Monday 23 May 2016

Στιγμιότυπα ἀπό τήν ἐνοριακή ζωή τῆς Γλώσσας Σκοπέλου

Στήν ρετή, στό Βαγγέλη καί στό Δημήτρη, μέ τήν εγνωμοσύνη μου γιά τή συναντησή μας

(ππειρα καταγραφς το λικο,
γι μι προσπθεια νχνευσης τς θρησκευτικς συμπεριφορς τν κατοκων)

Στν προσπθει μου ν πισημνω κποιες πτυχς το λαϊκο πολιτισμο, το χωριο τς Σκοπλου, Γλσσα, πως ατς διαφανονται μσα στ γραπτ το μακαριστο πδημου Γλωσσιτη  λογου Βασιλεου Δ. Κουκουρνη, λλ κα το λλου Γλωσσιτη λογου το κπαιδευτικο Βασλη Λαρυγκάκη, προκυψε κα τ θμα ατ, γι τ ποο θ κνω λγο στ συνχεια. Πρκειται γι στιγμιτυπα π τν νοριακ ζω το χωριο ατο, πως τοτη καταγρφεται στ γραπτ το Κουκουρνη, λλ κα καθς διασζεται στ μνμη λων, σων ζσαμε τς στιγμς ατς. Κι ατ, πειδ χρειζεται ν γνει μι πρτη προσγγιση στ θρησκευτικ συμπεριφορ τν κατοκων το χωριο, γι ν διαφανε τρπος μ τν ποο διαισθνονται τν κκλησιαστικ λατρευτικ ζω σ σχση πντα μ τ λαϊκ λατρεα.


Πρτ᾿ π᾿ λα μως πρπει ν δοθε ρισμς, τ δηλαδ εναι κα σημανει ᾿Ενορα κα νοριακ ζω.

«Στν ρθδοξη πραγματικτητα μικρτερη ντητα κκλησιαστικς ζως εναι η ᾿Ενορα. Ως εχαριστιακ σναξη τν πιστν μφανζεται (κθε) νορα -σ συνρτηση ββαια μ τν ᾿Επισκοπ, στν ποα ργανικ νκει- ς καθολικ κκλησα».  Εναι κοινωνα τν πιστν, πο ζε κα κινεται, σ᾿ λες τς φσεις το βου της, στ Ονομα τς Αγας Τριδος.

Στ ζω τς τοπικς ᾿Εκκλησας - ᾿Ενορας, χει πρωταρχικ σημασα παρουσα το πνευματικο πατρα, το παπ, ποος κα προσταται τς πνευματικς οκογνειας, τς ᾿Ενορας.

Κντρο ατς τς κοιντητας εναι νοριακς νας, π τν ποο κα στν ποο ρχζει κα τελεινει ζω το κθε μλους τς ᾿Ενορας, το κθε πιστο. Ετσι μπορομε ν πομε μ κθε βεβαιτητα τι νας, ᾿Εκκλησα, εναι τ σημεο ναφορς το κθε νορτη.

Στ Γλσσα, «τ γραφικ ψηλ χωρι» νοριακ κκλησα « Κομησις τς Θεοτκου παντοτειν προσττιδα» ψνεται στ κντρο το χωριο. Εναι κτισμνη γρω στ τλη το 18ου α., ττε πο τ χωρι ριθμοσε 50-60 σπτια. ᾿Αργτερα, κα συγκεκριμνα στ μσα το 19ου α. νακαινστηκε.

«Μσα σ᾿ατν τν κκλησι παρνουν μρος ο χαρς κα ο λπες το χωριο».

᾿Εδ ρχεται μνα ν πρει τν Εχ μλις σαραντσει μ τ νεογνητο στ γκαλι. ᾿Εδ γνονται τ βαφτσια, που "λνς", νουνς δηλαδ, θ κρεμσει τ παιδ π τ λαιμ του, γι ν τ παραδσει στ μνα του, μ νομα πι, πργμα πο σημανει, τι εναι μι ξεχωρισ προσωπικτητα  στ νο του βο.  

