Ο Δαρβίνος, η επιστήμη και ο Χριστιανισμός [Δ']

Γ΄ ΜΕΡΟΣ

Ο Δαρβινισμός και η άθεη ιντελιγκέντσια

Τη θεωρία του Δαρβίνου περί της εξελίξεως και της καταγωγής των ειδών και του ανθρώπου επιδίωξαν και επιδιώκουν να αξιοποιήσουν άθεοι διανοούμενοι και επιστήμονες. Η ίδια η θεωρία δεν έχει αντιθρησκευτικό χαρακτήρα, ούτε όταν την έγραφε, στην αρχή τουλάχιστον, ο Δαρβίνος ήταν άθεος. Στο πρώτο του μάλιστα βιβλίο «Η καταγωγή των ειδών» και στο τέλος του ο Δαρβίνος αναφέρει: «Υπάρχει μεγαλείο σε αυτή την άποψη της ζωής (Σημ. Της φυσικής επιλογής), με τις διάφορες δυνάμεις της, που εμφυσήθηκαν αρχικά από τον Δημιουργό σε λίγες μορφές ή μόνο σε μία, και που, ενώ αυτός ο πλανήτης συνεχίζει να περιστρέφεται σύμφωνα με τον σταθερό Νόμο της βαρύτητας, από μια τόσο απλή αρχή έχουν εξελιχθεί και εξελίσσονται ατέλειωτες μορφές, ολοένα πιο ωραίες και πιο θαυμαστές» (Καρόλου Δαρβίνου «Η καταγωγή των ειδών», Εκδ. «ΤΟ ΒΗΜΑ», Αθήνα, 2009, Β΄ Τόμος σελ. 207. Ο τονισμός του γραφ.). Απόδειξη της ουδετερότητας της θεωρίας του Δαρβίνου είναι ότι και στις ημέρες μας υπάρχουν πολλοί Χριστιανοί και οπαδοί άλλων θρησκειών, που πιστεύουν στη θεωρία της εξέλιξης ως μια πράξη της βούλησης του Θεού.

Το Pew Research Center (Σημ. Παγκοσμίου εμβελείας κέντρο έρευνας και δημοσκοπήσεων) το 2014  διενήργησε έρευνα στις ΗΠΑ, με το ερώτημα αν οι ερωτώμενοι πιστεύουν στη θεωρία της εξέλιξης ως της καλύτερης εξήγησης για την  καταγωγή του ανθρώπου στη Γη. Στο ερώτημα της έρευνας απάντησαν θετικά: Το 54% των Ορθοδόξων Χριστιανών, το 58% των Ρωμαιοκαθολικών, το 51% των συγγενών προς τον Λούθηρο Προτεσταντών, το 24% των προς τον Καλβίνο συγγενικών προτεσταντικών δοξασιών, το 45% των Μουσουλμάνων, το 77% των Εβραίων, το 81% των Βουδιστών, το 80% των Ινδουιστών, και το 72%  των αγνωστικιστών. Ως προς τους επιστήμονες των σχετικών με την εξέλιξη επιστημών η έρευνα έδειξε ότι το 99,85% πιστεύουν σε μια οποιασδήποτε μορφής εξέλιξη. Μεταξύ αυτών πολλοί δήλωσαν πιστοί Χριστιανοί.  

Ο ίδιος ο Δαρβίνος πέντε μήνες πριν από τη δημοσίευση του βιβλίου του για την εξέλιξη και συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1859 σε επιστολή του προς τον φίλο του Τόμας Χένρι Χάξλεϊ (1825-1895) ανοικτά παραδέχτηκε ότι « η θεωρία μου για την εξέλιξη είναι ένα απλό πέπλο μιας υπόθεσης, η οποία έχει πολλά ψεγάδια και πολλές τρύπες». Βεβαίως ο Δαρβίνος δεν ήταν ιδεολόγος υλιστής, ούτε οπαδός του Μαρξ. Είναι ενδεικτικό των απόψεών του πως όταν το «Κεφάλαιο» μεταφράστηκε στα αγγλικά και ο Μαρξ του ζήτησε να του αφιερώσει ένα αντίτυπο, ο Δαρβίνος το αρνήθηκε, διαμηνύοντας του ότι δεν συμφωνεί με τις επιθέσεις του κατά της Χριστιανικής Πίστεως.... Όπως γράφει ο Ζακ Μπαρζέν ο Μαρξ και οι Μαρξιστες πολύ ενοχλήθηκαν τότε από την άρνηση του Δαρβίνου, αλλά στις αρνητικές κριτικές τους δεν έπαυσαν να τον χαρακτηρίζουν «δυνατό στοχαστή».

Οι βιογράφοι του  Δαρβίνου τον χαρακτηρίζουν συμβιβαστικό, ως χαρακτήρα,  και σημειώνουν ότι δεν του άρεσαν οι εντάσεις... Πού να ήξερε τις εντάσεις, την πολεμική και τον φανατισμό που καλλιεργούνται στο όνομά του... Επίσης αναφέρουν ότι ήταν ένας τυπικός Άγγλος αστός, συντηρητικός στις αρχές του. Σε γράμμα του προς τον H.A. Gaskell λ.χ. εκφράζει τον φόβο του ότι ο Νόμος για τον έλεγχο των γεννήσεων θα οδηγήσει στην ανηθικότητα τις άγαμες γυναίκες και θα περιορίσει την αποικιοκρατική ισχύ της Αγγλίας, αν ο πληθυσμός σκέφτεται πώς θα περιορίσει τον αριθμό του... (Σημείωση 34 από το βιβλίο του Jacques Barzun «Darwin, Marx, Wagner: Critique of a heritage», The University of Chicago Press, Chicago and London, 2^nd Edition, 1981, page 85).

Επίσης, ως τυπικός Άγγλος, ποτέ δεν αντέδρασε στην αποικιοκρατική πολιτική της χώρας του και  στο ότι κυβερνούσε τις αποικίες με τη βία, παρά με τη λαϊκή συγκατάθεση, θεωρώντας την αξιοπρέπεια των Ινδών και όλων των άλλων κατώτερη από τη δική της.... (Φράνσις Φουκουγιάμα «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος», Νέα Σύνορα, Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, 1993, σελ. 354). Μάλλον ταίριαζε η αποικιοκρατική πολιτική της Αγγλίας στη θεωρία της φυσικής επιλογής και του ανταγωνισμού των ειδών... 

Στην ίδια περίοδο, που ξεκινάει η ιδεολογική εκμετάλλευση της θεωρίας του Δαρβίνου από τους αθέους, διάσημοι επιστήμονες, που άφησαν τη σφραγίδα τους στη Φυσική και σε άλλες θετικές επιστήμες, εκφράζουν την άποψη ότι ουδεμία αντίθεση υπάρχει μεταξύ θρησκείας και επιστήμης. Μεταξύ αυτών οι James Joule (1818-1889), Balfour Stewart (1828-1887), James Clerk Maxwell (1831-1879), George Gabriel Stokes (1819-1903) και William Thomson (1824-1907).

Ο Μάξγουελ είναι εκ των σκαπανέων της σύγχρονης Φυσικής. Με τις εργασίες του στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία τοποθετείται στο ίδιο επίπεδο με τους Νεύτωνα και Αϊνστάιν. Στο τέλος της ζωής του είπε σε φίλο του: «Σκέφτομαι το πόσο ευεργετήθηκα στη ζωή μου...Η μόνη μου τώρα επιθυμία είναι όπως ο Δαυίδ να υπηρετήσω τη γενιά μου κατά το θέλημα του Θεού...».

Στον τάφο του Τζάουλ, του φυσικού, ο οποίος διατύπωσε τον 1^ο Νόμο της Θερμοδυναμικής, περί της διατήρησης της ενεργείας, όπως επίσης, μαζί με τον Κέλβιν, προσδιόρισε το απόλυτο μηδέν, είναι γραμμένο, κατά τη θέλησή του, το του Ευαγγελιστού  Ιωάννου: «Εμέ δει εργάζεσθαι τα έργα του πέμψαντός με έως ημέρα εστίν. Έρχεται νυξ ότε ουδείς δύναται εργάζεσθαι» (θ΄ 4).

O Στόουκς, γνωστός για τις εργασίες του, μεταξύ των άλλων, στον φθορισμό, έγραψε: «Όλοι αποδεχόμαστε ότι το βιβλίο της φύσης και το βιβλίο της Αποκάλυψης προέρχονται και τα δύο από τον Θεό και επομένως δεν μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε ασυμφωνία μεταξύ τους, αν ορθώς ερμηνευθούν».

Ο Ουίλιαμ Τόμσον, Α΄ Βαρώνος Κέλβιν, γνωστός από τις εργασίες του στη θερμότητα, στις μονώσεις και στην εφεύρεση των υποβρυχίων καλωδίων τηλεγράφου, επινόησε την κλίμακα μετρήσεως της θερμοκρασίας που φέρει το όνομά του, για τη μέτρηση της απόλυτης θερμοκρασίας των σωμάτων, με αρχή το απόλυτο μηδέν, που υπολόγισε σε -273,15^Ο Κελσίου. Ο Κέλβιν  έγραψε: «Η Χριστιανική μου Πίστη με βοηθάει και με ενισχύει στην έρευνά μου. Δέχομαι την εξέλιξη, αλλά η Αρχή και η κατεύθυνση είναι από τον Θεό....Δεν βρίσκω οποιαδήποτε διαφορά πίστης και επιστήμης». (Σημ. Οι πληροφορίες προέρχονται από το διαδίκτυο στα οικεία λήμματα). 

Ο Δαρβινισμός αναμιγνύεται και γίνεται ένα με τον Μαρξισμό και τον Φροϋδισμό, με άλλα λόγια με τον Υλισμό, τον Ηδονισμό και την Αθεΐα. Κατά τον Έλληνα ποιητή και στοχαστή Γιώργο Σαραντάρη (1908-1941) «ο Μαρξισμός και ο Φροϋδισμός είναι θεωρίες που θυσιάζουν τον άνθρωπο στον θάνατο, και δεν το γνωρίζουν. Είναι διαστροφές που γεννήθηκαν από έναν αχαλίνωτο ηδονισμό. Στην επιφάνεια χαρίζουν το μίσος, στο βάθος την πεποίθηση του θανάτου. Η ηδονή του θανάτου, του θανάτου όλου του κόσμου τις διατρέχει...». (Γιώργου Σαραντάρη «Δοκίμια για την ύπαρξη του ανθρώπου», Εκδ. «Ευθύνη», Αθήναι, 1999,σελ. 33). 

Μετά τη δημοσίευση της θεωρίας του Δαρβίνου υπήρξαν έντονες αντιπαραθέσεις από επιστήμονες στο περιεχόμενό της. Οι αρνητικοί προς την θεωρία του Δαρβίνου εντόπιζαν την κριτική τους κυρίως στα κενά, που βρήκαν ότι είχε και στα ερωτήματα που προκαλούσε. Οι επιστήμονες που υποστήριξαν τη θεωρία του Δαρβίνου ισχυρίστηκαν ότι με αυτήν λύθηκε ορθολογικά η καταγωγή των ειδών της φύσης και του ανθρώπου. Ο F. A. Lange, καθηγητής του πανεπιστημίου του Μάρμπουργκ, έγραψε σχετικά: « Η θεωρία για την καταγωγή των ειδών κάνει τους ανθρώπους να ανατρέξουν σε ένα παρελθόν που αποκτά ένα μυστηριώδες χρώμα, κατά το ότι στις διηγήσεις μύθων δεν αντιπαραθέτει παρά πολλές δυνατότητες, από τις οποίες οι περισσότερες περιορίζουν σε ακραίο βαθμό την αξιοπιστία κάθε μιας από αυτές». (F.-A. Lange, “Histoire du materialisme”, Librairie Schleicher Freres, Paris, 1911, B’ Tome, p. 265). Τα επιστημονικά κενά στη θεωρία του Δαρβίνου ήσαν τόσα, που θεώρησαν ότι θα καταπέσει και θα τεθεί στο περιθώριο της επιστήμης. Ενδεικτικά ο Hans Driesch (1867-1941), Γερμανός καθηγητής βιολογίας και φιλόσοφος, το 1902 διακήρυξε: «Δια τους φωτισμένους ανθρώπους ο Δαρβινισμός έχει πεθάνει!» (Βλ.σχ. Παν. Τρεμπέλα «Απολογητικαί Μελέται,  τομ. Β΄ σελ. 324).

Την ίδια πάντως εποχή ο αμερικανός αγνωστικιστής και εχθρός του Χριστιανισμού Ρόμπερτ Γκριν Ίνγκερσολ (1833-1899) στο έργο του «Ορθοδοξία» (Σημ. Χρησιμοποίησε τον ελληνικό όρο, με την έννοια ότι αυτός εκφράζει την «ορθή δόξα», δηλαδή την ορθή άποψη...) υποστήριξε πως ο Δαρβίνος, με τη θεωρία του, «κατέστρεψε την αξιοπιστία του Χριστιανισμού» και πρόβλεψε ότι «είναι πλέον υπόθεση χρόνου να παραμεριστεί εντελώς ο Χριστιανισμός, καθώς ένας εξελισσόμενος επιστημονικός πολιτισμός θα τον θεωρούσε ως μια δεισιδαιμονία αδαών». (Alister McGrath « Το λυκόφως του αθεϊσμού», Εκδ. «Ουρανός», Αθήνα, 2008, σελ. 141).

