Χρυσόστομος Σμύρνης [B΄]

 

Ο  Άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης και η Αγιά Σοφιά

 

Συνεχίζουμε τα περί του Εθνοϊερομάρτυρα Σμύρνης Χρυσόστομου, όπως τα περιέγραψε ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Λεωνίδας Φιλιππίδης σε εκδήλωση του Πανεπιστημίου Αθηνών πριν από εξήντα χρόνια, στις 13 Νοεμβρίου 1962.
 
Μετά την αποβίβαση των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στη Σμύρνη, ο Δεσπότης με τους λόγους του συνεχώς ενίσχυε και ενθουσίαζε τον ελληνικό πληθυσμό της Μητροπόλεώς του. Ο Φιλιππίδης γράφει πως η φλογερή αγάπη του στον Θεό και στην Ελλάδα αποτελούσε πάντοτε πηγή ενισχύσεως της εξ ιδιοσυγκρασίας αισιοδοξίας του. Παράλληλα αισθανόταν ένα δέος μπρος στο εγχείρημα.
 
Η πάλη αυτή μεταξύ πίστεως και αισιοδοξίας από τη μία και δέους από την άλλη αποτυπωνόταν στο βλέμμα του προς τους δύο μεγάλους ζωγραφικούς πίνακες, που κοσμούσαν την αίθουσα του γραφείου του. Ο ένας παρίστανε το μαρτύριο του πρώτου Επισκόπου Σμύρνης Αγίου Πολυκάρπου. Ο άλλος ήταν μία σύνθεση. Παρίστανε στη μία πλευρά την Ακρόπολη και στην άλλη το Ναό της του Θεού Σοφίας στην Βασιλίδα των πόλεων. Στο βάθος του πίνακα υπό χρυσοπόρφυρη ανταύγεια διακρινόταν επί του Γολγοθά ο Σταυρός. Η σύνθεση είναι προφανές ότι παρίστανε το ενιαίο του Γένους και της Ιστορίας μας.
 
Τον μοναδικής ιεροπρεπούς ομορφιάς, εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και αρχοντιάς Ναό της του Θεού Σοφίας ο Σμύρνης Χρυσόστομος πρότεινε σε ετερόδοξους Αμερικανούς επισκέπτες του να καταστεί τόπος συνάντησης όλων των Χριστιανών του κόσμου. Ένας τόπος, ο πρώτος, είναι ο Ναός της Αναστάσεως, στα Ιεροσόλυμα και ο άλλος είναι αυτός της του Θεού Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, τους είπε. Και πρόσθεσε:
 
«Δεν είναι ούτε ο Ναός του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, ούτε του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, ούτε της Παναγίας στο Παρίσι, ούτε του Αγίου Ανδρέου στο Εδιμβούργο, ούτε οι μεγάλοι ναοί στο Σικάγο και στη Νέα Υόρκη... Σύμβολο της όλης Χριστιανοσύνης και όλης της Υφηλίου είναι ο Ναός της Σοφίας του Θεού, ο οποίος, κατά στοιχειώδη απαίτηση της θείας και ανθρώπινης δικαιοσύνης, πρέπει να αποδοθή εις τας χείρας της κατ’ ανατολάς Χριστιανοσύνης. Τούτο αναμένει ο χριστιανικός λαός της Ανατολής από τον χριστιανικό κόσμο της Αμερικής...». 
 
Είναι λυπηρό ότι δεν εισακούστηκαν οι λόγοι του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης τότε και έως σήμερα. Ο αιμοσταγής Κεμάλ δέχθηκε τουλάχιστον να μετατραπεί σε Μουσείο... Ο «εκσυγχρονιστής» Ερντογάν συμπεριφέρεται ως βάρβαρος κατακτητής και γυρίζει τους Τούρκους αιώνες πίσω, στον πολιτισμό των προγόνων τους, νομάδων των στεπών της Ασίας.
 
Το Γενικό Στρατηγείο, στις 25 Φεβρουαρίου 1920, ζήτησε τη συνεργασία του Μητροπολίτου Σμύρνης προς επιστράτευση των νέων της Μικράς Ασίας. Ο Μάρτυρας Αρχιερέας απάντησε αμέσως ότι έχει ήδη έτοιμο τον κατάλογο των στρατευσίμων, επί τη βάσει του μητροπολιτικού αρχείου του. Ακολούθως εξαπέλυσε σχετική Εγκύκλιο, στην αρχή της οποίας γράφει: «Νυν υπέρ πάντων αγών!» και δηλώνει βέβαιος ότι «πάντες οι Έλληνες της Ιωνίας ομοθυμαδόν θα σπεύσωσι να περιβληθώσι την δοξασμένην στολήν του στρατιώτου, πλήρεις ενθουσιασμού»...
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Δια το πλήθος του Έρωτος

 

Άγιος Φιλούμενος - Φρέαρ Ιακώβ

 

Σήμερα τιμάται η ιερή μνήμη του νεομάρτυρα Φιλούμενου, ο οποίος καταγόταν από το χωριό Ορούντα της επαρχίας Μόρφου. Καλή παιδαγωγό και δασκάλα της ευσεβείας είχε τη γιαγιά του Λωξάντρα, η οποία του ζητούσε να της διαβάζει βίους αγίων.
 
Τα δίδυμα τέκνα της Μαγδαληνής και Γεωργίου Ορουντιώτη, Φιλούμενος και Ελπίδιος φλεγόμενα από θείο έρωτα, μόνασαν στην παλαίφατη Ιερά Μονή Σταυροβουνίου. Κατόπιν ανεχωρήσαν από τη μαρτυρική γη της Κύπρου στην Αγία Γη των Ιεροσολύμων.
 

ΔΙΑ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΣ ΑΓΙΟΣ ΦΙΛΟΥΜΕΝΟΣ ΦΡΕΑΡ ΙΑΚΩΒ

ΔΙΑ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΣ ΑΓΙΟΣ ΦΙΛΟΥΜΕΝΟΣ ΦΡΕΑΡ ΙΑΚΩΒ MediaFire is a simple to use free service that lets you put all your photos, documents, music, and video in a si...

Ο Φιλούμενος έμεινε στην αγία γη για 46 έτη διακονώντας την εκεί αδελφότητα του Πατριαρχείου. Τελευταίος σταθμός της διακονίας του ήταν το Φρέαρ του Ιακώβ, το οποίον έγινε τόπος του μαρτυρίου του. Στις 16 Νοεμβρίου 1979 μ.Χ. (29 Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο), φανατικοί σιωνιστές, που διεκδικούσαν το προσκύνημα ως δικό τους, τον κατέκοψαν την ώρα του Εσπερινού. Αγιοταφίτες πατέρες παρέλαβαν το τίμιο λείψανό του και το ενταφίασαν στην αγία γη.
 
Την εκπομπή της παρούσας ανάρτησης επιμελήθηκε ο Νώντας Σκοπετέας.

5 χρόνια στην Κίνα

O Nίκος μας επανέρχεται με νέο βίντεο, για να μας πει μερικά στοιχεία αναφορικά με τη ζωή στην Κίνα, και ειδικότερα στην πόλη Chengdu, όπου διαμένει με τη σύζυγό του Έριν.

Η ζωή εκεί, όπως παντού άλλωστε έχει θετικά και λιγότερο θετικά στοιχεία. Πάντως, η πανδημία και οι ιδιαίτερες απόψεις των κυβερνώντων περί αυτής (καθημερινά τεστ και 0% στόχος για να ανοίξει πλήρως η κοινωνία), δυσκολεύουν την καθημερινότητα της ζωής.

Αγωνιώδες ερώτημα

 
Στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της (σημερινής) Κυριακής ΙΓ’ Λουκά ο Κύριός μας δέχθηκε στη ομήγυρη των ακολούθων Του έναν άνθρωπο με σημαντική θέση στην εβραϊκή κοινωνία, αλλά και με έντονη υπαρξιακή αγωνία.
 

Η αγωνία αυτή μεταφράσθηκε σε ανθρώπινες λέξεις: «...τί ποιήσας ζωήν αιώνιον κληρονομήσω;»! Είναι ένα ερώτημα σαφές και βασικό, το οποίο τίθεται αδιάλειπτα από τον χριστιανό άνθρωπο, που αναμένει με λαχτάρα την απάντηση.
 
Για τους χριστιανούς ο όρος «αιώνιος ζωή» σημαίνει κάτι ανώτερο και ουσιαστικό. Αιώνιος ζωή είναι οντολογικά ο ίδιος ο Θεός μας, που λέγει: «ζω εγώ εις τον αιώνα» (Δευτ. 32, 40), ο «βασιλεύς των αιώνων» και «κύριος της αιωνιότητας» (Τωβίτ 13, 6 & 12), «ο ων και ο ην και ο ερχόμενος» (Αποκ. 1, 8).
 
Αυτός, λοιπόν, που είναι ο ίδιος η ζωή η αιώνια, μας προσφέρει τη μέγιστη δωρεά της προσλήψεως σε αυτή τη ζωή, που είναι το βασίλειό Του, η βασιλεία των ουρανών. Έτσι, εκείνοι που απέδειξαν την πίστη και την αγάπη τους προς Εκείνον, γίνονται μέτοχοι στη βασιλεία Του, μέτοχοι σε αυτή την κατάσταση της αδιάλειπτης δόξας και αιώνιας μακαριότητας.
 
Η αναζήτηση της αιώνιας ζωής είναι ειδικό χαρακτηριστικό των χριστιανών, οι οποίοι αγωνίζονται μια ολόκληρη ζωή με τους χοϊκούς πειρασμούς τους, να ξεφύγουν από τη «μυρωδιά της γης και το χώμα» και να καταφέρουν την ανύψωσή τους σε πνευματικά επίπεδα, εκεί όπου αποθησαυρίζονται οι καθάριες χριστιανικές αρετές και που τους περιμένουν για να τους στεφανώσουν με το στεφάνι της ουράνιας δόξας και του ολόλαμπρου φωτός.
 
Αυτή η πολλή σημαντική πενυματικά αναζήτηση της αιώνιας ζωής προϋποθέτει δύο αναγκαία στοιχεία: α). να ξεκινά κανείς με αγνά ελατήρια, που να έχουν σχέση με τη σωτηρία της ψυχής, έτσι ώστε η αναζήτηση να είναι καρποφόρα κι αποτελεσματική. β) η αναζήτηση αυτή να πραγματοποιείται μέσα στον χώρο της Εκκλησίας, κι όχι σε θολά φιλοσοφικά πεδία.
 
Αξίζει να υπογραμμισθεί πως ο Εβραίος άρχοντας είχε τη διάκριση να συζητήσει και ν’ αναζητήσει τρόπους εισόδου στην αιώνια ζωή με τον Βασιλέα αυτής, τον Σωτήρα Χριστό.
 
Ο Κύριος δε, χωρίς περιστροφές και μισόλογα, απάντησε στο ερώτημα που Του τέθηκε πως οφείλουμε να τηρούμε τον Νόμο του Θεού, κι ύστερα -αφού ελευθερωθούμε από τους όποιους υλικούς δεσμούς- να Τον ακολουθήσουμε.
 
Aυτή είναι η μόνη οδός της αληθείας, η μόνη οδός της αιώνιας ζωής.
 
Η ίδια αυτή ιερή απάντηση προσφέρεται κι από την Αγία Εκκλησία μας, προς όλους εκείνους που προσέρχονται ως θερμοί ικέτες, εκλιπαρώντας για τη σωτηρία της ψυχής τους και την είσοδό τους στην αιώνια ζωή και μακαριότητα.
 
Πρωτοπρ. Αναστάσιος Δ. Σαλαπάτας

Σύγχρονοι Χριστιανοί Μάρτυρες

 
Πραγματοποιήθηκε προχθές Πέμπτη 24 Νοεμβρίου τ.έ. στο Λονδίνο εκδήλωση του Διαχριστιανικού Οργανισμού Anglican and Eastern Churches Association (AECA).
 

Photo by Alexios Gennaris!

