Wednesday 30 September 2020

Οι Φιλικοί: Αυτοί που πέτυχαν το αδύνατο

Ο Ιωάννης Φιλήμων, στο βιβλίο του «Φιλική Εταιρία», που εκδόθηκε στο Ναύπλιο το 1834, έγραψε για τους ιδρυτές και τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας: «Αδύνατοι, αλλά φιλοπάτριδές τινες και άξιοι Έλληνες κατώρθωσαν τον Πόλεμον της Ελλάδος». Τρεις απλοί έμποροι είχαν την έμπνευση «να εισάξωσιν εις αυτήν όλους τους εκλεκτούς και ανδρείους των ομογενών, δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό,τι ματαίως και προ πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων» και πέτυχαν αυτό που εθεωρείτο αδύνατο: Οι επί αιώνες ραγιάδες να ξεσηκωθούν και να επιτύχουν την ελευθερία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.  Για την ίδρυση, το σκοπό, την ιδεολογία, το έργο και τη σύνθεση των μελών της Φιλικής Εταιρείας σημειώνονται τα ακόλουθα:
 

Α. Ίδρυση στη Ρωσία. Η Φιλική Εταιρεία δεν ιδρύεται στην άθεη Γαλλία, ή γενικότερα στη Παπική και Προτεσταντική Δυτική Ευρώπη, αλλά στην Ορθόδοξη και  Ρωσική Οδησσό. Η Ρωσία δεν έχει ανάμιξη στα της Φιλικής Εταιρείας, αλλά σε αυτήν αναπτύσσονται από Έλληνες πολίτες κινήσεις υποστήριξης της.
 
Β. Μεσοαστοί έμποροι οι ιδρυτές. Οι ιδρυτές ανήκαν στη μεσαία τάξη των Ελλήνων, ασχολούνταν με το Εμπόριο και ιδεολογία τους ήταν η απελευθέρωση των Ελλήνων από την Τυραννία.
 
Γ. Ορθόδοξοι Χριστιανοί οι ιδρυτές. Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήσαν μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κάποιοι, διακατεχόμενοι από επιλεκτική μνήμη και αντίληψη, γράφουν αόριστα το 1814 ως χρόνο ιδρύσεώς Της, άλλοι τον Σεπτέμβριο του 1814. Όμως σε χειρόγραφο της Μονής Σπηλιανής Νισύρου αναφέρεται ότι η 14η Σεπτεμβρίου, κατά την οποία η Ορθοδοξία εορτάζει την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, ήταν «η γενέθλια ημέρα της Μεγάλης Αδελφότητος» (Φιλικής Εταιρείας). (Α. Διαμαντάρα «Χειρόγραφον Ι.Μ. Παναγίας Σπηλιανής Νισύρου, Δελτίον Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος,  9 – 1926, σ. 556), Γ. Καραμπελιά «Φιλική Εταιρεία», Β΄ Έκδ. Συμπληρωμένη, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2020, σελ. 79 και Ι.Κ. Μαζαράκη Αινιάν «Η Φιλική Εταιρεία», Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, 2007, σελ. 9).
 
Απόδειξη της πίστης στην Ορθοδοξία είναι τα σύμβολα που χρησιμοποίησαν οι Φιλικοί στα κρυπτογραφημένα έγγραφά τους, στις σφραγίδες και στις σημαίες – λάβαρά τους. Παντού υπάρχει ο Σταυρός.
 
Δ. Η ελληνική παράδοση μοναδικό στοιχείο Της.  Μετά το 1815 και την ίδρυση της «Ιεράς Συμμαχίας» στην Ευρώπη επεβλήθησαν οι αντιλήψεις του Μέτερνιχ και επολεμήθη κάθε φιλελεύθερη πατριωτική Επανάσταση. Αυτός ήταν ο λόγος που οι ιδρυτές της Εταιρείας επέβαλαν μυστικότητα στην κατήχηση των μελών Της.
 
Ο Ξάνθος εισελθών δι’ ολίγον εις Τεκτονική Στοά πληροφορήθηκε τα της εχεμύθειας και οργανώσεως αυτής, που φάνηκαν χρήσιμα στην οργάνωση της Εταιρείας. Όμως ο τεκτονισμός δεν είχε καμία σχέση με Αυτήν. Απόδειξη: Στον Όρκο που έδιδε ο κατηχούμενος διαβεβαίωνε: «Ορκίζομαι, ότι εις το εξής δεν θέλω έμβει εις καμμίαν άλλην Εταιρίαν, οποία και αν ήναι, μήτε εις κανένα δεσμόν υποχρεωτικόν. Και μάλιστα, οποιονδήποτε δεσμόν αν είχα... θέλω τον νομίζει, ως ουδέν». (Ιωάννου Φιλήμονος «Φιλική Εταιρία», εν Ναυπλία – 1834 - Αναστ. Εκδ. «Κουλτούρα»  σελ. 155). Επομένως ήταν αδύνατο να είναι κανείς μέλος της Φιλικής Εταιρείας και οποιασδήποτε άλλης Εταιρείας ή Οργάνωσης, επομένως και Στοάς. Επίσης η Εταιρεία δεν ήταν διεθνιστική, αλλά καθαρώς εθνική. Απόδειξη ότι σε αυτήν δεν μυήθηκαν ποτέ ξένοι. (Ι. Κ. Μαζαράκη – Αινιάν «Φιλική Εταιρεία», σελ. 11).
 

Οι πρωτεργάτες των Φιλικών προτιμούσαν αντί του όρου «μύηση», το χριστιανικό όρο «κατήχηση». Επίσης για τους αξιωματούχους επέλεξαν τους τίτλους «ιερείς» και «Απόστολοι». Μάλιστα ο Σκουφάς είχε καταρτίσει τον κατάλογο των ΔΩΔΕΚΑ Αποστόλων, τους οποίους προόριζε να κατηχήσουν ολόκληρο τον Ελληνισμό. (Μαζαράκη Αινιάν αυτ. σελ. 25).
 
Η τελετή της ορκωμοσίας στους βαθμούς της Φιλικής Εταιρείας είχε μόνο χριστιανικά σύμβολα. Ο «Μέγας Όρκος» εδίδετο από τον κατηχηθέντα ενώπιον Ιεράς Εικόνος και άρχιζε η τελετή με το να σχηματίσει τρεις φορές ο κατηχητής το Σημείο του Σταυρού, να δώσει στον κατηχηθέντα να φιλήσει την Εικόνα, να του παραδώσει στο αριστερό χέρι αναμμένο κίτρινο κερί. Το κερί σβηνόταν μετά την ορκωμοσία και ο ορκισθείς Φιλικός το κρατούσε, ως «παντοτινόν μάρτυρα των ενόρκων υποσχέσεών του». (Φιλήμων, αυτ. σελ 154).  
 
Ε. Χωρίς εξαιρέσεις η αγάπη στην Ελευθερία. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας είναι η σύνθεση της. Λόγω της μυστικότητας της Εταιρείας πλήρης κατάλογος των μελών Της δεν υπάρχει. Ο G. D. Frangos στην αδημοσίευτη (αρχές 2020) διδακτορική του διατριβή ταυτοποίησε 1093 μέλη της.  Από τα μέλη αυτά τα 911 είναι γνωστού επαγγέλματος:
 
Έμποροι 445, Εμποροϋπάλληλοι 10, Πλοίαρχοι ή πλοιοκτήτες 24, Δικηγόροι  13, Γιατροί  26, Δάσκαλοι  51, Φοιτητές 6, Υπάλληλοι και Γραμματείς 21, Προεστοί 111, Κληρικοί 85 (Από αυτούς Πατριάρχες 2 και Μητροπολίτες 17), Στρατιωτικοί 78, Αγρότες 6, Βιοτέχνες 7, Ναυτικοί 28. («The Philike Etaireia 1814-1821. A social and Historical Analysis» σ. 229, Γ. Καραμπελιά «Φιλική Εταιρεία» σελ. 87-88).
 
Ο Φιλήμων γράφει πως ο εθνομάρτυρας Φιλικός και οπλαρχηγός Ιωάννης Φαρμάκης μύησε τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄, όταν ήταν εξόριστος στο Άγιον Όρος. Και προσθέτει: «Ο σεβάσμιος Γέρων έδειξεν ευθύς ζωηρότατον ενθουσιασμόν υπέρ του πνεύματος της Εταιρίας». Ο μαρτυρικός Πατριάρχης για να διευκολύνει το έργο του αποστόλου της Φιλικής Εταιρείας στα νησιά του Αιγαίου Δ. Θέμελη, του χορήγησε συστατικό έγγραφο, δια να κρύψει την πραγματική αιτία της αποστολής του. Αντίγραφο του εγγράφου, με ημερομηνία 8 Ιανουαρίου 1821, είχε στα χέρια του ο Φιλήμονας (Αυτ. σελ. 332). Επίσης ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ βοήθησε οικονομικά την Εταιρεία δημιουργώντας το «Κιβώτιο του Ελέους», που εποπτευόταν από τριμελή Επιτροπή στην Πόλη. Από τα χρήματα που συγκεντρώνονταν το 1/3 διανεμόταν στους πτωχούς της Κωνσταντινούπολης, τα δε 2/3 φυλάσσονταν «δια την παρά Θεού ορισθείσαν ώραν». (Μαζαράκη – Αινιάν αυτ. σελ. 41-42). Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ με γράμμα και προσωπική παράσταση του Περραιβού συνέβαλε στην εν όψει της Επανάστασης ένωση των Μανιάτικων οικογενειών. (Μαζαράκη – Αινιάν αυτ. σελ. 45).
 
Ο Φιλήμων σημειώνει επίσης πως στην Πάτμο κατηχήθηκε στην Εταιρεία ο παρεπιδημών εκεί Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος. Αναφέρονται επίσης ως κατηχηθέντες οι Αρχιερείς Παλαιών Πατρών Γερμανός, Ναυπλίας Γρηγόριος, Κορίνθου Ζαχαρίας, Χριστιανουπόλεως Γερμανός, Άρτης Ιγνάτιος, Μονεμβασίας Χρύσανθος, Κερνίκης Προκόπιος, Μάνης Παρθένιος, Ανδρουβίτσας Θεόκλητος, Μαΐνης Νεόφυτος, Πλάντζας Ιερεμίας, Καρυουπόλεως Κύριλλος, Μηλέας Ιωσήφ, Σαλώνων Ησαΐας, Σερρών Χρύσανθος και Ειρηνουπόλεως Γρηγόριος. Οι Μητροπολίτες -μέλη της Πατριαρχικής Συνόδου- ήσαν ενήμεροι για την Φιλική Εταιρεία και ο Ιασίου Βενιαμίν ευλόγησε τη σημαία της Επανάστασης του Αλ. Υψηλάντη. Από την πληθώρα των μυηθέντων Αρχιμανδριτών και ιερέων αναφέρονται, μεταξύ πολλών άλλων,  οι Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας), Άνθιμος Γαζής, Νεόφυτος Δούκας και Νικηφόρος Παμπούκης.
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Tuesday 29 September 2020

Monday 28 September 2020

Μιά συγκινητική ἐπιτύμβια ἐπιγραφή

, Μι ξεχωριστ τιμ γι τή Σκόπελο, στόσο γνωστη


Στ ερ Βμα το Καθολικο τς Παναγίας τς Ζωοδόχου Πηγς (Λιβαδιώτισσας) τς Σκοπέλου, σώζονται κάποιες πιτύμβιες μαρμάρινες πλάκες, τς ποες χρησιμοποίησαν ταν πλακόστρωσαν τ ερό το ναο.
 
Γι τν στορία ναφέρω τι ο πλάκες ατς προέρχονται π τάφους κάποιων πιφανν Σκοπελιτν (π.χ. τν οκογενειν, στεριάδη, Βαλσαμάκη) κα λλων, τος ποίους θαψαν  κε ο συγγενες τους γι τν ξς λόγο.
 
ταν μ τν π᾿ ρ. 509/21 πρ. 1834 διαταγή του πρς τ Δημογεροντία Σκοπέλου τότε παρχος τν Βορείων Σποράδων Μ. Μηλατης πρότεινε «ν συστήσ κάθε Κοινότητα νεκροταφεον μακρν τς πόλεως», πελέγη, μετ π διαβουλεύσεις θέση «Παπαδήμου» γι ν χρησιμοποιηθε ς Κοιμητήριο τς Χώρας Σκοπέλου. Γιατ πρέπει ν ξέρουμε πς πρν π ατό, τος κεκοιμημένους τος θαβαν ξω π τος ναούς, στος περιβόλους τους (βλ.Τν  νέκδοτη στορία τς νορίας τς Φανερωμένης κ.λ.π).
 
τσι, ταν ρχισε φαρμογ το νόμου,  ο πιφανες Σκοπελίτες τ ρνήθηκαν, τονίζοντας μετ᾿ μφάσεως «Τί, το ν’ νθρουπό μ᾿ σ’ Παπαδήμ θ το ν πάου»: (πληροφορία π. Χρήστου Ματσάτσου, φημερίου Παναγίας το Μελετίου Παπαμελετίου) πότε τος βόλευε τ Σινατικο μετόχι τς Λιβαδιώτισσας, πο ταν σ λειτουργία τότε, κι τσι πήγαιναν κε τος κεκοιμημένους.
 
Μεταξ κείνων, λοιπόν, πο ναπαύτηκαν στ χώματα το Κοιμητηρίου τς Λιβαδιώτισσας ταν κα βορειοηπειρώτης ακώβου, μεγαλέμπορος.
 
σφαλς στ νησί μας βρέθηκε, κα μάλιστα, χειμωνιάτικα, χάριν το μπορίου -τί κριβς μπορευόταν δ γνωρίζουμε. πως πίσης π τί πεβίωσε. μως πιτύμβια πλάκα π τν τάφο του μς διασώζει μι πτυχ τς εγένειας κα τν συγγενν του, ο ποοι μαζί μ τν κεκοιμημένο τους τίμησαν κα τ Σκόπελο, καθς χάραξαν πάνω στ μάρμαρο τ παρακάτω συγκινητικ λόγια (Κράτησα τν ρθογραφία το κειμένου):
 
ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΑΚΩΒΟΥ
ΓΕΝΝΗΘΕΙΣ  ΤΗΝ 1ΗΝ ΜΑΡΤΙΟΥ 1816 ΕΝ ΚΟΡΙΤΣΑ
ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΟΛΥΠΛΑΓΚΤΟΝ ΔΕ ΒΙΟΝ ΕΝ
ΕΜΠΟΡΙΑ ΒΙΩΣΑΝΤΙ ΕΜΕΛΛΕΝ ΑΥΤΩ ΕΙΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΑΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΗΝ ΠΕΡΙΠΑΘΩΣ
ΗΓΑΠΑ ΝΑ ΕΚΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟ ΖΗΝ ΤΗΝ 23ΗΝ ΦΕΒ
ΡΟΥΑΡΙΟΥ 1881 ΚΑΤΟΙΚΗΣΑΣ ΑΙΩΝΙΩΣ ΤΟΥΣ ΦΙ
ΛΟΞΕΝΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ
 
π. Κων. Ν. Καλλιανός

Sunday 27 September 2020

Κυριακή Α’ Λουκά 2020


Ἀπολυτίκιον Ἀναστάσιµον. Ἦχος βαρύς.
Κατέλυσας τῷ Σταυρῷ σου τόν θάνατον, ἠνέῳξας τῷ Λῃστῇ τόν Παράδεισον, τῶν Μυροφόρων τόν θρῆνον µετέβαλες, καί τοῖς σοῖς Ἀποστόλοις κηρύττειν ἐπέταξας· ὅτι ἀνέστης Χριστέ ὁ Θεός, παρέχων τῷ κόσµῳ τό µέγα ἔλεος.

 


Κοντάκιον Ἀναστάσιµον.
Οὐκέτι τό κράτος τοῦ θανάτου, ἰσχύσει κατέχειν τούς βροτούς· Χριστός γάρ κατῆλθε συντρίβων, καί λύων τάς δυνάµεις αὐτοῦ, δεσµεῖται ὁ ᾍδης, Προφῆται συµφώνως ἀγάλλονται. Ἐπέστη λέγοντες Σωτήρ, τοῖς ἐν πίστει, ἐξέρχεσθε οἱ πιστοί εἰς τήν ἀνάστασιν.
 


Ἐξαποστειλάριον. Τό Εʹ Ἑωθινόν. Ἦχος βʹ. Τοῖς Μαθηταῖς συνέλθωµεν.
Ἡ ζωή καί ὁδός Χριστός, ἐκ νεκρῶν τῷ Κλεόπᾳ καί τῷ Λουκᾷ συνώδευσεν, οἷς περ καί ἐπεγνώσθη, εἰς Ἐµµαούς κλῶν τόν ἄρτον· ὧν ψυχαί καί καρδίαι, καιόµεναι ἐτύγχανον, ὅτε τούτοις ἐλάλει ἐν τῇ ὁδῷ, καί Γραφαῖς ἠρµήνευεν, ἃ ὑπέστη· µεθ' ὧν, Ἡγέρθη, κράξωµεν, ὤφθη τε καί τῷ Πέτρῳ.

Thursday 24 September 2020

Χρώματα στο Νοσοκομείο

 
Πολλές φορές λέμε και ευχόμαστε ο ένας στον άλλο: «να είναι η ζωή μας πολύχρωμη», ή «να βάλουμε χρώμα στη ζωή μας»! Αυτά τα χρώματα, ως αίσθηση ζωής και ζωντάνιας, ελπίδας και αισιοδοξίας, είναι απολύτως αναγκαία και απαραίτητα, ειδικά στις περιπτώσεις των ασθενών, που αγωνίζονται για την ανάρρωση και την υγεία τους.



Σε πρόσφατη επίσκεψή μου στο Γενικό Νοσοκομείο Central Middlesex, που βρίσκεται στην περιοχή Park Royal του ΒΔ Λονδίνου, είχα την ευκαιρία να δω και να θαυμάσω κάποιους πίνακες, με πλούσια χρώματα, και με βασικό τους θέμα: «Colour - The Ιnternal, External Dialogue»!
 