᾿Αλλ κα δ γνονται ο γμοι κα στ συνχεια, ξω στ πλατεα τς κκλησις, χορς κα τ γαμλιο γλντι. «Μαζεεται μαλλ φτερ τ χωρι, ν καμαρση τ νφη», ν παραβγανουν ο χορευτς στν κβο, τ ποις θ χορψει καλτερα τ νφη.

Τλος, π δ ξεκιν κα τ στερν ταξδι του κθε χωριανς, πο θ πληρσει τ κοινν χρος μ τν κδημα του. Τ σημεο πο φανερνει τν κομηση κποιου μλους τς μικρς κοιντητας εναι τ πνθιμο κτπημα τς καμπνας, γι ν μθει κσμος τ γεγονς.

Ττε μαζεονται στ σπτι το νεκρο ο συγγενες κα ο φλοι, λλ κα λοι ο γνωστο. Ο γυνακες φρνουν τ λουλοδια, τ ποα καταθτουν στ λεψανο, «τυλιγμνα μ μεταξωτά χειρομντηλα γι ν μν τος φγει εωδι» κα ρχζουν τ μοιρολγια, κενα τ μακρσυρτα πονεμνα τραγοδια. Τ νεκρ τν μεταφρανε  στ κοιμητριοστν  Αη-Λιμ τ παλι νεκροκρββατο, τ ποο στλιζαν μ καλ μαξιλρια κα σεντνια, ν κολουθε σχεδν λο τ χωρι στ τελευταο ατ σεργινι το συγχωριανο τους.

Στς γιορτς το χρνου, στς γιορτς δηλαδ πο χουν ο χωριανο τν νομαστικ τους γιορτ, κκλησιζονται σχεδν λοι. Οπως πσης ταν τχει μνημσυνο. Τς Κυριακς προσλευση εναι μικρτερη.

᾿Αλλ᾿ κε που τ χωρι ζε τ χαρ τς γιορτς εναι ο καλς μρες. Τ Δωδεκαμερο, δηλαδ ο μρες τν  χειμωνιτικων   γιορτν, τν Χριστουγννων, το Αγ. Βασιλεου κα τν Φτων, κα Μεγαλοβδομδα. Ολες ατς ο χρονιρες μρες γιορτζονται κα τιμνται μ μεγλη λαμπρτητα. Ετσι, τν παραμον τν Χριστουγννων ο "μικρο καλλανδιστς", γι ν θυμηθ τν Ι.Μ.Παναγιωτπουλοθ γυρσουν τ σπτια γι ν πον τ κλαντα. «Ν τ πομε θει.....ρωτοσαν κα ( νοικοκυρ) τ φιλεει μ᾿ ἀγαθτητα κα καλωσνη. Τς γγελικς, μλιστα, φωνς τν παιδιν συνδευε μοντονος χος το ραβδιο» πο χτυποσε ρυθμικ πνω στ πτσωμα.

"Ολο τ χωρι πψε θ λειτουργηθε" καθς μσα στ νχτα χτυπνε ο καμπνες καλντας τος πιστος στ μεγλη γιορτ τν το Χριστο Γεννν. Κα σν τελεισει κκλησι, κε γρω στς αγς, "νας δελφικς χαιρετισμς, μι θερμ χειραψα κνει σμπλεγμα τς καρδις τν νησιωτν. Ετσι, μ᾿ να καινοριο πνευματικ ξπνημα γυρζουν στ φτωχικ τους" γι ν γευτον στ κοιν τρπεζα, τ χαρ κα τν γαλαση πο δαψιλς προσφρει γιορτ.

Παλαι θιμο εναι τν παραμον τς πρωτοχρονις ν τοιμζουν λα τ σπτια «τσ᾿ κλορις». Μλιστα, ο νφες γι ν ντυπωσισουν, τς περιποιονται περισστερο κα τ πγευμα τς διας μρας τς πηγανουν στ σπτι τν πεθερικν τους μαζ μ τ καλαθκι, στ ποο χουν βλει γλυκ κα φιλματα, γι τν καλ χρονι. Ο μικρο καλανδιστς κα πλι μ τ σορουπο ξεκινον γι ν τ πονε.

Η πρωτοχρονι εναι μρα «τ᾿ bουδιακο», το ποδαρικο δηλαδ. Ετσι, φυλνε τ πρω, στε ν μν μπε στ σπτι κποιο ξνο πρσωπο, πο θ φρει "κατσπουδι". Πντως πρω- πρω νοικοκυρ θ πει στ βρση, γι φρει φρσκο νερ κα μι σιδερπετρα γι τ καλ, ν δν θ παραλεψει ν᾿ λλξει κα τ ξλα στν παραστι. Τλος, τ μεσημρι στ γιορτιν τραπζι, νοικοκρης θ σταυρσει κα στ συνχεια θ κψει τν κουλορα το σπιτιο.

Τν παραμον τν Φτων, που νχτα κμη γνεται Μγας Αγιασμς νοικοκυρ θ πει στν κκλησα, γι ν πρει τ γιασμνο νερ ν πιονε γι τ καλ, ν δν θ παραλλείψει κενη τν μρα λη οκογνεια ν κρατσει τν καθιερωμνη νηστεα. Συνμα, λα τ σπτια θ περιμνουν ν περσει ο παπς γι τ᾿ γισει, στε ν φγουν τ καλλικατζορια.

Τ ᾿ἀπβραδο τ παιδι θ βγον ν τ πονε κα πλι.

Η πομνη μρα, γιορτ τν Φτων, δν χει τ λαμπρτητα πο χει γιορτ το Αγου ᾿Ιωννου (7 ᾿Ιανουαρου). Ωστσο, κα τν μρα τν Φτων θ προυν τν Μγα Αγιασμ γι ν ραντσουν τ χωρφια, τ ζα τους κ.λ.π.

Το Αη-Γιαννιο, πο κλενουν ο γιορτς το Δωδεκαημρου, ττε εναι πο ζωντανεει τ χωρι π τς πισκψεις στος Γιννηδες κα, φυσικ, τ μεγλα γλντια στ σπτια τν ορταζμενων.

Μετ π τς γιορτς ατς ρχονται ο ᾿Απκριες, πο ν κα δν χουν καθαρ θρησκευτικ χαρακτρα ν τοτοις ντσσονται μσα στς ψυχαγωγικς δραστηριτητες τς ᾿Ενορας. ᾿Αρχζουν μ τ νοιγμα το Τριωδου, τελεινουν δ μ τν ρχ τς Μεγλης Σαρακοστς. Τ πλον σημαντικ τς περιδου ατς εναι προσοχ πο δνεται στ Ψυχοσββατο, πο τιμον μ ορταστικ τρπο τ μνμη τν προσφιλν κεκοιμημνων.

Ατ πο λαμπρνει τς πνθιμες μρες τ Μεγλης Σαρακοστς εναι ναντρρητα ο κατανυκτικς ᾿Ακολουθες τν Χαιρετισμν, στς ποες βρσκουν παρηγορα κα καταφυγ ο ψυχς τν πλν χωρικν. Γιατ νοιθουν τν Χρη τς Παναγας νά τος παραστκεται στς δυσκολες το βου, λλ κα στν νγκη ν λβουν μι καλ εδηση π τος δικος τους, πο ετε βρσκονται στν ξενιτι, ετε ταξιδεουν μ τ ποντοπρα πλοα.

Κι ρχεται τ Μεγαλοβδμαδο μ τος κατανυκτικος Νυμφους, τ Νμφια, πως τ λνε ο ντπιοι.

Τ χωρι ρχζει ττε ν μεταμορφνεται καθς βγανει π τ γκρζο τοπο το χειμνα κα εσρχεται στ λαμπροντυμνη κα χαρμσυνη νοιξη. ᾿Αρχζουν ττε τ λαμπριτικα, π τ βαγιοβδομδα κμη. Σιγρισμα το σπιτιο, σβστωμα -ν δν πρχε πνθος- κα γενικ φπνηση το σπιτιο π τν λθαργο το χειμνα.