Στην εν λόγω εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στον Αγγλικανικό Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου Ευαγγελιστού στο Δυτικό Λονδίνο, δόθηκε η καθιερωμένη ετήσια Διάλεξη της Κωνσταντινούπολης.
 

Ομιλητής ήταν ο Κόπτης Αρχιεπίσκοπος του Λονδίνου κ. Άγγελος και το θέμα του ήταν : «The Church: The strength of its witness and brightness of its light».
 

Ο διακεκριμένος ομιλητής αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, και στα εξής:
 
-         Έδωσε τη σημαντική είδηση πως με τη σύμφωνη γνώμη και ευλογία της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου επαναρχίζει προσεχώς Θεολογικός Διάλογος μεταξύ Ορθοδόξων και προ-Χαλκηδονίων.
 

-         Εξήγησε και παρουσίασε τι προσφέρει η Ομολογία των Κοπτών:
 
o   Πίστη στις Οικουμενικές Συνόδους μέχρι και την Τρίτη Σύνοδο.
 
o   Την σπουδαία παράδοση του Μοναχισμού.
 

o   Τόνισε με έμφαση, δίνοντας και συγκεκριμένα παραδείγματα, το γεγονός πως οι Κόπτες βρίσκονται υπό διωγμό, που φθάνει μέχρι το μαρτύριο, στους τόπους όπου κατά ιστορική παράδοση εγκαταβιούν.
 

-         Πρότεινε την ανάγκη για Αδελφοσύνη και συνεργασία μεταξύ των χριστιανικών οικογενειών.
 

Μετά την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διάλεξη, τον ομιλητή ευχαρίστησε με εγκάρδια λόγια εκ μέρους του Οργανισμού AECA ο Γενικός Γραμματέας αυτού Δρ. Δημήτρης Σαλαπάτας.
 

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με δεξίωση στους φιλόξενους χώρους του Ναού, στον οποίο Προϊστάμενος είναι ο Φιλέλληνας και Φιλορθόδοξος Δρ. π. William Taylor.

Μνήμες «άλλων»

 

Την Πέμπτη 1 Δεκεμβρίου τ.έ., στις 7.00 μ.μ., θα πραγματοποιηθεί στο Ελληνικό Κέντρο Λονδίνου μια εικονογραφημένη παρουσίαση από την Δρα Βικτώρια Σολομωνίδου - Hunter FKC (UCL).
 
Ως γνωστόν τη μεγάλη πυρκαγιά της Σμύρνης είδαν και βίωσαν Έλληνες, Τούρκοι, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί που βρέθηκαν στην πόλη τις μοιραίες ημέρες του Σεπτεμβρίου του 1922 και επέζησαν μέσα από τη δοκιμασία για να πουν τις ιστορίες τους.
 
Βασισμένη σε πρωτογενείς πηγές, αυτή η παρουσίαση εστιάζει στις μνήμες των μη Ελλήνων.
 
Βρετανικές, αμερικανικές και τουρκικές «φωνές» μιλούν για την απώλεια της Σμύρνης και τα επακόλουθα της πυρκαγιάς, παρέχοντας μια στοχαστική οπτική για τα τραγικά γεγονότα.
 
Η διοργάνωση της εκδήλωση γίνεται με την ευθύνη του Ελληνικού Κέντρου.

Χρυσόστομος Σμύρνης [Α΄]

 
Το συγκλονιστικότερο κείμενο που, κατ΄εμέ, γράφτηκε για το έργο και το Μαρτύριο του Αγίου Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου είναι αυτό που ανέγνωσε στις 13 Νοεμβρίου 1962 στη Μεγάλη Αίθουσα του Πανεπιστημίου Αθηνών ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Λεωνίδας Φιλιππίδης, που διετέλεσε και πρύτανις του εν λόγω Πανεπιστημίου κατά το ακαδημαϊκό έτος 1965-66.
 

Για τον Εθνοϊερομάρτυρα Χρυσόστομο έχουν γραφεί πολλά βιβλία, με έγκυρες όσο και συνταρακτικές μαρτυρίες περί του μαρτυρίου του. Ένα από τα σπουδαιότερα θεωρείται του Σπυρίδωνος Λοβέρδου. Καταπληκτικό σε συγγραφική δύναμη κυκλοφορήθηκε το 1929. Όμως δεν μπορεί να παραβληθεί με το κείμενο του Λεωνίδα Φιλιππίδη. Κι αυτό γιατί ο αείμνηστος καθηγητής συνδυάζει τη συγκλονιστική περιγραφή με τα βιώματα που απέκτησε ζώντας κοντά στον Άγιο Εθνοϊερομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης ως διευθυντής του Ιδιαιτέρου του Γραφείου επί δύο και πλέον χρόνια,  τα πιο κρίσιμα, τραγικά και βασανιστικά για τη ζωή του.
 
Ως προς την εργατικότητά του Αγίου ο Φιλιππίδης γράφει: «Από της 5^ης πρωινής ευρίσκετο εις το γραφείον του, αποσφραγίζων και παραδίδων εις τον ιδιαίτερον Γραμματέα του (Σημ, γρ. Δηλαδή σε εκείνον) την επίσημον και προσωπικήν αλληλογραφίαν. Ο όγκος των απαντήσεων έπρεπε να υπογραφή την 11^ην νυκτερινήν και να ταχυδρομηθή το μεσονύκτιον, ενώ η σύνταξις εκθέσεων επί της καταστάσεως παρεξέτεινε την εργασίαν πολύ πέρα του μεσονυκτίου... Είναι ζήτημα αν ανεπαύετο τρεις ώρας κατά το εικοσιτετράωρον».
 
