδειος και πιο κούφιος γίνεσαι κι ανίκανος να νοιώσης την αξία της ηθικής κλερονομιάς, που πρόγονοι σου αφήσανε, τόσο πιο “προοδεμένος” άνθρωπος λογιάζεσαι. Κι όμως η πρόοδο δεν είναι και δεν ήτανε ποτέ έννοια γελοία».

Η απτή πρόοδος είναι στην τεχνολογία. Αυτήν την αποδέχονται όλοι. Το ζήτημα είναι το πώς χρησιμοποιείται αυτή η εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη. Αποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο ότι η ηθική και κοινωνική πρόοδος δεν ακολουθεί την τεχνολογική και η ανησυχία των δημοκρατών πολιτών σήμερα είναι έντονη από τις καινοτόμες ιδέες που προωθεί η τάση παγκοσμιοποίησης και αποδόμησης των αξιών της κοινωνίας.

Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου