Τα ιατρικά σφάλματα ανά τους αιώνες

Χθες είχα την τύχη να παρακολουθήσω  μια επιστημονική ημερίδα με θέμα «Η εμπλοκή των ιατρών με την δικαιοσύνη» στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών. Στην αίθουσα που ήταν γεμάτοι από ιατρούς αλλά και από δικηγόρους συζητήθηκε το πολύ ενδιαφέρον θέμα των ιατρικών σφαλμάτων και πώς αυτά αντιμετωπίζονται δικαστικά. Το θέμα έχει πολλές διαστάσεις: ασυνείδητους γιατρούς, ληγμένα φάρμακα, ασθενείς που εκμεταλλεύονται μια κακή περίσταση για να πλουτίσουν, δικηγόρους που έχουν χτίσει όλη την καριέρα τους κυνηγώντας ιατρικές περιπλοκές. Μια ενδιαφέρουσα πτυχή του θέματος είναι και η ιστορική αναδρομή των ιατρικών λαθών και η δικαστική τους αντιμετώπιση. Για να της ρίξουμε μια σύντομη ματιά:

Ο πρώτος ποινικός κώδικας που ασχολείται με τα ιατρικά λάθη είναι αυτός του Χαμουραμπί (1792-1750 π.Χ.), του βασιλέα της Βαβυλώνας. Ο συγκεκριμένος κώδικας περιελάμβανε 250 νόμους με τους οποίους καθορίζονταν οι αμοιβές των ιατρών και η τιμωρία τους σε περίπτωση αποτυχίας του έργου τους. Σύμφωνα με αυτόν τον κώδικα: «Αν ένας ιατρός είχε εκτελέσει μια εγχείριση με το ορειχάλκινο μαχαιρίδιο στο σώμα ενός ευγενούς και του είχε προκαλέσει τον θάνατο, του έκοβαν το χέρι. Αν ένας ιατρός είχε εκτελέσει μια εγχείριση με το ορειχάλκινο μαχαιρίδιο στο σώμα ενός δούλου και του είχε προκαλέσει τον θάνατο, ήταν υποχρεωμένος να αντικαταστήσει τον δούλο.» Περαιτέρω ορίζονταν νόμοι και για τις νοσοκόμες - μαίες - τροφούς: «Αν ένα βρέφος πέθαινε στα χέρια μιας τροφού της έκοβαν το στήθος.»

Στην Αρχαία Ελλάδα οι ιατροί δεν αναλάμβαναν την θεραπεία ενός ασθενούς που θεωρούσαν ότι η περίπτωσή του ήταν μη ιάσιμη, απλά τον έστελναν στα Ασκληπιεία να τον αναλάβουν οι ιατροί - μάγοι. Έτσι απέφευγαν την περίπτωση ιατρικού λάθους. Εάν ο Θεός Ασκληπιός επιθυμούσε την ίαση του ασθενούς συμβούλευε τους ιατρούς - μάγους και ο αθενής σωζόταν, εάν όχι ο ασθενής κατέληγε και οι άνθρωποι θεωρούσαν σεβαστή την απόφαση του θεού τους. Την περίοδο του Ιπποκράτη η ιατρική αποκτά δική της υπόσταση ξέχωρη από την μαγεία, ο ίδιος ο Ιπποκράτης σχολιάζει ότι «όποιος μάθει να εφαρμόζει σωστά όσα έχουν γραφτεί, δεν κάνει μεγάλα σφάλματα στην ιατρική», βάζοντας έτσι τους κανόνες της ιατρικής εκπαίδευσης.

Το Ρωμαικό Δίκαιο βάζει τους δικούς του κανόνες στους ιατρούς. Για τους ιατρούς που προέρχονται από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα η αμέλεια ή η ανικανότητα τιμωρείται με εξορία, για τους ιατρούς που προέρχονται από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις η αμέλεια και η ανικανότητα τιμωρείται με θάνατο.

Στα βυζαντινά χρόνια συναντάμε για πρώτη φορά γυναίκες ιατρούς. Σύμφωνα με το βυζαντινό δίκαιο η τιμωρία ανδρών και γυναικών ιατρών είναι ίδια και δεν επηρεάζεται από το φύλο του ιατρού. Οι ποινές διαφοροποιούνται από πολλούς παράγοντες: την βλάβη που υπέστη το θύμα, την ύπαρξη ή μη δόλου και την κοινωνική θέση του ιατρού και του θύματος. Η ευθύνη των ιατρών αποδεικνυόταν με ιατροδικαστική έρευνα και οι τιμωρίες ήταν η δήμευση της περιουσίας, χρηματικά πρόστιμα, υποχρεωτική εργασία σε μεταλλείο, διαπόμπευση (ο τιμωρούμενος ιατρός περιφερόταν ανάμεσα στο πλήθος κρατώντας στα χέρια του ένα ουροδοχείο) και πολύ σπάνια θάνατος.

Στον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα το ιατρικό σφάλμα τιμωρούνταν μόνο αν ο ασθενής ήταν ευγενής, μέλος της βασιλικής οικογένειας, πλούσιος γαιοκτήμονας ή ο ίδιος ο βασιλιάς. Οι τιμωρίες στον μεσαίωνα έχουν συνήθως να κάνουν με τον βασανισμό του σώματος: μαστίγωση με βούρδουλα, σπάσιμο άκρων κ.ο.κ. Πολύ σπάνια ως τιμωρία έχουμε εργασία στα κάτεργα και φυλάκιση.

Ο σημερινός ιατρός θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια σύμφωνα με τις γνώσεις του και επιδεικνύοντας επιμέλεια και να συστήσει την καλύτερη θεραπεία στον ασθενή του. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφύγει την πρόκληση ακόμα και της ακούσιας βλάβης. Από την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε τα λόγια του Τζέιμς Ρήζον στο έργο του «Ανθρώπινο Λάθος»: «Οποιαδήποτε ενέργεια του ιατρού κρύβει παγίδες για την ακεραιότητα του ασθενούς, οι οποίες σύμφωνα με τον νόμο των πιθανοτήτων κάποτε πραγματοποιούνται. Η ιατρική είναι μια πράξη εμπειρική και το τυχαίο περιβάλλει κάθε διαγνωστική, θεραπευτική, προληπτική και ερευνητική πράξη.»        

Εύη Ρούτουλα