Ο μαθηματικός, φιλόσοφος, και συγγραφέας Αλεξάντρ Κοϋρέ (1892-1964), καθηγητής σε διάφορα Πανεπιστήμια και στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, διαφώνησε με τους άθεους συναδέλφους ως προς το ότι οι Νόμοι του  Νεύτωνα «Εξόρισαν τον Θεό από τη φύση». Έγραψε: «Δεν μπορεί να είναι τυχαίο το γεγονός ότι, τόσο για τον ίδιο τον Νεύτωνα όσο και για όλους τους νευτωνιστές, με εξαίρεση τον Λαπλάς, η νευτώνεια επιστήμη προϋπέθετε μια λογική πίστη στο Θεό» ( H. Metzger “Attraction Universelle” & John H. Randall: The Making of the Modern Mind, Boston, 1940 και Αλεξάντρ Κοϋρέ «Δυτικός Πολιτισμός – Η άνθιση της επιστήμης και της τεχνικής», Εκδ. «Ύψιλον», Αθήνα, 1991, σελ. 62. Η υπογράμμιση του γραφ.). 

Μιαν άλλη άποψη δίδει ο Αλβέρτος Αϊνστάϊν (1879-1955), Νόμπελ Φυσικής 1921,  για τη σχέση της επιστήμης με τη θρησκεία και σημειώνει ότι οι ακραίες θέσεις της μιας και της άλλης πλευράς οδηγούν σε σύγκρουση: «Δημιουργείται σύγκρουση όταν μια θρησκευτική κοινότητα επιμένει στην απόλυτη αλήθεια όλων των γεγονότων που αναφέρονται στη Βίβλο. Αυτό σημαίνει επέμβαση της θρησκείας στη σφαίρα της επιστήμης. Αυτού ανήκει ο αγώνας της εκκλησίας εναντίον των θεωριών του Γαλιλαίου και του Δαρβίνου. Από την άλλη μεριά, αντιπρόσωποι των επιστημών προσπάθησαν συχνά να φθάσουν σε βασικές κρίσεις, σχετικά με τις αξίες και τους σκοπούς με βάση την επιστημονική  μέθοδο και μ’ αυτόν τον τρόπο βρέθηκα αντιμέτωποι με τη θρησκεία. Όλες αυτές οι διαμάχες προκλήθηκαν από μοιραίες πλάνες....Η Επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή, η θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή». (Α. Αϊνστάϊν «Ο σημερινός κόσμος», Εκδ. ΜΑΡΗ, Αθήνα, 1951, σελ. 19-20).

Για την σε αναφορά με τον Θεό  διαφορά των Νόμων του Νεύτωνα με τη θεωρία του Δαρβίνου ο καθηγητής του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Μεγ. Βρετανίας Robert G. Crawford (1927- ) γράφει:

«Πριν από τον δέκατο ένατο αιώνα υπήρχε ως έναν βαθμό συμφωνία μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Ο Νεύτων ήταν χριστιανός και ο κλήρος συμμετείχε στην επιστήμη. Ο Θεός ήταν ο μέγας σχεδιαστής που είχε δημιουργήσει τον κόσμο και τους ανθρώπους σύμφωνα με έναν σκοπό. Βέβαια ο Γαλιλαίος είχε φέρει μια αναστάτωση, αλλά και αυτός πίστευε σταθερά στην αποκάλυψη του Θεού μέσα από το βιβλίο της φύσης και το βιβλίο του Θεού, την Αγία Γραφή. Ο Δαρβίνος ήταν αυτός που <άνοιξε τον ασκό του Αιόλου> με την εξελικτική θεωρία του για την προέλευση της ζωής, τη θέση του ανθρώπου στον φυσικό κόσμο και τη σχέση του με τον Θεό....Ο Δαρβίνος σκόπευε να γίνει κληρικός, αλλά είχε δεχτεί πρόθυμα μια πρόταση να γυρίσει όλο τον κόσμο για να παρατηρήσει και να συλλέξει φυτά, πουλιά, ζώα και απολιθώματα. Σ’ αυτό το στάδιο της ζωής του ήταν θρησκευόμενος, διάβαζε τα Ευαγγέλια και φιλοσοφούσε σε θρησκευτικά θέματα, προκαλώντας μάλιστα τη θυμηδία του πληρώματος του σκάφους. Αλλά βαθμιαία άρχισε να επικρίνει τη Βίβλο, φρονώντας ότι η ιστορία της ήταν ψεύτικη και η εικόνα, που παρουσίαζε για τον Θεό, τυραννική... Ο Δαρβίνος μνημόνευε τον Θεό ως δημιουργό στο τέλος της «Προέλευσης των ειδών» (1859), αλλά στο επόμενο έργο του, την «Καταγωγή του ανθρώπου» (1871), ο Θεός εγκαταλείπεται οριστικά». (Ρόμπερτ Κρώφορντ «Τι είναι θρησκεία», Εκδ. Σαββάλα, Αθήνα, 2004, σελ. 173 κ.ε.).

Μελέτη  Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Χημικού, Δημοσιογράφου και Συγγραφέα

(Η μελέτη συνεχίζεται...)