Στη Μικρά Ασία, μη υπαρχούσης ελληνικής κρατικής εξουσίας, το βάρος αυτό είχε επωμισθή η εθναρχούσα εκκλησιαστική ηγεσία άνευ επαρκών οικονομικών μέσων. Γράφει σχετικώς ο Λεωνίδας Φιλιππίδης για τον άγιο Μητροπολίτη Σμύρνης:
 
«Μη κεκτημένος ο ίδιος περιουσίαν, είχεν ανά πάσαν στιγμήν εις την διαθεσίν του τον πλούτον των ευκαταστάτων εκ του ποιμνίου του εις χρήμα και εις είδη. Προίκα εζήτει απ’ αυτού εις παντός είδους υφάσματα, ρουχισμόν και οικιακά σκεύη η πτωχή χήρα δια την ορφανήν κόρην της; Με εν σημείωμά του προς υφασματέμπορον και με δεύτερον προς έμπορον οικιακών σκευών εχορηγούντο εις αυτήν πλήρης ρουχισμός και οικοσκευή. Τα ναύλα της δεν είχε άλλη πτωχή δια να ταξειδεύση προς λουτροθεραπείαν; Σημείωμα προς τον πλοιοκτήτην ή τον πράκτορά του και εξεδίδετο αμέσως εισιτήριον μετ΄ επιστροφής, εβοηθείτο δε και χρηματικώς η αιτούσα υπό του Μητροπολίτου, δια τα λοιπά της έξοδα... Μόλις οι έμποροι και τα Γραφεία αντίκρυζον σημείωμα με τον δικέφαλον και με τον γραφικόν χαρακτήρα, την υπογραφήν και την σφραγίδα του Μητροπολίτου εξετέλουν το σημείωμα αμέσως και πλήρως... Κατάπληκτος έμεινα ότε ημέραν τινά παρέστην εις τον εξής διάλογον μεταξύ του Μητροπολίτου και εμπόρου:
 
-Δεσπότη μου ήρθα να μου πείτε τι παράπονο έχετε μαζί μου;
 
-Παράπονον αγαπητέ μου, γιατί;
 
-Γιατί Δεσπότη μου, έχετε δύο εβδομάδες να μου στείλετε χαρτί να δώσω πράγμα σε χριστιανό! Αυτά τα χαρτιά σας για εμάς είναι ευλογία!...».
 
Θα συνεχίσουμε προσεχώς τα περί του Εθνοϊερομάρτυρος Χρυσοστόμου, του Μεγαλομάρτυρα κατά τον αείμνηστο Φιλιππίδη.
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Γνώση Θεού

Ο αγαπητός και σεβαστός Αδελφός και συλλειτουργός Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Σελλής, Θεολόγος, Προϊστάμενος του Ιερού Ναού Αγίου Πέτρου Άργους Αργολίδος, Αρχιερατικός Επίτροπος Άργους και Πρόεδρος Ι.Σ.Κ.Ε., ομίλησε στις 16 Νοεμβρίου 2022, με το ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα: «Γνώση Θεού»!  

Η εξαίρετη αυτή ομιλία, που αξίζει να την ακούσει κανείς ολόκληρη και με πολλή προσοχή, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των Ενοριακών Συνάξεων, του Ιερού Ναού Προφήτη Ηλία και Νεομαρτύρων Τρίπολης, της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας. Θερμά συγχαρητήρια στον ομιλητή και στους διοργανωτές της εκδήλωσης.

Το προηγούμενο βράδυ

 
Νέα εκπομπή για εβδομάδα από 21 Νοεμβρίου 2022.
 

Η Πανάμωμος Παρθένος και Μητέρα μας να μεσιτεύει για παράταση στο Θείον έλεος!

 Το προηγούμενο βράδυ ( Αφρων Πλούσιος)

Το προηγούμενο βράδυ ( Αφρων Πλούσιος) MediaFire is a simple to use free service that lets you put all your photos, documents, music, and video in a si...

Χρόνια πολλά και ευλογημένα εν μετανοία!
 
Με αγάπη Χριστού
 
Νώντας Σκοπετέας

Το βιβλίο

 
Ο λόγος για το βιβλίο! Γι’ αυτό το μικρό αντικείμενο που σε χρόνους όχι πολύ μακρινούς (κάποιοι από εμάς θυμόμαστε) ήταν εξαιρετικά δυσεύρετο, ενώ ήταν πολύ σημαντικό για το σχολείο, τις σπουδές, τη ζωή. Αργότερα όμως κυκλοφόρησε ευρύτατα και σε μεγάλες ποσότητες, μπήκε βαθύτερα στο μυαλό και την ψυχή, αλλά φυσικά και στα σπίτια. Σε κάποιες περιπτώσεις πλημύρισε δωμάτια, βιβλιοθήκες και γραφεία. Σε αυτό βασίσαμε τη μελέτη, τη σπουδή, τη γνώση... Το θεωρούσαμε βασικό αντικείμενο προσωπικής προόδου και κοινωνικής αναβάθμισης.
 

Και μετά... ήλθαν οι υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα και πολλές και διάφορες άλλες ηλεκτρονικές συσκευές, που σε μεγάλο βαθμό αντικατέστησαν το βιβλίο... Δεν ξέρω αν είναι σωστό ή λάθος, ηθικό ή μη, αλλά η ζωή πέρασε σε άλλο επίπεδο, σε άλλους ρυθμούς, σε άλλες ταχύτητες. Οι λογοτέχνες αναρωτιούνται αν θα πρέπει να συνεχίσουν να γράφουν, και κυρίως αν θα πρέπει να εκτυπώνουν και να κυκλοφορούν σε βιβλία τα έργα  τους.
 
Δεν ξέρω αν χρειάζεται κι αν πρέπει να απαντήσει κανείς σε αυτά τα ερωτήματα. Άλλωστε η ζωή δίνει πάντα η ίδια τις πρέπουσες απαντήσεις και το ποτάμι που κουβαλάει όλα τα στοιχεία της επίγειας βιοτής μας παίρνει μαζί του ό,τι αισθάνεται πως είναι αναγκαίο και χρήσιμο.
 
Όμως, εμείς που ανατραφήκαμε με την έλλειψη του βιβλίου στην αρχή και την πλουραλιστική χρήση του στη συνέχεια, ειδικά στον χώρο της μάθησης και της παιδείας, αλλά και της αναψυχής και προσωπικής καλλιέργειας, αισθανόμαστε και υποστηρίζουμε πως όντως ένα καλό βιβλίο μπορεί να αλλάξει τη ζωή μας προς το καλύτερο και να την αναβαθμίσει ποιοτικά, όπως παρουσιάζεται και στο εικονίδιο της παρούσας ανάρτησης.

Για την υπομονή

 
Η υπομονή είναι μεγάλη αρετή. Και τον τελευταίο καιρό μάθαμε ότι ίσως να έχουμε περισσότερη απ’ όση νομίζαμε. Περιμένοντας να τελειώσει η καραντίνα, περιμένοντας να βρεθεί εμβόλιο, περιμένοντας να ξεπεράσουμε τον λαβύρινθο της πανδημίας, αναμένοντας να επανέλθουμε σε μια νέα κανονικότητα.
 

Κι όπως σοφά διακήρυττε ο Βρετανός πολιτικός και φιλόσοφος Έντμουντ Μπερκ (1729-1797): «Η υπομονή μας θα πετύχει περισσότερα από τη δύναμή μας».

Ηλεκτρονική Ορθόδοξη Βιβλιοθήκη

Το Ινστιτούτο Ορθόδοξης Θεολογίας στο Κέϊμπριτζ απευθύνει έκκληση, μέσω του Διευθυντή του π. Dragos Herescu, για ενίσχυση της Ηλεκτρονικής Ορθόδοξης Βιβλιοθήκης του. Η σχετική ανακοίνωση, ηλεκτρονική και γραπτή, έχει ως εξής:

This is an appeal to our friends, supporters, and online followers of IOCS: we need your help in improving and updating our electronic library collection. To this end we are asking you to consider lending or renewing your support to the Institute by making a £5 monthly donation (roughly $5.88 or €5.70).
 
Why do we need your help? The Institute is teaching overwhelmingly by distance learning – particularly since the pandemic. Our students and researchers rely greatly on our burgeoning online collection. This demand increases every day, so we need to purchase a significant number of e-books or pay for access to e-journals – which would complement our existing physical library here in Cambridge.
 
So, please help us in our mission to provide students, from all over the world, access to relevant and up-to-date library resources in electronic format. You too could benefit from our electronic collection one day!
 
If you can, do set up a £5 per month donation (or more, if you are able). If only one in ten of our friends were to donate, we could already reach a comprehensive and sustainable e-book collection this academic year!
 
ΠΗΓΗ: https://www.iocs.cam.ac.uk/donate-to-the-iocs-e-library-collection/

Κρυπτοχριστιανοί στη σύγχρονη Τουρκία

Ένα διαρκές θαύμα

Την Παρασκευή 14 Οκτωβρίου 2022 και στα πλαίσια της "Ενορίας εν δράσει" της Ενορίας της Ευαγγελιστρίας Περαιώς συζήτησα με τον Πρόεδρο του Συλλόγου Επιστημόνων Πειραιώς και φυσικό στην επιστήμη κ. Παναγιώτη Χαρατζόπουλο για τους Κρυπτοχριστανούς στη σύγχρονη Τουρκία.
 
Εγκαρδίως
 
Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος

Τράπεζα Τροφίμων στο Bristol

 
H Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Bristol της Δυτικής Αγγλίας οργανώνει, όπως το συνηθίζει κατά τις περιόδους των Σαρακοστών, Τράπεζα Τροφίμων.
 

Υπάρχουν πολλοί συμπολίτες μας που έχουν ανάγκη από υποστήριξη σε πρακτικά πράγματα, όπως φαγητό, ρουχισμό κ.ά. Θα προσπαθήσουμε να τους ανακουφίσουμε σε αυτή τη χριστουγεννιάτικη εποχή, που ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι η φιλανθρωπία.

Διάλεξη Κωνσταντινούπολης 2022

 
Ο Διαχριστιανικός Οργανισμός Anglican and Eastern Churches Association (AECA) οργανώνει προσεχώς, σύμφωνα με την αφίσα της παρούσας ανάρτησης, την ετήσια Διάλεξη της Κωνσταντινούπολης.
 

Το πρόγραμμα είναι ενδιαφέρον. Ομιλητής θα είναι ο Κόπτης Αρχιεπίσκοπος του Λονδίνου κ. Άγγελος και το θέμα του: «The Church: The strength of its witness and brightness of its light».

Συμφερίρσε

 
Ο πραματευτής ο Χάϊκος επισκεπτόταν το χωριό μας κάθε τόσο, ερχόταν με το βαπόρι, φορτωμένος με μιά ξεχειλιασμένη βαλίτσα στο χέρι και με πανένιες τσάντες κρεμασμένες από τον ένα του ώμο που έγερνε από το βάρος. Τον περιμέναμε. Και τι δεν είχαν μέσα εκείνες οι τσάντες και η βαλίτσα. Μικρά τόπια από χασέδες και μπασμαδάκια, ποπλινίτσες, κλωστές και κουβαράκια, μουλινέ και ντε-μι-σε, κουμπιά, φερμε-ζουπ, φερμουάρ, κόπτσες, λάστιχο φαρδύ για καλτσοδέτες και άλλο πιό ψιλό για τα γνωστά, να μην τα λέμε τώρα, λίγα μέτρα δαντέλας, μεζούρες, καρφίτσες, κοπτσανγκλέδες   και άλλα πολλά. Έπαιρνε και παραγγελίες για «όταν θα έρτω, την άλλη εβδομάδα». Αρμένης ήταν, Ελληνικά, τα δικά μας Ρωμαίϊκα ήξερε, αυτά μιλούσε έτσι και αλλιώς όλο το εσνάφι της Πόλης.
 

Αυτά τα Πολίτικα Ελληνικά, μιλούσαν εκτός από μας, και οι άλλοι, δηλαδή οι Αρμένηδες, Εβραίοι, Λεβαντίνοι και Μαλτέζοι, Ιταλοί, Γάλλοι, Εγγλέζοι, Κούρηδες και Λαζοί, Κουράκια και Λαζάκια, Τσερκέζοι, Λευκορώσοι, Μποσνάκηδες, Βούλγαροι, Σέρβοι, δεν ξέρω και πόσοι άλλοι. Περνούσαμε. Φυσικά και οι λεγάμενοι. Mεταξύ τους, ο μπακάλης ο Βελής, ο Ταϊρης ο γιατρός, ο Τζεμάλης, κάποτε μουχτάρης που διάβαζε και τον Απόστολο (έλεγαν) στην Εκκλησία καμιά φορά,  ο Κεμάλης ο αδελφός του, αυτόν ακουστά τον είχα, δεν τον γνώρισα ποτέ μου, ακόμα και ο Μπαχτσεκιώτης ο πλανόδιος μανάβης, «Πάρε μπρε μαντάμ...». Αυτοί οι παραπάνω μάθαιναν τα δικά μας, αρκετοί από τους δικούς μας, οι πιο παλιοί αν και γέννημα-θρέμμα του τόπου, δεν μάθαιναν τα δικά τους! Τα Τουρκικά. «Γιατί τζάν μου να τα μάθω; Στον τόπο μου είμαι, Ας μάθουν αυτοί αν θέλουν».
 
Μιά μέρα η μαμά μου μ' έστειλε να συνοδέψω μιά πολύ σικάτη κυρία, φυσικά δικιά μας, στα μαγαζιά του Πέρα. Θα πήγαινε για μερικές εβδομάδες στην Ρόδο με τον σύζυγό της, φθινόπωρο ερχόταν, θα περνούσαν εκεί την γιορτή του Αη Δημήτρη, δροσιά θα έκανε το βράδυ στα καζίνα και στις παραλίες, χρειαζόταν, έλεγε, ένα ελαφρύ πανωφόρι, μαντό ή μαντουδάκι τέλος πάντων. Μπήκαμε σε ένα-δυό μαγαζιά που δεν έβρισκε τίποτα. Στην βιτρίνα του Vakko, είδε της αρεσκείας της. Μπήκαμε μέσα, «Ιστίγορουμ μπεν μπιρ παλτο, για βαρ για γιοκ(1)» είπε στην πωλήτρια που έσπευσε να μας εξυπηρετήσει. Τι να καταλάβει η πωλήτρια; «Τι τέλει το μαντάμ;» ρώτησε. Σωστά πράγματα. 
 
Έτσι τα καταφέρναμε. Έτσι τα περνούσαμε και έτσι ζούσαμε.
 
Κάποτε είχε γίνει ένα μεγάλο δυστύχημα με την πτώση ενός αεροπλάνου. Η θεία Μαρούλα, συνυφάδα της γιαγιάς μου, κατέβηκε την προηγούμενη μέρα στην θεία Χρυσούλα, την κόρη της, την μαμά του Ρούλη, που έμενε στο Ταρλάμπασι, στο κατηφορικό Τσουκούρ σοκάκι.  Ο θείος Αντώνης ήρθε στο σπίτι μεσημεράκι, με την εφημερίδα παραμάσχαλα που έγραφε με μεγάλα γράμματα για το συμβάν. Στην ώρα, νάσου και ο πλανόδιος ζαρζαβατσής με το κουρασμένο γαϊδουράκι του, διαλαλώντας με όση φωνή είχε, «Aϊσέ καντιν(2) φασούλγια, Φρέσκο, Εγκινάρες». Οι νοικοκυρές, οι πιό πολλές δικές μας, ρωμηομαχαλλάς ήταν,  τον περίμεναν, μερικές με έτοιμα καλαθάκια και πλεμάτια από τα ψηλά πατώματα, για να τα ανεβοκατεβάσουν από τα παράθυρα. Η θεία Μαρούλλα κατέβηκε για να διαλέξει, μην την κοροϊδέψει ο μανάβης, καταπόδι  και η κυρία Άννα από τον πάνω όροφο, να ψουνίσουν. 
 
Πριν αρχίσουν τα «Κατς(3) παρά;» και τα παζαρλίκια, τον έπιασαν στην κουβέντα στα Ελληνοτουρκικά, «Ααχ, αααχ, αεροπλάν ντουστού(4)» είπε η θεία, «νε ντίγιορσουν(5) μαντάμ;» είπε ο μανάβης, που δεν κατάλαβε φυσικά. Η κυρία Αννα, με κάποιες γνώσεις καλύτερες της Τουρκικής (!) σκέφτηκε να διορθώσει, «Γιοκ αεροπλάν, ντάιρε(6), ντάιρε», πρόσθεσε κοιτάζοντας στον ουρανό. Φοβισμένος ο ζαρζαβατσής  κοίταξε και αυτός ψηλά τρόμαξε μην πέσει το διαμέρισμα και τον καταπλακώσει, παράτησε την ζυγαριά του κάτω, άρπαξε τα ζεγκιά και τον γαϊδουράκο και όπου φύγει-φύγει. 
 
Μια άλλη φορά στο χωριό μας και πάλι, στο Τζιρά σοκάκ, ο μπάρμπα Μήτσος της κυρίας Αθανασίας στο απέναντι παράθυρο έπερνε αέρα,  η άλλη συνυφάδα και συγκάτοικος της γιαγιάς μου, θεία Σμαρώ, περίμενε τον «αλ μαντάμ». Έτσι λέγαμε τον Λαζό πλανόδιο που ερχόταν από το Μπαχτσέκιοϊ.  Έφτασε κι αυτός με το άλογο, με γεμάτες τις κούφες στα πλάγια του ζώου με σταφύλια. Τσαβούς(7) ουζούμ,  φώναζε, «Κουκούτσια βαρ(8);» ρώτησε η θεία Σμαρώ, «Κούκουτσα γιοκ, ουζουμ βαρ μαντάμ», απάντησε ο μανάβης. Υποτίθεται πως κατάλαβε ο ένας τον άλλο και έφθασαν στην στιγμή της πληρωμής, τόσο έλεγε αυτός, τόσο έλεγε εκείνη, δεν δεχόταν ο έρημος, ανένδοτη η θεία και φουρκισμένη που δεν γινόταν το δικό της, «Α, αμαν, γιοκ παρα, συμφερίρσε βερ, συμφερμέσε βέρμε»του πέταξε, μπήκε μέσα, και έκλεισε την πόρτα.
 
Νίκη Beales
Νοέμβριος 2022
Milton Keynes, Αγγλία
 
(1) Θελω εγώ ένα παλτό, ή υπάρχει ή δεν υπάρχει
(2) Είδος πράσινα φασόλια 
(3) πόσο
(4) έπεσε
(5) τι λες;
(6) διαμέρισμα (αντί ταγιαρέ που θα πει αεροπλάνο)
(7) ποικιλία σταφυλιού, ευδοκιμούν στην Τένεδο
(8) έχει;

Ιω. Χρυσόστομος στο Bristol

 
Αύριο Κυριακή, στις 12.00 μεσ., μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, στον Ιερό Ναό των Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, στο Bristol της Δυτικής Αγγλίας, θα δοθεί ομιλία, με θέμα: «Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος και η προσφορά του»!
 

Η ομιλία, που θα μεταδοθεί και διαδικτυακά, εντάσσεται στο πλαίσιο των τακτικών Πνευματικών Συνάξεων της ομώνυμης Κοινότητας και θα δοθεί από τον Ιερατικώς Προϊστάμενο Πρωτοπρ. Αναστάσιο Δ. Σαλαπάτα.

Οι κρυπτοχριστιανοί

 

Μια πραγματικότητα στην Τουρκία

 

Επίλογος στη σειρά «Οι κρυπτοχριστιανοί στη σύγχρονη Τουρκία»

 

Στη σειρά των ιστορικών αφηγημάτων, που σήμερα ολοκληρώνεται, χαρακτηρίσαμε τους κρυπτοχριστιανούς της σύγχρονης Τουρκίας ηρωϊκές μορφές. Διακινδυνεύουν την ελευθερία τους και την ίδια τη ζωή τους στην ισλαμική και σοβινιστική κοινωνία τους. Άγνωστος ο αριθμός τους. Πάντως δεν είναι λίγοι...
 
Στους πολλούς αιώνες της απάνθρωπης δουλείας οι Έλληνες ραγιάδες υπέστησαν συστηματικούς διωγμούς. Σκοπός των δυναστών τους ήταν να τους εξισλαμίσουν και να τους αφομοιώσουν. Οι πρόγονοί μας αντιστάθηκαν στη βία με τη θυσία. Διασώζονται δύο σημαντικά έγγραφα, σχετικά με τη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για δύο «Πρακτικά», από το 1338 έως το 1340 περίπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που απευθύνονται στους κατοίκους της Νικαίας και δημοσιεύονται στο βιβλίο του Σπύρου Βρυώνη «Η παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11^ος - 15^ος αιώνας)». Πρόκειται για έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης και τα συγκεκριμένα κείμενα βρίσκονται στις σελίδες 300-302.
 
Στο πρώτο Πρακτικό αναφέρεται, μεταξύ άλλων:
 
«Από τότε που ο Ισμαηλίτες υπερίσχυσαν απέναντί μας -με την άδεια του Θεού λόγω των πολλών μας αμαρτιών- αιχμαλώτισαν και υποδούλωσαν πολλούς από τους δικούς μας και βίαια τους εξανάγκασαν και τους έσυραν, αλίμονο, στη δική τους κακία και αθεΐα. Αυτοί που έπεσαν σε τέτοια βάθη αμαρτίας κατάλαβαν ότι αμάρτησαν και αυτό είναι που τους ώθησε να αναζητήσουν και πάλι τον χριστιανικό τρόπο ζωής. Μία άλλη όμως σκέψη τους κάνει να διστάζουν και θέλουν να ξέρουν με βεβαιότητα κατά πόσο δεν θα αποτύχουν πέρα για πέρα, αλλά θα κερδίσουν τη σωτηρία τους. Η Εκκλησία του Θεού υπόσχεται σε όλους αυτούς και δίνει βέβαιη μαρτυρία ότι [η Εκκλησία] θα θεραπεύσει και θα θεωρήσει χριστιανούς και πάλι όσους επιστρέψουν στην αληθινή πίστη στον Θεό και αποσπάσουν τον εαυτό τους από το αμάρτημα του μουσουλμανισμού, στο οποίο περιέπεσαν. Όπως είπαμε δεν θα βρουν κανένα εμπόδιο στη σωτηρία τους λόγω του αμαρτήματος αυτού, αλλά όσοι μετανοήσουν ανοιχτά και ειλικρινά και διαλέξουν έτσι να υποφέρουν για την πίστη τους στον Θεό, θα φορέσουν το στεφάνι του μαρτυρίου. Και όσοι αποφασίσουν να ζήσουν κρυφή ζωή, διατηρώντας με τις πράξεις τους και στην καρδιά τους τον χριστιανισμό (επειδή φοβούνται ότι διαφορετικά θα τιμωρηθούν) και αυτοί επίσης θα σωθούν. Μόνο πρέπει να προσπαθήσουν να διατηρούν όσο μπορούν τις εντολές του Θεού».
 
Όπως συμπεραίνει ο καθηγητής Βρυώνης, το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης αντιμετωπίζοντας τη λαίλαπα των εξισλαμισμών έβλεπε ότι υπήρχαν δύο δρόμοι προς σωτηρία από την αποστασία τους: το μαρτύριο ή ο κρυπτοχριστιανισμός. Όποιοι είχαν ζέουσα πίστη και εξ αυτής απαράμιλλη γενναιότητα, ώστε να αποκηρύξουν τον μωαμεθανισμό δημόσια, κέρδιζαν τον στέφανο του μαρτυρίου, όπως έγινε στην περίπτωση του Πέρση μάρτυρα Ιακώβου. Οι άλλοι, που φοβούνταν τον θάνατο, θεωρούνταν και πάλι μέλη της Εκκλησίας αν ασκούσαν τον χριστιανισμό μυστικά και όσο καλύτερα μπορούσαν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες.
 