Αυτοί οι πίνακες αποτελούν φυσικά μέρος αυτού που ονομάζουμε Νοσοκομειακή Τέχνη (Hospital Art)! Είναι δε έργα της εμπνευσμένης καλλιτέχνιδος Rebecca Evans, η οποία μελετά -με το όμορφο έργο της- τη διαλεκτική του έσω κόσμου με τον εξωτερικό και προσφέρει δύναμη, ενίσχυση και προοπτική, ειδικά σε ανθρώπους που βρίσκονται σε δύσκολη θέση στη ζωή τους, λόγω ασθένειας.
 



Σε ιστοσελίδα, όπου παρουσιάζονται τα έργα της ζωγράφου διαβάζουμε: «Artist Rebecca Evans’ work aims to evoke the senses of the spectator through colour, texture and movement, to channel into both external and internal awareness and create a powerful statement which is positively energising».

Wednesday 23 September 2020

Αθανάσιος Διάκος ο μεγαλοεθνομάρτυρας

 
Μια από τις πιο αγνές και πιο ηρωικές φυσιογνωμίες της Επανάστασης του 1821 είναι ο μεγαλοεθνομάρτυρας Αθανάσιος Διάκος. Έτσι έμεινε στην Ιστορία. Διάκος ήταν η εκκλησιαστική του ιδιότητα. Χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος στη Μονή Τιμίου Προδρόμου Αρτοτίνας Φωκίδας. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Γραμματικός και κατ’ άλλους Μασσαβέτας. Μεγαλοεθνομάρτυρα τον ονομάσαμε λόγω των υπέρ της Πίστεως και της Πατρίδας φρικτών βασανιστηρίων τα οποία υπέστη πριν να εκτελεσθεί με τον αγριότερο τρόπο, που έχει καταγράψει η Ιστορία, να σουβλιστεί ζωντανός. Το σούβλισμα αλλιώς ονομάζεται παλούκωμα και ανασκολοπισμός. Κατ’ αυτόν οι δήμιοι – βασανιστές έδεναν τον μελλοθάνατο σε ξύλινο ή μεταλλικό πάσαλο (σκόλοπα), ή περνούσαν τον πάσαλο στο κορμί του και τον έψηναν ζωντανό.
 

Ο ήρωας γεννήθηκε το 1788 στην Άνω Μουσουνίτσα (σήμερα έχει μετονομαθεί σε Αθανάσιος Διάκος) ή στην Αρτοτίνα Φωκίδας. Σε ηλικία 12 ετών εστάλη από την μητέρα του στη Μονή Τιμίου Προδρόμου για να μάθει γράμματα και έγινε καλογεροπαίδι. Λόγω των ικανοτήτων του και της αρετής του χειροτονήθηκε νεότατος (17 ετών) Διάκονος. Όταν Οθωμανός τιτλούχος επισκέφθηκε το μοναστήρι εντυπωσιάστηκε από την εμφάνιση του Αθανασίου και του έκανε ανήθικη πρόταση. Ο Διάκος αντιστάθηκε και πάνω στον καβγά τον σκότωσε. Τότε αναγκάστηκε να φύγει στα βουνά και να γίνει κλέφτης. Αργότερα ηγήθηκε του αρματωλικίου της Λεβαδειάς, έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και άρχισε να συνεννοείται για την Επανάσταση. Στις 27 Μαρτίου 1821 στη Μονή Οσίου Λουκά οι Επίσκοποι Σαλώνων Ησαΐας και Ταλαντίου Νεόφυτος, μαζί με τον Διάκο και οπλαρχηγούς και προεστούς της Ρούμελης κήρυξαν την Επανάσταση, ψάλλοντας το «Σώσον Κύριε τον λαόν Σου...».
         
Πολυάριθμος οθωμανικός στρατός, με 8000 στρατιώτες και 1000 ιππείς και με επικεφαλής τους τον Ομέρ Βρυώνη, κινήθηκε εναντίον των επαναστατημένων Ελλήνων της Ρούμελης  με σκοπό να καταστείλει την εκεί εξέγερση και να προχωρήσει προς την επίσης επαναστατημένη Πελοπόννησο. Οι Έλληνες αποφάσισαν να αντισταθούν.  Ήσαν λίγοι σε σχέση με τους Τούρκους, περίπου 1500, χωρισμένοι σε τρία τμήματα και δεν ήσαν έμπειροι σε πολέμους κατά παράταξη, όμως ήσαν αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουν, ως διάδοχοι του Λεωνίδα και των 300 του, κοντά στις Θερμοπύλες τους Οσμανλήδες.
 
Ο Διάκος ανέλαβε να τους αντιμετωπίσει στο γεφύρι της Αλαμάνας. Η μάχη που έδωσαν ο Διάκος με τα λίγα παλληκάρια του ήταν ηρωική αλλά άνιση. Ο ίδιος πληγώθηκε βαριά και πιάστηκε αιχμάλωτος. Ο Ομέρ του έταξε να τον κάνει ανώτερο αξιωματικό αν αλλαξοπιστούσε, αλλά εκείνος του απάντησε: «Εγώ γραικός γεννήθηκα, γραικός θε ν’ αποθάνω». Ο Διάκος αντιμετώπισε με θάρρος και γαλήνια τον βασανιστικό του θάνατο, στις 24 Απριλίου 1821. Ο Αθανάσιος Διάκος αγαπούσε πολύ τον Χριστό και μαρτύρησε γι’ Αυτόν και την Πατρίδα σε ηλικία 33 ετών, όπως Εκείνος. Το μόνο του παράπονο ήταν ότι δεν θα έβλεπε την ελευθερία της Πατρίδας του. Λέγεται ότι είπε αλληγορικά: «Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει, τώρα π’ ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γη χορτάρι».
         
Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Φθιώτιδος Νικόλαος προώθησε την διακήρυξη της αγιότητας του Αθανασίου Διάκου, αλλά η πρότασή του δεν έχει γίνει δεκτή έως σήμερα από την Ιερά Σύνοδο. Για το θέμα ο μακαριστός Μητροπολίτης δήλωσε:
 
«Ο Αθανάσιος Διάκος δικαίως ονομάσθηκε “Ο ηρωικότερος των ηρώων της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 και ο γενναιότερος των γενναίων”. Υπήρξε ομολογητής του Χριστού και μάρτυρας με τη γνησιότητα και τη ζωντάνια των μαρτύρων της πρωτοχριστιανικής εποχής. Προκλήθηκε να αρνηθεί την πίστη του με πλούσιες ανταμοιβές και δελεάσματα, αλλά έμεινε αμετακίνητος, προτιμήσας τον μαρτυρικό θάνατο από την προδοσία και την ατιμία. Ο δι΄ ανασκολοπισμού μαρτυρικός θάνατός του υπήρξε “το γνησιώτερον βάπτισμα”, όπως χαρακτηρίζουν οι Διαταγές των Αποστόλων τον θάνατο του μάρτυρος, το οποίο εξάλειψε κάθε αμαρτία και τον παρέδωσε καθαρόν και άγιον εις τον Θεόν».
 
ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ
 
Μήνυμα του Διάκου προς στρατολόγηση ανδρών: «Τοις αγαπητοίς μοι Ραχωβίτες υγιώς, εις Ράχωβαν. Αιδεσιμώτατε Άγιε Πρωτόπαπα και Παπά Δημήτρη ευλαβώς προσκυνώ και αγαπητοί μοι Γιωργάκη Σιδερά και Γιάννη Αλεξανδρή. Σας φανερώνω λαμβάνοντας το παρόν μου αμέσως να σηκωθήτε να μαζώξετε όλους τους Ραγιάδες να μου ξεμερώσετε Τρίτη πουρνό εις Λυκούρεσιν όπου να έλθετε όλοι: 200 ονομάτοι και της ώρας μαζύ με τα άρματά σας. Να πάρετε και 10 φορτώματα ψωμί και κρασί και εληές και όλον τον τζημπχεανέν όπου έχετε μπαρούτιν και κουρσούμια και να μου φέρετε 6 άλογα καλά μεζηλιάρικα και έτζι να μου ακολουθήσετε εξ αποφάσεως. Υγιαίνετε, 1821: 28 Μαρτίου, Κάπερνα. Ο αγαπητός σας Θανάσης Διάκος». 
 
Ο Μακρυγιάννης για τον Διάκο: «Ο Διάκος πρωτοκινήθη αυτός μ’ ολίγους ανθρώπους κι απάντησε την πρώτη ορμή των Τούρκων, αυτός κι ο αγείμνηστος Δεσπότης Σαλώνου. Αυτείνοι κι ο Μπακογιάννης κι ο Καλύβας κι ο αδελφός του Δεσπότη κι άλλοι αξιωματικοί με τους ολίγους τους στρατιώτες έλυωσαν απάνου εις το γιοφύρι της Αλαμάνας πολεμώντας με τόσον πλήθος Τούρκων. Κι ο περίφημος γενναίος Διάκος, αφού τελείωσε τον τζεμπιχανέ, καταπληγωμένον και μισοσκοτωμένον τον έλαβαν ζωντανόν οι Τούρκοι και τον παλούκωσαν. Σ’ την θέσιν οπού επέθανες εσύ, Λεωνίδα, με τους τρακόσους σου, πέθαναν κι αυτείνοι δια την θρησκείαν και πατρίδα».
 
Ποίημα του Αρ. Βαλαωρίτη «Η προσευχή του Διάκου»: «...Πλαγιάζει ο λιονταρόψυχος!...Ο Διάκος στο κρεββάτι του, ζωσμένος τη φλοκάτη, σαν αητός μες στη φωλιά ολάκερο ένα γένος έκλωθ’ εκείνην την βραδιά....Πλάστη μεγαλοδύναμε! Αξίωσε μας όλους, πριν μας σκεπάση η μαύρη γη, στα δουλωμένα πλάγια να κοιμηθούμε μια νυχτιά τον ύπνο του Θανάση!»
 
Από το βιβλίο του Τάκη Λάππα «Αθανάσιος Διάκος (1949): «Το αθάνατο Εικοσιένα είναι γιομάτο από ηρωικές μορφές. Σαν τον πολέμαρχο  όμως της Αλαμάνας, τον πρωτολάτη αγωνιστή της επανάστασης, τον Θανάση Διάκο, θαρρώ πως δεν έχει να πρωτοδείξει άλλον. Ο διάκος του Προδρόμου, που πέταξε τα ράσα για να ζωστεί τ’ άρματα και να τάξει τη ζωή του στη λευτεριά της σκλαβωμένης πατρίδας του, είχε γεννηθεί ήρωας και ήρωας πέθανε».
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Monday 21 September 2020

Ο Βόλος πού γνώρισα... [2]

 (Μν­μες κα βι­ώ­μα­τα)
 
Στ Γιργο Σανιδ, πο μο «ξέθαψε» ατ τ παλιό κα λησμονημένο γραφτό
 

Ατ πάντως πο διατηρε μνήμη μ συγκίνηση κα νοσταλγία, ταν ο Κυριακς στ Βόλο τς δεκαετίας το 1960. Μ συγκίνηση τς θυμμαι ατς τς Κυριακς, χειμωνιάτικες κα νοιξιάτικες, φο τ καλοκαίρι πουσιάζαμε, καθς τ πρωϊν, μετ τν κκλησιασμ, κατεβαίναμε στν παραλία κα πηγαίναμε στ σινεμ, κυρίως στν κινηματογράφο «Κρόνος» που παίζονταν ργα μ στορικ περιεχόμενο, πως «Ρμος κα Ρωμύλος», «δύσσεια», λλ κι θρυλλικς Μασίστας, κα μαζ μ τ ργο βλέπαμε κινούμενα σχέδια, πως «Μίκυ Μάους», «Τόμ κα Τζέρυ» κα λλα κόμη πο μς ρεσαν πολύ. Γέμιζε κινηματογράφος παιδιά, πο δ ν βρεθε κάθισμα !
 
Τ πόγευμα, πρς τ σούρουπο, ν καιρς ταν καλς, πάλι κατεβαίναμε στ παραλία. Ατ τ φορ γι βόλτα, κενο δηλαδ τ πέρα δθε πό το «Παπαστράτου» μέχρι τν προβλήτα πο ρχονταν τ πλοα κα ντε πάλι. δ πρέπει ν π τι μες, τ παιδι πό τ νησι, κατεβαίναμε κα γι ναν λλο λόγο· πειδ τ πόβραδο φθανε πό τ μέρη μας τ καράβι τς γραμμς, « Κύκνος», κι τσι μπορούσαμε ν δομε κάποιο πατριώτη μας, ν μάθουμε γι τος δικος μας, λλ κα ν παραλάβουμε κάτι. τσι, κενα τ πόβραδα τς Κυριακς ταν γι μς, τ νησιωτόπουλα, να βάπτισμα στ νοσταλγία το χωριο κα τν δικν μας. Κι θλιβε τόσο τν παιδικ καρδι κενο τς Κυριακς τ πόβραδο... δίως τν πρτο χρόνο...
 
στόσο μι κι ναφέρθηκα στ᾿ πόβραδα τν Κυριακν καλ εναι ν προσθέσω τι κτς πό τ βόλτα πο κάνανε ο Βολιτες, στερα κάθονταν κα στ δύο μεγάλα ζαχαροπλαστεα τς παραλίας, τ «Μινέρβα» κα  τν «Κυψέλη» γι ν πιον καφ, ν πάρουν κείνη τ στρογγυλ τυρόπιτα ν πιον μπύρα μ κάποια ποικιλία, πι πολ μως γι ν τ πονε μεταξ τους, φο μαζεύονταν παρέες-παρέες. Κα κρατοσαν  ατς ο συνάξεις, διαίτερα τ θεριν τ βράδυα, μέχρι τ μεσάνυχτα, γιατ ταν τόσο μορφες κενες ο ρες...
 
Φωτειν παρένθεση στ Βόλο τς δεκαετίας το 1960 ταν «Μουσικ Νειτα», κδηλώσεις πο γίνονταν στν κινηματογράφο «ττίκ», στν παραλία. ρχονταν, λοιπν, πό τν θήνα κα λλο χορωδίες, μικρς ρχστρες (τρίο κουαρτέτα γχόρδων), λλ κα πιφανες σολίστες κλασικς μουσικς κα μς εσόδευαν, μς τος μαθητς το Γυμνασίου, στν κόσμο τς μουσικς ατς. Πόσο θαυμάσιες ταν κενες ο ρες, διαίτερα τς παραμονς τν Χριστουγέννων, ταν μικρς χορωδίες τραγουδοσαν τς πέροχες μελωδίες, πως «για Νύχτα», «, λαττο», «Τν μικρ τυμπανιστ» κ.. Μπορε δ ν φαναταστε κανένας πόση ντύπωση καναν σ μς τ πλ χωριατόπουλα ατς ο στιγμς, τς ποες στ συνέχεια τς κουβαλούσαμε, μαζ μ πολλ, πάρα πολλ νειρα -χαμένα κα χαντακωμένα σήμερα- στ χωριά μας… Πάντως εγνωμον κόμα τν καθηγητή μου τς μουσικς στ Γυμνάσιο, πο μ᾿ φερε σιμ σ᾿ ατς τς συνάξεις… γάπησα πό τότε τν ωάννη Σεβαστιαν Μπάχ, κάπως δ λιγότερο τν Φρ. Λίστ, τν Σοπν κα τν Μπετόβεν.
 
λλη βόλτα τν Βολιωτν ταν κείνη το πόβραδου τς Τετάρτης. Ατ τ φορ βόλτα γίνονταν στν δ ρμο, τν τότε μπορικ δρόμο το Βόλου. ταν μι χρωπ νότα στν τότε σκληρ καθημερινότητα, να ντάμωμα φίλων κα συγγενν, μι πίσκεψη στς φωτεινς βιτρίνες γι να παραπανίσιο νειρο τ βράδυ… Μάλιστα, κενο πο ντυπωσίαζε πολ ταν ο προεόερτιες μέρες τν γιορτν τν Χριστουγέννων κα τς Πρωτοχρονις, ταν ο βιτρίνες στολίζονταν πίκαιρα, χι μ τν σημερινό, ξεζητημένο τρόπο, λλ πολ νοικοκυρεμένα κα μορφα. Κι βλεπες τς βιτρίνες το «Κ. Μαρούσης», το «Κουτσίνα» κ.ἄ. καταστημάτων ν φέρουν ναν ξαίσιο στολισμ, μπρς στν ποο χάζευαν ρκετ μικρο κα μεγάλοι...
 
Τν ούνιο, πηγαίναμε  γι μπάνιο στν ναυρο δίπλα, στν πλάζ το Ν.Ο.Β. Ατ γινόταν κυρίως τς Κυριακς τ μεσημέρι, γιατ εχαμε ξετάσεις κι πρεπε ν περάσουμε τν τάξη. στόσο θάλασσα μς λκυε, βλέπεις εμασταν νησιωτόπουλα, κα τ κυριώτερο στ Βόλο τ μπάνια ρχιζαν πό τς ναλήψεως, ν σ μς, στ χωρι ρχιζαν πό το η-Γιαννιο, δηλαδ στς 24 ουνίου.
 
Τ Ν.Ο.Β ταν πι πίσημη παραλία πό τν ναυρο, μ κέντρο που τ βράδυα παίζανε ρχστρες ρυθμος τς ποχς. Δν τ θυμμαι ν πγα ποτ γι οκονομικος κυρίους λόγους, μόνο κουγα στ τοπικ Ραδιοφωνικ Σταθμ, μ τν μίμητο κενο κφωνητ, τν Τάσο τν Μητρογγο, κάποιες πιτυχίες τν Shadows, Forminx, Elvis Pristley, Adamo, κ.α. κα νόμιζα πς βρέθηκα κι γ στ Ν.Ο.Β. Νεότητα, βλέπεις...
 