Τ θιμα πο κολουθον εναι ταυτισμνα μ τ λειτουργικ ζω, λλ κα τ κλμα τν μερν. Ετσι χουμε τν ελογημνη βγια πο προσφρεται τν Κυριακ τν Βαων -ο νφες παρνουν βγια στολισμνη μ φλουρ λρα-, τ σσσωμη προσλευση τν πιστν τ πρω τς Μ. Πμπτης στ Θεα Μετληψη, τ βψιμο τν βγν κα στ συνχεια τ ζμωμα τς κουλορας.

Μχρι τ πρτα χρνια τς δεκαετας το 1960 λεγταν κα τ  "Χεραπλη", θιμο παλαι κα πρωττυπο γι τ νησ, πο τ λγανε μνο μι μδα παιδιν σταλμνα π τν παπ τς ᾿Ενορας στ σπτια το χωριο, κρατντας να μεγλο ξλινο σταυρ στολισμνο μ λουλοδια, στν ποο εχε τοποθετηθε τμιος Σταυρς το Αγιασμο τς κκλησας.

Τ Μ.Παρασκευ τ στλισμα το ᾿Επιταφου μ ποικλα δροσερ νθη π τς αλς κα τος κπους τν χωρικν, δινε διατερη χαρ καθς ασθνονταν πς στλιζαν μ δικ τους νθη τ ερ Κουβοκλιο, που θ κατατεθε Νεκρς Κριος.

Τ βρδυ στ κολουθα το ᾿Επιταφου Θρνου, μ τ ᾿Εγκμια, τν περιφορ, τ "Α γενεα α πσαι", πο συγκλονζει, τ μοσχομυρισμνο ερκι π τ μοσχοβολι τν μαγιτικων τριαντφυλλων, το ροδσταμου, λλ κα θυμιματος, κατανσσει τσο κα συγκινε περισστερο.

Υστερα προετοιμασα γι τ Πασχλιο δεπνο τ Μ.Σββατο, πρτη ᾿Ανσταση, ο χαρμσυνες καμπνες μαζ μ τν ναμον, λ᾿ ατ συνθτουν τ Πασχαλιτικο γεγονς πο κορυφνεται τ βρδυ τς ᾿Ανστασης στ λαμπροντυμνη κα φωτισμνη πλατεα τς κκλησας.

Ωστσο, κτς π τς χρονιρες ατς μρες, πρπει ν ναφερθε, πς  ντσσονται μσα στν τσιο κκλησιαστικ κκλο κα τ πανηγρια, τ ποα κα ποτελον μιν ξασια κφραση τς νοριακς ζως, λλ κα ρμηνεουν μ μφαση τ θρησκευτικ συμπεριφορ τν χωρικν.

Τ κυριτερο πανηγρι εναι ατ τς νορας· στς 15 Αγοστου δηλαδ, πο ορτζει νοριακς νας τς Κοιμσεως. Ετσι, μαζ μ τς κκλησιαστικς κολουθες τσ᾿ γρυπνις κα τν πομνη μρα το Ορθρου κα τς Θ. Λειτουργας χουν νταχθε κα χορς μ τ γλντι, πο γνονται κατ βση ξω, στν πλατεα τς κκλησις. Ετσι, ο διοι νθρωποι πο πρν π λγο παρακολουθοσαν μ κατνυξη τς κολουθες τιμντας τν Παναγα κα προσττιδα το χωριο, τρα ξεδνουν στ χορ "κοντασταρνοντας", τ ποις θ κμει τ καλτερα "τσαλμια" στν κβο, τ ποις θ φανε ν εναι πι μερακλς.

᾿Εφμιλλο μ τ πανηγρι τς Παναγας εναι κι κενο τ᾿῾Αη- Γιαννιο, στς 29 Αγοστου, πο γνεται στ σκητικ μ, κα πιβλητικ κκλησκι στν Αη Γιννη, στ Καστρ, στ βρχο πνω.

π. Κ.Ν. Καλλιανός
(π δημοσίευση)

No comments: