Εμείς φέτος τα δώσαμε έξω...

 
"Άκου να τα δώσουν να τους τα κάνουν έξω! Μη χειρότερα, ακόμα τι θα ακούσω! Χάλασε ο κόσμος πιά..., Χάθηκε μιά φούχτα σιτάρι;..."
 

Μια τέτοια κουβέντα, μεταξύ μιάς θείας και μιάς άλλης, πέρασε σαν ανάμνηση από το μυαλό μου. Σαν αυτές τις κουβέντες που πετιούνται στα πρόχειρα και δεν τις πολυδίνουμε σημασία την ώρα που λέγονται. Μέχρι να έρθει κάποια στιγμή που ξεπετάγονται σαν σπίθες και έρχονται και θρονιάζονται απροσκάλεστες στο καθιστικό της μνήμης. Μα πώς  αποθηκεύονται; Πόσα καθίσματα διαθέτει το μυαλό; Πόσες σκέψεις χωρούν; Πόσες κάθονται; Υπάρχει χώρος για όρθιες;
 
Στρογγυλοκαθισμένες ή μη γίνονται αναμνήσεις και όταν παρουσιαστεί η ευκαιρία αναδύονται σαν την Αφροδίτη από τους αφρούς και τα κύματα και σαν τον Φοίνικα που ανταναφλέγεται. Έτσι πετάχτηκε η ξεχασμένη κουβέντα που έγινε χρόνια και χρόνια πριν πηγαίνοντας "επάνω" . Το "επάνω", ήταν η Αγία Ελένη, το Κοιμητήριο στα Θεραπειά, Κωνσταντίνου και Ελένης, των Αγίων και Ισαποστόλων, που ήταν το Εκκλησάκι του νεκροταφείου μας, στο Ροσινιόλ. TARABYA RUM ORTODOKS MEZARLIGI, δωρεά Γ. Ζαρίφη, το 1873.
 
Μαμάδες και γιαγιάδες, παιδιά και παιδάκια σε τρίτροχες μικρές μπισικλέτες, μωρά στις πουσέτες και στα αρμπαδάκια, έπαιρναν την ανηφοριά κάτω από τις αγριοκαστανιές που έριχναν τις σκιές τους στο δρόμο. Βαριά τα κλαδιά φορτωμένα από ρόδινα και λευκά λουλούδια που το φύσημα του αγέρα τα έκανε να πετούν πέρα δώθε. Οι θείες που λέγαμε πιο πάνω, είχαν καιρό να ιδωθούν και βρήκαν την ευκαιρία να πουν δυό λόγια. Ο δρόμος της ανηφορίτσας ήταν μακρύς αλλά ευχάριστος, τα πουλιά φλυαρούσαν χωρίς σταματημό σε ανταγωνισμό των <είπες κι είπα> της φλυαρίας των οδοιπόρων με τα άκακα, τα πιο πολλά- κουτσομπολιά τους. Έλεγε η μια και πριν προλάβει να τελειώσει, έλεγε η άλλη, σταματημό δεν είχαν. Αυτή τη φορά το θέμα ήταν τα Κόλλυβα, που η τάδε γνωστή δεν τα έκανε η ίδια, αλλά τα έδωσε να τα κάνουν έξω.
 
 << Που έξω; Μα γίνεται; >>  <<Αν δεν το κάνεις το κόλλυβο στο σπίτι σου, να έρθει και καμιά γειτόνισσα από την παραμονή, να καθαρίσεις το σιτάρι να μην έχει κανένα πετραδάκι και σπάσει κανείς κανένα δόντι, να το πλύνεις δυό - τρία νερά, να το βράσεις μέχρι να σκάσει, ε, στο μεταξύ να πιείς και κανένα καφεδάκι, να πεις και ένα σοχμπέτι>>. << Ε, να φυλάξεις το κολυβοζούμι για να κάνεις ασουρέ, έχεις που έχεις τα καρύδια και τα αμύγδαλα και τις σταπίδες...>>. Οι δύο αυτές θείες δε πολυσυμφωνούσαν σε πολλά, αλλά η προετοιμασία των Κολλύβων, τις έβρισκε σε πλήρη συμφωνία. Συνέχιζε η άλλη, << Βέβαια, είναι και το άλλο, προσεύχονται; Λένε και κανένα τροπάριο; Ένα Αιωνία η μνήμη τουλάχιστον. Θυμιάζουν; Ανάβουν και κανένα κερί <οι έξω;>. <<Εγώ που λές, βάζω στο τραπέζι πρώτα έναν μουσαμά και από πάνω στρώνω τρεις πετσέτες, πεσκίρια απορροφητικά, μετά απλώνω το βρασμένο σιτάρι και κάνω έναν Σταυρό στη μέση>> <<και εγώ και εγώ>> πρόφταινε η άλλη για να πάρει φόρα, και να μην παραλείψει να πει πως έβγαζε το μεριδοχάρτι από τα Εικονίσματα με τα ονόματα των προσφιλών κεκοιμημένων, τα  έβαζε μαζί την Εικόνα της Αγίας Βαρβάρας δίπλα, άναβε ένα κερί <<λευκό από την Ανάσταση>>, << όχι καλέ, σκούρο, της Μεγάλης Πέμπτης>> πετιόταν η άλλη και θύμιαζε. Θύμιαζε και τα Εικονίσματα, αφού θύμιαζε που θύμιαζε. Σωστό και για τις δυό.
 
Σε τέλεια αρμονία, αφού είχαν πει στο μεταξύ ότι προηγουμένως καβούρντιαζαν ελαφριά λίγο αλεύρι, είχαν αλέσει τα μπισκότα petit beurre, ψιλοκόψει τα καρύδια, ασπρίσει τα αμύγδαλα και αφού έβγαλαν τα κουκούτσια, είχαν  πλύνει και στεγνώσει τις σταπίδες - εδώ λίγο χαλούσε η αρμονία, η μια έλεγε ξανθές, η άλλη πιό σκούρες -όχι !!, αυτές είναι για τους λαδερούς ντολμάδες -και έφταναν στα μυρωδικά. Απαραιτήτως κανέλα και σκόνη κόλιαντρο, τριμμένο μοσχοκάρφι, και yeηi (ή yedi;) bahar και ότι άλλο μυρωδικό είχαν στο σπίτι.
 
Όταν έβλεπαν πως το σιτάρι ήταν έτοιμο, έσβηναν το κερί, τα καρβουνάκια στο μπρούντζινο θυμιατό είχαν σβήσει από ώρα, το μάζευαν και το τύλιγαν σε ένα τρισόνι για να μην ξεραθεί. Ολα αυτά στο τραπέζι, σε γαβάθες και σουπιερίτσες, το ένα τρυπητό πλάϊ στην ψιλή ζάχαρη και στο ψευτοκαβουρντισμένο αλεύρι, το άλλο δίπλα στα τριμμένα πετι-μπορ και η κανονική ζάχαρη στην ζαχαριέρα και φυσικά τα κουκουνάρια. Δίπλα τους τα αμυγδαλοκούφετα, ίδια και απαράλλαχτα με αυτά της χαράς, της βάπτισης και του αρραβώνα, τα πάντα σκεπασμένα με πιάτα και πιατάκια για να μην πάνε οι μύγες. Έτοιμα για την ιεροτελεστία της άλλης μέρας, που ήταν η συναρμολόγηση και το στόλισμα. Έτοιμος και ο δίσκος. Ασημένιος, της προίκας της, της μιάς, από λευκή πορσελάνη της άλλης. Και οι δύο όμως, στρογγυλοί.  Υπήρχε λόγος.
 
Περπατώντας κάτω από τις αγριοκαστανιές, σταματώντας πότε-πότε να πάρουν μιαν ανάσα και να δροσιστούν από μια μικρή πηγή που ανέβλυζε στα αριστερά τους, συνέχιζαν το κουβεντολόϊ με την περιγραφή της συναρμολόγησης. Αφού έμπαιναν τα φακιόλια και τα τουλπάνια στο κεφάλι, βέβαια,  για να μην πέσει καμιά τρίχα από τα μαλλιά, όλα και όλα, νοικοκυρές ήταν.
 
Η διαδικασία, ίδια: Να βγει το σιτάρι από το τρισόνι και να μπεί στην μεγάλη σουπιέρα, να ανακατευτεί με λίγο αλευράκι -φυσικά ότι περισσέψει θα μπει στον ασουρέ μαζί με λίγο σιτσράκι- έτσι για να μην κολλήσει, και μετά τα μυρωδικά και οι ψιλοκομμένοι ξηροί καρποί με τις ξαθιές της μιάς ή τις σκουρόχρωμες της άλλης σταπίδες και τα μυρωδικά μέχρι να γίνει ένα ένα μυρωδάτο χαρμάνι που κατέληγε στον δίσκο. Από πάνω το αλεσμένο μπισκότο πατημένο με τις παλάμες, <για να μην έχει ζαρωματιές εγώ το πατώ με πετσέτα> πρόφταινε η πιό γρήγορη στις κουβέντες, μετά το κοσκινισμένο αλεύρι, <έτσι για ν’ ασπρίσει λίγο το πιάτο και να μην φαίνεται το μπισκότο>. Από πάνω η ζάχαρη και πιό πάνω, εδώ είναι που θέλει μαστοριά, η πούδρα ζάχαρη. Πάλι στρώσιμο με την παλάμη ή με την πετσέτα, είμαι να μην έχει ζάρες σαν ραφές σαν κακοραμμένο φουστάνι, και εδώ είναι που σε θέλω, να μην πάει έξω απο το χείλος του δίσκου, ίσια -ίσια στην μπορντούρα, με το μικρό δαχτυλάκι να μπαίνει σε ενέργεια.
 
Έμενε μόνο το στόλισμα. Πρώτα ένα στρογγυλό ασημένιο κουφετάκι στη μέση και μετά, οι κουφέτες με το αμύγδάλο μέσα, πάνω κάτω, δεξιά και αριστερά, για να γίνει ένας Σταυρός. Κάποια διαφωνία εδώ, αν ο Σταυρός θα ήταν συμμετρικός, αν το επάνω θα είναι μικρότερο από το κάτω, ανάλογα και πόσες κουφέτες υπήρχαν, για να μπούν και στο γύρο της πιατέλας και <εμένα διές, αν δεν φτάσουν,  συμπληρώνω με τα ξεφλουδισμένα αμύγδαλα>.  Αφού πιά είχαν φέρει σε πέρας την ιεροτελεστία του στολίσματος, έμενε η προσεκτική τοποθέτηση στην κατάλευκη κεντημένη με μονόγραμμα ανεβατό πετσέτα -της προίκας και αυτή- για την μεταφορά. Και οι τέσσερις γωνιές μαζί για να δεθεί ο κόμπος και ιδού ο λόγος που προτιμούσαν τις στρογγυλές πιατέλες και στρογγυλούς δίσκους.
 
Έτσι λέγοντας και με τα μάγουλα κοκκινισμένα και τα στήθη γεμισμένα από καθαρό αέρα, -φημισμένος ο αέρας των Θεραπειών, αφού είχε γιατρέψει ακόμα και τον Πατριάρχη Αττικό, μια φορά κι έναν καιρό και λόγω της θεραπείας που βρήκε, έδωσε στο χωριό την ονομασία του- κόντευαν να φτάσουν. Τα κυπαρίσσια πρόβαλαν τις κορφές τους πάνω από τα άλλα δεντρα, ο φρεσκασπρισμένος τοίχος που περικλείει τους τάφους των αγαπημένων μας, άρχισε να φαίνεται. Έχοντας στο ένα χέρι το κόλυβο, στο άλλο την τσάντα με το θυμιατό, τα καρβουνάκια, τα σπίρτα και το θυμίαμα και το τζουζντανάκι με τα ψιλά για τον Παπά, έφταναν επί τέλους <επάνω>, στην είσοδο της Αγίας Ελένης.
 
Κόσμος μέσα αρκετός, που έφτασε πριν  από τις θείες, μουρμουρητά, <<εδώ θα έρθουμε όλοι>> -που να ήξεραν;- ψιθυριστές κουβέντες, και άλλος κόσμος έφτανε μετά από αυτές. Άλλοι με τα πόδια, άλλοι με ταξί, μερικοί με αυτοκίνητα που έκλειναν προσεκτικά και όσο πιο αθόρυβα μπορούσαν για να μην ξυπνήσουν αυτούς που κοιμόταν στην αγκαλιά της αιώνιας ζωής.  Γνωστοί, άγνωστοι, συγγενείς, φίλοι και μη, όλοι με την ίδια έγνοια. Να έρθουν στους δικούς τους φέρνοντας τα δώρα τους. Κόλλυβα. Τι άλλο;
 
Θεία Λεμονίτσα, σαν και σήμερα και πολλά χρόνια πριν μας άφησες. Βρέθηκες αλλού και όχι <επάνω> όπως περίμενες. Δεν σε ξεχνώ.
 
Νίκη Beales
1η μέρα του Απρίλη 2025
Buckingham, Αγγλία

Ελευθερίες και ελευθερία

 
Υπάρχουν πολλές ελευθερίες: ελευθερία της Τέχνης -για την οποία γίνεται τελευταίως πολύς λόγος- και της Φιλοσοφίας, πολιτική ελευθερία, κοινωνική ελευθερία, εμπορική ελευθερία, σεξουαλική ελευθερία… Όλες αυτές προέρχονται από τη γνώση, που πηγάζει από τη φύση και την ηδονή.
 