Οι πνευματικοί ταγοί του Ελληνισμού επί τουρκοκρατίας ήσαν αυστηροί στο θέμα των κρυπτοχριστιανών. Έναν δρόμο παραδέχονταν σε όποιον οδηγήθηκε να εξισλαμιστεί: το μαρτύριο. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο Προοίμιο του «Νέου Μαρτυρολογίου» του (Εκδ. Οίκος «ΑΣΤΗΡ», Αλ. και Ε. Παπαδημητρίου, Αθήναι, 1961) αφού με πολλά επιχειρήματα υποστηρίζει το μαρτύριο και απορρίπτει τον κρυπτοχριστιανισμό προτρέπει:
 
«Ανδρίζεσθε λοιπόν αδελφοί, και κραταιούσθω η καρδία σας εις τον αγώνα του Μαρτυρίου. Μη σας νικήση η προσπάθεια και αγάπη γονέων, αδελφών, συγγενών, γυναικός, τέκνων και υπαρχόντων. Μη σας εμποδίση από την μακαρίαν οδόν της αθλήσεως η φιλία πλούτου, δόξης, ηδονής, παντός του κόσμου, και των εν τω κόσμω. Ούτε αυτή η φιλία της ιδίας σας της ζωής. Διατί αν εσείς θελήσετε να φυλάξετε την ζωήν σας, θέλετε την χάσει. Μα αν την χάσετε δια τον Χριστόν, θέλετε την εύρει». (Σελ. 19-20).
 
Οι Νεομάρτυρες με το μαρτύριό τους διέσωσαν τον Ελληνισμό από τον εξισλαμισμό του και έτσι επιζήσαμε ως Έθνος των επτά και εννέα ακόμη αιώνων σε ορισμένες περιοχές, απάνθρωπης σκλαβιάς υπό τους Οθωμανούς στη Μικρά Ασία. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης ορθώς λοιπόν προτρέπει προς το μαρτύριο και εμμέσως πλην σαφώς αποτρέπει από τον κρυπτοχριστιανισμό, αφού θεωρεί ότι ισοδυναμεί με εξισλαμισμό. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο από την πλευρά του είδε από ποιμαντικής πλευράς με συμπάθεια αυτούς που εξισλαμίστηκαν, που όμως εσωτερικά ουδέποτε έπαψαν να είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, που μετάνιωσαν για την πράξη τους, αλλά που δεν είχαν το σθένος ή την ζέουσα πίστη να επανέλθουν φανερά στην Πίστη τους και να υποστούν οι ίδιοι τα βασανιστήρια και τον μαρτυρικό θάνατο και οι οικογένειές τους ταπεινώσεις και διωγμούς.
 
Μια χαρακτηριστική περίπτωση Μάρτυρος, που έζησε για καιρό ως κρυπτοχριστιανός είναι ο Νεομάρτυρας Ιωάννης ο δερβίσης, από την Κόνιτσα. Γράφει στο βιβλίο του «Νεομάρτυρες - Από τη σκλαβιά στον ουρανό» (Εκδόσεις «Αρχονταρίκι», από σελ 211 κ.ε.) ο αείμνηστος Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης, ότι ο Χασάν ήταν γιός δερβίση, που ήταν διορισμένος στην Κόνιτσα. Έγινε και αυτός δερβίσης και διακρίθηκε για την υποδειγματική συμπεριφορά του.
 
Έζησε για καιρό στο Βραχώρι, το σημερινό Αγρίνιο, και ήταν στην υπηρεσία του εκεί Τούρκου διοικητή. Παρά τους επαίνους και τις τιμές που απολάμβανε ο Χασάν δεν εύρισκε πνευματική ανάπαυση στο Ισλάμ. Αντίθετα όταν πληροφορήθηκε για τον Χριστό, αυτός κυριάρχησε στη ζωή του, αλλά δεν το εξωτερίκευε, γιατί υπήρχε κίνδυνος να το αντιληφθούν οι μουσουλμάνοι συμπολίτες του και να τον σκοτώσουν. Έτσι ζούσε ως κρυπτοχριστιανός. Ήταν δερβίσης, αλλά τηρούσε τις νηστείες των χριστιανών και αφανώς ζούσε όπως εκείνοι. Όταν ο διοικητής του μετατέθηκε στα Ιωάννινα, του ζήτησε να τον ακολουθήσει, αλλά εκείνος αρνήθηκε. Στο μυαλό του είχε ότι μένοντας στο Βραχώρι και παραιτούμενος από τη θέση του δερβίση θα ήταν πιο ελεύθερος να βαπτισθεί.  
 
Πήγε στους ιερείς του Βραχωρίου και τους ζήτησε να τον βαπτίσουν, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν, φοβούμενοι την οργή των Τούρκων. Τον συμβούλευσαν να πάει στην αγγλοκρατούμενη Ιθάκη για να βαπτισθεί, γιατί έτσι δεν θα υπήρχαν επιπτώσεις σε κανέναν, ούτε σε εκείνον... Έτσι και έκανε και ονομάστηκε Ιωάννης. Μετά τη βάπτισή του επέστρεψε στην περιοχή του Βραχωρίου και επέλεξε να μείνει στο χωριό Μαχαλάς Ξηρομέρου. Εκεί παντρεύτηκε με χριστιανή ελληνίδα και ζούσε αφανώς ως αγρότης και ποιμένας προσέχοντας μην αποκαλυφθεί η αλλαγή του. Όμως οι ήσυχες ημέρες δεν κράτησαν πολύ. Ο δερβίσης πατέρας του έμαθε για τον γιό του και προσπάθησε να τον επαναφέρει στο Ισλάμ. Εκείνος αρνήθηκε. Τότε ένας συγχωριανός του μουσουλμάνος τον κατήγγειλε στον μουσελίμη του Βραχωρίου ότι στην πραγματικότητα ήταν γιός δερβίση και δερβίσης ο ίδιος, που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό. Συνελήφθη και άρχισαν σε βάρος του σκληρά βασανιστήρια, για να επιστρέψει στο Ισλάμ. Όμως η αγάπη του για τον Χριστό τον έκαμε  να μην Τον απαρνηθεί. Αποκεφαλίστηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1814.
 
Για τους κρυπτοχριστιανούς στην Τουρκία έχουν γραφεί άνω των είκοσι αξιόλογων μελετών. Κυρίως αφορούν αυτούς του Πόντου. Μία από αυτές είναι του  R.M. Dawkins “The Crypto - Christians of  Turkey” (Byzantion, VIII, 1933, p. 247-275). Ήταν εκ των πρώτων που χρησιμοποίησαν τον όρο «κρυπτοχριστιανοί».
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου