Εκδότες της πρώτης ελληνικής εφημερίδας

Πρόσφατα διάβασα το ιστορικό μυθιστόρημα του Νίκου Θέμελη «Για μια συντροφιά ανάμεσά μας», όπου γίνεται αναφορά στο τυπογραφείο των Ελλήνων αδελφών Πούλιου στην Βιέννη.

Οι αδελφοί Πούλιου, ο Πούλιος και ο Γεώργιος, κατάγονταν από την Σιάτιστα της Μακεδονίας και εγκαταστάθηκαν στην Βιέννη την δεκαετία του 1770. Ο πατέρας τους, Μάρκος εμπορευόταν στην αυστριακή πρωτεύουσα και το 1776 πήρε κοντά του και τους δυο γιους του, οι οποίοι πήραν την αυστριακή υπηκοότητα, έμαθαν ξένες γλώσσες και εργάστηκαν εκεί ως έμποροι. Από το 1790 τα δύο αδέλφια άρχισαν να εργάζονται στο τυπογραφείο του Ιωσήφ Μπαουμάιστερ. Ο ίδιος ο Μπαουμάιστερ λίγο αργότερα και συγκεκριμένα το 1792 αποχώρησε για να απασχοληθεί ως δάσκαλος των πριγκίπων του θρόνου και οι δύο Έλληνες άρχισαν να τυπώνουν και να δημοσιεύουν την «Εφημερίδα», την πρώτη παγκοσμίως σωζόμενη ελληνική εφημερίδα του νέου ελληνικού κράτους. Στο τυπογραφείο τους επίσης τύπωναν ελληνικά βιβλία, στην αρχή με την εκδοτική φίρμα «Παρά Ιωσήφ Βαουμαυστέρω» και αμέσως μετά «Παρά Μαρκίδ», από το όνομα του πατέρα τους, του Μάρκου. Στο τέλος η εμπορική φίρμα κατέληξε στο «Παρά Μαρκίδ Πούλιου».

Στην εφημερίδα που εξέδιδαν προσπαθούσαν να μεταφέρουν την επικαιρότητα όσο πιο αντικειμενικά και αληθινά γινόταν, χωρίς όμως να προκαλέσουν τις υποψίες ή το μένος των αυστριακών αρχών. Η «Εφημερίδα» κυκλοφορούσε δύο ημέρες την εβδομάδα, κάθε Τρίτη και Πέμπτη, σε δημοτική γλώσσα, με κάποιες λέξεις στην καθαρεύουσα. Εκτός από τις πολιτικές και στρατιωτικές ειδήσεις δημοσίευε ποιήματα, μικρές αγγελίες, αναγγελίες εκδόσεων και γυναικεία μόδα. Οι κυριότερες πηγές των ειδήσεων ήταν δημοσιεύματα του ξένου τύπου.

Η εφημερίδα λειτουργούσε κυρίως με συνδρομές και στελνόταν σε όλα τα μέρη του γνωστού ελληνισμού στην Ανατολή αλλά και στην Ευρώπη. Πολλά αντίτυπά της σώζονται σήμερα σε βιβλιοθήκες της Αθήνας, του Ιάσιου, του Βουκουρεστίου. Ο Ρήγας Βελεστινλής γνώρισε τους αδελφούς Πούλιου στην πρώτη επίσκεψή του στην Βιέννη το 1790. Στο τυπογραφείο τους τύπωσε το βιβλίο του «Σχολείον των ντελικάτων εραστών».

Κατά την διάρκεια των ετών 1796 και 1797 ο Ρήγας επισκεπτόταν καθημερινά το πατάρι των αδελφών Πούλιου όπου συγκεντρώνονταν Έλληνες φοιτητές, έμποροι και λόγιοι και συζητούσαν την μεγάλη ιδέα της ελληνικής ανεξαρτησίας. Οι αδελφοί Πούλιου ήταν αυτοί που τύπωσαν στα κρυφά το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα: την Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου καθώς και τον πασίγνωστο Θούριο.

Η γνωριμία τους με τον Ρήγα ήταν και αυτή που τους στιγμάτισε και έδωσε τέλος στην δραστηριότητά τους: μετά τη σύλληψη του Βελεστινλή οι αδελφοί Πούλιου εκδιώχθηκαν από τις αυστριακές αρχές, αναγκάστηκαν να κλείσουν το τυπογραφείο τους και να εγκαταλείψουν την Αυστρία. Ο Γεώργιος Πούλιος εξορίστηκε και ζήτησε άσυλο στη Γαλλία, κατόπιν πήγε στην Ιταλία και κατέληξε στη Νυρεμβέργη όπου έζησε έως και το θάνατό του το 1830. Ο Πούλιος Πούλιος βρέθηκε στην Ιταλία και πολέμησε με τον στρατό του Ναπολέοντα για τον εκδημοκρατισμό των λαών και κατέληξε στη Βενετία συνεχίζοντας το εκδοτικό του έργο. Υπάρχουν φήμες ότι επιθυμούσε να δημοσιεύσει εφημερίδα στην Ιόνιο Πολιτεία αλλά δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την προσπάθειά του αυτή καθώς και για το τέλος του.

Δημοσιογράφοι, εκδότες και τυπογράφοι οι αδελφοί Πούλιου, είναι οι άνθρωποι που δημιούργησαν την πρώτη ελληνική εφημερίδα. Στην εποχή μας που υπάρχουν χιλιάδες δημοσιογράφοι και πολλαπλοί τρόποι ενημέρωσης: ραδιόφωνα, τηλεοράσεις, εφημερίδες, ηλεκτρονικός τύπος, ιστολόγια και μέσα κοινωνικής δικτυωσης, ίσως να μην ακούγεται τόσο ηρωϊκό ή ξεχωριστό το κατόρθωμά τους. Στην εποχή μας όπου ο καθένας γίνεται εκδότης λαμβάνοντας χρήματα από τον δημιουργό για να εκμεταλλευτεί το πάθος και την επιθυμία του κάθε συγγραφέα να δει το έργο του εκτυπωμένο έχει χαθεί ο όρος του εκδότη: του επαγγελματία που αγαπά πραγματικά τα βιβλία και τον τύπο, που διαβάζει και επιλέγει τι μπορεί να δημοσιευτεί, που αναλαμβάνει το ρίσκο της έκδοσης.

Το 1790 όμως δεν υπήρχε Ελλάδα αλλά τουρκοκρατούμενες περιοχές, το Γένος ήταν άγνωστη έννοια για τους περισσότερους αγράμματους και αδαείς ραγιάδες και η μεταφορά και διάδοση αληθινών γεγονότων ήταν τις περισσότερες φορές πράξη επαναστατική. Το 1790 η πλειονότητα του λεγόμενου ελληνικού γένους δεν ήξερε γραφή και ανάγνωση και δεν είχε εμπορευματοποιηθεί η έκδοση των βιβλίων και των εφημερίδων ακόμα. Το 1790 υπήρξαν οι αδελφοί Πούλιου και ο Ρήγας Βελεστινλής, ο λεγόμενος Φερραίος. Στις μέρες μας, όλοι εμείς γινόμαστε συγγραφείς και εκδότες του εαυτού μας, το ελληνικό γένος έχει αποκτήσει πατρίδα και εδάφη εδώ και σχεδόν διακόσια χρόνια και πλέον γράφουμε τη δική μας ιστορία κυνηγώντας ανεμόμυλους!

Εύη Ρούτουλα