Καιρς μως εναι ν᾿ ναφερθ κα στ το κκλησιασμο κα τν σων κείνη τν ποχ εχαν σχέση μ τν κκλησία κα τν ν γένει κκλησιαστικ ζωή.
 
πρώτη νορία πο γνώρισα ταν κείνη τς ναλήψεως στεγασμένη σ ξύλινο οκημα, το τύπου τς ξυλοστέγου βασιλικς, ρκετ ερύχωρη κα σεμνή. Φυσικ δν εχε καμμία σχέση μ τ σημεριν να τν τεραστίων διαστάσεων κα βαρυφορτωμένο μ πολλ κα περιττ.
 
κενες ο λειτουργίες τς Κυριακς στν νάληψη θ μείνουν λησμόνητες, πως πίσης κα νάτη το Πάσχα πο διαβάζεται λίγο πρν πό τν σπεριν τς πανηγύρεως…
 
Θυμμαι κόμα τς καμπάνες στ ατοσχέδιο καμπαναρι, πως κα κάποια μάρμαρα, λείψανα πό τν παλαι να ξω στ προαύλιο…
 
λλη νορία πο ζησα ταν γιος Κωνσταντνος, μ τν γλυλύτατο ψάλτη, τν Καποδίστρια, ποος παρ᾿ λο πο ψαλλε Σακκελαρίδη, κρατοσε τ καλ κι επρεπς φος τς μνολογίας. Σ ντίθεση μ τν νάληψη γιος Κωνσταντνος ταν, κα παραμένει ν εναι, μι νορία, ποία ν κα δν χει ντονο κοσμικ χαρακτρα, ν τούτοις διακρατε μιν ψηλ θέση μέσα στν κοινωνία το Βόλου, φο κε γίνονταν κα γίνονται ο τελετς τς ψώσεως κα Προσκυνήσεως το Τ. Σταυρο κ.α. Μάλιστα θυμμαι πί τν μερν τς ρχιερατείας το Δημητριάδος Δαμασκηνο, ο τελετς ατς ταν κάτι τ λησμόνητο, φο ρθωνόταν στ μέση μοίωμα το Γολγοθ, που στήνονταν Σταυρςγι ν ντυπωσιάζουν.
 
ναφέρθηκα στν Μητροπολίτη Δαμασκην, να ζωνταν πίσκοπο, μ διαπεραστικ βλέμμα κα παρρησία. Δαμασκηνς, λοιπν, ποίμανε τ Μητρόπολη Δημητριάδος σ χρόνους που Βόλος βγαινε μέσ᾿ πό τς στάχτες νς μεγάλου σεισμο, χώρια μφύλιος…
 
ταν  νθρωπος πο πέρασε να κομμάτι τς ζως του στ φρικιαστικ Νταχάου, γι᾿ ατ κι να σούρουπο, θυμμαι, πο φερε ναν μφορέα μ στάχτη πό τ μαρτυρικ κενο στρατόπεδο κα τ τοποθέτησαν στν γιο Νικόλαο, τν Μητροπολιτικ Να, σ᾿ να παράθυρο τς κόγχης το ερο. Τ διακρίναμε πέξω, γιατ τ εχαν σφαλίσει μ κάποιο πλέγμα… Σήμερα γνο τ γινε.
 
Μετ τ Δαμασκην λθε λίας, νας νθρωπος χαμηλν τόνων, χωλός στ να του πόδι, προερχόμενος πό τν δελφότητα «Ζωή». Κι φο ναφέρθηκα στν δελφότητα ατ φείλω ν π δυ πράγματα σχετικ μ τν κίνησή της στ Βόλο.
 
ταν πήγαμε στ Γυμνάσιο εχαμε καθηγητ τν Θρησκευτικν τν Β. Κοτσμανίδη, πο ν κα ταν «μικρς τ δέμας» ν τούτοις μς μαθε πολλ. Τ κυριώτερο δ, μς πρότεινε ν πμε στν «πόστολο Παλο», που γίνονταν τ Κατηχητικ.
 
Τότε στ Βόλο ταν πικεφαλς το «ποστόλου Παύλου» νας πολ σημαντικς θεολόγος, μέλλος τς «Ζως», λέξανδρος Βάμβας πό τς Σπέτσες. νθρωπος ατς, πραγματικς εραπόστολος, δν στεκόταν ποτ σ ψυχωφέλιμα κα ήθικιστικ ζητήματα, πο στεγνώνουν τν ψυχ πό τν πραγματικ διάλογο, που παραίτητα κρύβεται κα μφιβολία, λλ προχωροσε κα βοηθοσε μ κενο τ χαμόγελο -πωσδήποτε χι φαρισαϊκό- τν συνομιλητή του ν βρε κρη… Εχα τν ελογία ν μάθω π᾿ ατν τον νθρωπο πολλ κα ν χαρ τς Κυριακάτικες μιλίες του πο γίνονταν πρτα στ παλι αθουσα, στν δ άσωνος κι στερα, ταν Σύλλογος μετακόμισε,  στν δ Μεταμορφώσεως…
 
Θυμμαι τν Βάμβα  πίσης σ κενες τς πρωϊνς Θεες Λειτουργίες, στ γία Τριάδα το Νοσοκομείου, ναν εκατάνυκτο τότε να. Τν θυμμαι ν ψάλλει, ν μς κηρύττει, πάντοτε τν ρα το Κοινωνικο, κι στερα ν Κοινωνε. Εναι χρέος μου δ δ ν καταθέσω, πς ατς ο πρωϊνς Θ. Λειτουργίες μ συγκινον κόμα κα σήμερα, γιατ μο χουν προσθέσει πολλ
 
ργότερα στ θέση του λθε Νικόλαος ρκς, πίσης θεολόγος τς «Ζως» πό τ Πάρο. Τ σημαντικ μ᾿ ατν ταν τι μο γνώρισε, μέσω κείνου το μικρο, λλ τόσο σημαντικο βιβλίου του, τν γιασμένη Μορφ το θανασίου το Παρίου, ατο το μεγάλου τέκνου τς θωνικς πολιτείας κα τν Κολλυβάδων.
 
Τ 1971 συνάντησα τν ρκ, ς ρχιμανδρίτη πλέον, στ Μητρόπολη Χαλκίδος.ταν δ κενος πο εσηγήθηκε στν τότε Μητροπολίτη Χαλκίδος Νικόλαο, τι μποροσα ν χω τν παραίτητη συμμαρτυρία γι τν εσοδό μου στ Ριζάρειο…
 
Ατ μως πο χάρηκα διάιτερα στ Βόλο τν φηβικν μου χρόνων ταν πρτ᾿ π᾿ λα τ Κυριακάτικα πρωϊνά, ταν πήγαινα στν κκλησία παρακολουθώντας μ προσοχ τος ψάλτες κι χοντας πάντα τν Συνέκδημο στ χέρια. Πήγαινα πότε στν γιο Νικόλαο, που ψαλλε Μανώλης Χατζημάρκος, λλ κα στν νάληψη. Μάλιστα στν νάληψη νέβαινα κα στ δεξ τ ψαλτρι, φυσικ μ πρόσκληση το πρωτοψάλτη. Πρέπει δ ν π τι τότε νάληψη μ νάπαυε περισσότερο, γι πολλος λόγουςσως, πειδ ταν μι πλ, λιτή, πέριττη κα ταπειν συνοικιακ νορία
 
Τελειώνοντας ατ τν φήγηση, θ θελα ν π δυ λόγια γι τ γραφικ καφενεα τς παραλίας, ίδιαίτερα δ τ καφενεο το Καριαγιάννη πο ταν πέναντι πό τ παλι ψαράδικα μ τ μικρ, ξύλινα οκήματα, τ καθένα πό τ ποα εχε κα τ νομα το μπόρου ψαρ.
 
Στ καφενεο, λοιπόν, ατ ατ πήγαιναν ο συγχωριανοί μου, ταν ρχονταν στ Βόλο κα νταμώνανε νας τν λλο, λλ κα σοι πό τος πατριτες μας μένανε στ Βόλο. τσι, τ καφενεο ατ ταν κείνη τν ποχ να μικρ Κλμα, μι μικρογραφία τς Γλώσσας… κόμα κρατάει μέσα μου βαρει μυρωδι το τσιγάρου, νακατεμένη μ καφ, οζο κα θάλασσα. ν δ νάφερα τ θάλασσα τ καμα, γιατ πράγματι γνώριμη μυρωδι το θαλασσινο νερο φτανε μέχρι μέσα στ καφενεο, ξεκινώντας πό τ πέναντι ψαράδικα. Γιατ, καθς ταν ραδιασμένες στος κυρτος ξύλινους πάγκους ο ψαροκασέλες μ τ διάφορα εδη τν ψαριν, ο μποροι κάθε τόσο ρίχνανε πό τ πίσω μέρος το παραπήγματος τν κουβ στ θάλασσα, τν γεμίζανε κι στερα βρέχανε τ ψάρια. Κι κενα λαμποκοποσαν, κόμα κι ταν ο μέρες ταν γκρίζες…
 
κτς το Καραγιάνη πρχαν κι λλα καφενεα στν παραλία, που συχνάζανε ο Βολιτες κα ο Πηλιορετες κα παίζανε χαρτι πίνοντας τν καφ, διαβάζοντας τν φημερίδα, κουβεντιάζοντας κα καπνίζοντας. Κάποιοι κα ναργιλ.
 
Στν παραλία πρχαν κα στιατόρια, πως κενο το Μεταφτσ, πι πέρα το Κωνσταντ, θηναϊκ Ταβέρνα κα λλα μικρότερα. Στν ρχ δ τς δο ωλκο ταν κα φορνος τν δελφν Λέτσιου, μ τν μακαρίτη τ Δημήτρη Λέτσιο ν τυλίγει τ ψωμ τς φράτες χειροποίητες φρυγανις μ προσοχ, πιμέλεια κα μιν ρχοντι, πο δν ξανασυνάντησα. Μάλιστα θυμμαι τι δ χρησιμοποιοσε «ζελοτέϊπ», λλ λευκ, λεπτ σχοιν, τ καρολι το ποίου ταν πάνω, ψηλ πό τ ταμεο. Τ πι σημαντικ μως ταν ο «κθέσεις» φωτογραφίας πο κανε σ μικρς φωτισμένες βιτρίνες, ο ποες σαν προσαρμοσμένες στος τοίχους, δεξι κι ριστερ τς εσόδου, μακαρίτης Δημήτρης Λέτσιος, ατς καλλιτέχνης μ τ λευκ μαλλι, τ γαλάζια μάτια κα κατάλευκη ποδι το φούρναρη…
 
λλο  ρτοποιεο ταν το Καραδήμου, στν δ Δημητριάδος, μ τς περίφημες τυρόπιτες. Θυμμαι, μάλιστα, τν πίσης μακαρίτη καθηγητ στ Γυμνάσιο, τν Βασίλη Καλορρίζο, πο ταν μερακλς, ν λέει μι μέρα στν καθηγητή μας τν Ντόβα, τν ρα πο τρωγε μι λειψ τυρόπιτα, γορασμένη πό κάποιον πλανόδιο. «μα θς ν φς τυρόππιτα ν πάρεις π᾿ τν Καραδμο, ν χορτάσεις...».
 
πάρχουν, σφαλς, κι λλες διηγήσεις πό τν Βόλο τν μαθητικν κα φηβικν μας χρόνων… μως μετ πό πενήντα, κοντά, χρόνια πολλ ξεχάστηκαν, μαζ μ τος παλιος συμμαθητς, τος παλιος καθηγητς, τος δρόμους, τ σπίτια, λλ κα τος νθρώπους, πο πομένουν τάραχοι, σν βαλσαμωμένοι, στ βάθος τς σκηνς, τ ποο σκεπάζει μι μίχλη, ποία, ποις ξέρει, μπορε νναι κι πό τ θαμπωμένα μου μάτια...
 
π. Κ.Ν. Καλλιανός
Σκόπελος, Χεμνας 2004
 
ΤΕΛΟΣ!