Ο ποιητής και φιλόσοφος Γιώργος Σαραντάρης θεωρεί ότι «η γνώση είναι η στέρεη τροφή του ηδονιστή», που δε μπορεί να βρει άλλη πιθανότητα απόλυτου, παρά στη φύση. Αλλά, όπως προσθέτει, κάθε ελευθερία που αντλείται από τη φύση είναι αυταπάτη ελευθερίας, γιατί η γνώση και η φύση δεν είναι το απόλυτο. (Γιώργου Σαραντάρη «Έργα», Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο, Τομ. 1, σ. 162-163). Έτσι, εν ονόματι αυτού που ονομάζουν ελευθερία, οι οπαδοί του διαφωτισμού έφτασαν στις γνωστές απάνθρωπες ακρότητες του σαδισμού, της δολοφονίας εμβρύων, της υποβοηθούμενης θανάτωσης, των αυτοκτονιών, της όλο και περισσότερο αυξανόμενης χρήσης ναρκωτικών, της βίας, της εκμετάλλευσης των αδυνάμων, της επικράτησης του ατομικού, συλλογικού, κρατικού συμφέροντος παρά του δικαίου και της αλήθειας.
 
Από την πλευρά του ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι βάζει στο στόμα του εκπροσώπου του πνεύματος της Δύσης ιεροεξεταστή το κατηγορώ εναντίον του Ιησού Χριστού, γιατί έδωσε την απόλυτη ελευθερία στον άνθρωπο, που «τίποτε και ποτέ δεν υπήρξε γι’ αυτόν και την ανθρώπινη κοινωνία κάτι πιο αφόρητο…». Και προσθέτει ο ιεροεξεταστής προς τον Ιησού προβλεπτικά, αυτό που ήδη συμβαίνει στις ημέρες μας: «Το ξέρεις πως θα περάσουν αιώνες και αιώνες και η ανθρωπότητα θα διακηρύξει με το στόμα της Σοφίας και της Επιστήμης της, πως έγκλημα δεν υπάρχει και πως συνεπώς δεν υπάρχει αμαρτία και πως υπάρχουν μονάχα πεινασμένοι;…» (Θιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Αδελφοί Καραμάζοφ», Εκδ. Γκοβόστη, 2014, σελ. 291).
 
Και πάρα κάτω ο ιεροεξεταστής ερωτά τον Ιησού: «Μα είναι δυνατόν λοιπόν να μη σκέφτηκες πως τελικά ο άνθρωπος θα απαρνηθεί ακόμα και τη μορφή Σου και την αλήθειά Σου, συντετριμμένος κάτω από το τρομερό βάρος: την ελευθερία της εκλογής;… Λαχταρούσες την ελεύθερη αγάπη και όχι τους δουλικούς ενθουσιασμούς του σκλάβου, του τρομοκρατημένου μπροστά σε μια ισχύ που τον συντρίβει. Μα και εδώ εκτίμησες τους ανθρώπους  τόσο που δεν τ’ αξίζανε, γιατί φυσικά αυτοί είναι δούλοι, αν και πλάστηκαν επαναστάτες» (Αυτ. σελ. 294-295). Όμως, παρά τις αντιδράσεις των εχθρών Του και παρά τις προδοσίες των επικαλουμένων χριστιανών  ο Θεάνθρωπος Ιησούς είναι και θα είναι πάντα ο νικητής, υποστηρίζει ο μέγας Ρώσος συγγραφέας.
 
Η  Δύση ανάγοντας σε απόλυτες ιδέες τη φύση, τη γνώση και την ηδονή, τις μετατρέπει σε αρχές Δικαίου και εν ονόματι της ελευθερίας διώκει όλους όσοι δεν τις ακολουθούν. Η ανθρωπότητα το έζησε και το βιώνει και σήμερα. Ο διαφωτισμός προβάλλεται ως κάτι το σημαντικό, αλλά αποσιωπώνται τα καταστρεπτικά για την ανθρωπότητα  αποτελέσματα της εφαρμογής του. Επισημαίνονται μόνο οι τεχνολογικές του κατακτήσεις και ο πλούτος που δημιούργησε. Αποσιωπώνται η από τις μεγάλες δυνάμεις της Δύσης εκμετάλλευση των πτωχών ανθρώπων, η δουλεία, που επιβλήθηκε από αυτές σε εκατομμύρια ανθρώπων, η αποικιοκρατία και η άθλια μεταχείριση των ιθαγενών και οι σε βάρος τους γενοκτονίες στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, στην Νέα Ζηλανδία, στον Καναδά.
 
Για ποιες μεταρρυθμίσεις μιλάνε οι νοσταλγοί του Ροβεσπιέρου; Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος της μετριοπαθούς και σοφής  επαναστάτριας, του Κόμματος των Γιρονδίνων, Μαρί Ζαν Ρολάν, την ώρα που την πήγαιναν στην καρμανιόλα: «Ελευθερία! Τί εγκλήματα διαπράττονται στο όνομά σου!».
 
Η γενοκτονία στην Βανδέα και οι, κατά την περίοδο της τρομοκρατίας, με συνοπτικές διαδικασίες, δολοφονίες όποιου υπήρχε η υπόνοια ότι ήταν «εχθρός της Επανάστασης» είναι ενδεικτικά της ποιότητας αυτού που ονομάζεται διαφωτισμός και γαλλική επανάσταση. Τα ίδια και χειρότερα από τους οπαδούς των διαφωτιστών Μαρξ και Ένγκελς στη Σοβιετική Ένωση και στους δορυφόρους της. Και δεν χρειάζεται πολύ για να μιλήσει κανείς για την ποιότητα του ήθους και την αγάπη προς την Ελευθερία των Άγγλων. Αρκεί να δει το χάρτη με τις αποικίες που είχαν στα τέλη του 19^ου αιώνα, η σε βάρος των ανατολικών ευρωπαϊκών χωρών συμφωνία τους με τον Στάλιν και η βάρβαρη συμπεριφορά τους στην Μεγαλόνησο Κύπρο. Οι Γερμανοί γέννησαν τον Ναζισμό και αιματοκύλισαν την Ευρώπη και οι Ιταλοί τον φασισμό. Μετά από όλα αυτά για ποια ποιότητα ελευθερίας μπορούν να μας μιλήσουν οι ιδεολόγοι του Διαφωτισμού;…        
 
Οι εχθροί του Ιησού Χριστού γράφουν ανακριβώς ότι οι Χριστιανοί γκρέμισαν ειδωλολατρικούς ναούς, κάτι που οι οπαδοί του Διαφωτισμού σεβάστηκαν… Οι Έλληνες των πρώτων αιώνων ήσαν οι ίδιοι που από ειδωλολάτρες βαπτίσθηκαν Χριστιανοί και μετέτρεψαν τους ναούς τους σε χριστιανικούς, αφού επί αιώνες είχαν υποστεί πολλούς διωγμούς, με εκατομμύρια μαρτύρων.
 
Ως ατράνταχτο επιχείρημα της συμπεριφοράς των Ελλήνων χριστιανών έναντι των ειδωλολατρικών μνημείων είναι ο ναός του Παρθενώνα στην Αθήνα. Τον είχαν διατηρήσει σχεδόν ακέραιο επί 23 αιώνες και ήρθαν οι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού Μοροζίνι και Έλγιν και τον κατέστρεψαν. Αυτή είναι η αλήθεια. Και για ποιο σεβασμό μιλάνε οι οπαδοί του Διαφωτισμού σε ναούς, όταν οι Γάλλοι επαναστάτες μετέτρεψαν σε κρατικό μνημείο τον μεγαλοπρεπή Ναό της Αγίας Γενεβιέβης, προστάτιδας των Παρισίων; Όταν έκλεισαν εκατοντάδες ναούς και μοναστήρια και πήραν την ιδιοκτησία τους; Τα ίδια και χειρότερα συνέβησαν στη Σοβιετική Ένωση. Με ιδεολογικούς φανατισμούς, με το ψέμα και με τη βία νομίζουν οι μηδενιστές ότι θα επιβάλλουν την ιδεολογία τους, γιατί δεν βλέπουν ότι έχουν οι ίδιοι προκαλέσει ένα σε βάρος τους φονικό  ανεμοστρόβιλο.
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Facing the Digital

 
The Institute for Orthodox Christian Studies, based in Cambridge for the last 25 years, is organising for this evening a Lecture, between 6.00-7.30 GMT/BST.
 

The speaker is Dr Aleksandra Stevanovic. Her title: ‘Facing the Digital: Orthodox and Ethical Perspectives on the Rise of AI‘ [Online]. More info on the poster of this post.
 
The Lecture will be available online via this Zoom link: https://us02web.zoom.us/j/84590091799
 
Dr. Aleksandra Stevanovic is a Research Associate at the University of Kragujevac, Serbia, and an Adjunct Professor at Woxsen University in India. Her academic research relates to the anthropology of technology, theology and technology relations, and AI ethics. She has participated in over thirty national and international conferences and delivered lectures in Serbia, India, Greece, Lebanon, Poland, and the United States of America.