Ο λόγος στην Πνύκα

Εθνική Εορτή σήμερα. Η δική μας συμμετοχή από το ιστολόγιο αυτό είναι η παράθεση του λόγου που έβγαλε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ανεβασμένος στα βράχια της Πνύκας. Ο λόγος αυτός στέκεται ως η πνευματική διαθήκη του ήρωα στο έθνος. Ο λόγος του αγράμματου, μα σοφού στρατηγού, απευθυνόμενος προς τα νιάτα της Αθήνας του 1838, και προς όλους τους Έλληνες έχει ως εξής:

«Παιδιά μου! Στον τόπο τούτο που εγώ πατώ σήμερα, πατούσαν και δημηγορούσαν τον παλιό καιρό άντρες σοφοί και άντρες με τους οποίους δεν είμαι άξιος να συγκριθώ και ούτε να φτάσω τα ίχνη των. Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ, παιδιά μου, στη μεγάλη δόξα των προπατόρων μας κι έρχομαι να σας είπω όσα στον καιρόν του αγώνα μας και πριν απ’ αυτόν κι ύστερα απ’ αυτόν ο ίδιος παρατήρησα κι απ’ αυτά να κάμωμεν συμπερασμούς και για την μέλλουσαν ευτυχία σας, μολονότι ο Θεός μόνος ηξεύρει τα μέλλοντα. Και διά τους παλαιούς Έλληνας, οποίας γνώσεις και οποία δόξα και τιμήν έχαιραν κοντά στα άλλα έθνη του καιρού των, οποίους ήρωας στρατηγούς, πολιτικούς είχαν, διά ταύτα σας λέγουν καθ’ ημέραν οι διδάσκαλοί σας και οι πεπαιδευμένοι μας. Εγώ δεν είμαι αρκετός. Σας λέγω μόνο, πως ήτον σοφοί και από εδώ επήραν και εδανείσθησαν τα άλλα έθνη την σοφία των...

Οι παλαιοί Έλληνες, οι πρόγονοί μας, έπεσαν εις την διχόνοια και ετρώγονταν μεταξύ τους και έτσι έλαβαν καιρό πρώτα οι Ρωμαίοι, έπειτα άλλοι βάρβαροι και τους υπόταξαν. Ύστερα ήρθαν και οι Μουσουλμάνοι και κάναν ό,τι μπορούσαν ν’αλλάξει ο λαός την πίστη του. Έκοψαν γλώσσες σε πολλούς ανθρώπους, αλλά εστάθη αδύνατο να το κατορθώσουν. Τον ένα έκοβαν, ο άλλος τον σταυρό του έκανε. Σαν είδε τούτο ο σουλτάνος, διώρισε ένα βιτσερέ (αντιβασιλέα), ένα πατριάρχη και του έδωσε την εξουσία της εκκλησίας. Αυτός και ο λοιπός κλήρος έκαναν ό,τι τους έλεγε ο σουλτάνος. Ύστερον έγιναν οι κοτζαμπάσηδες σε όλα τα μέρη. Η τρίτη τάξη, οι έμποροι και οι προκομμένοι, το καλύτερο μέρος των πολιτών, μη υποφέροντες τον ζυγόν έφευγαν κι οι γραμματισμένοι πήραν τα βιβλία και φύγαν από την Ελλάδα, την πατρίδα τους. Κι έτσι έμεινε ο λαός, όστις στερημένος από τα μέσα της προκοπής, εκατάντησε σε αθλίαν κατάσταση και αυτή ηύξανε καθ’ ημέρα χειρότερα· διότι αν βρισκόταν μεταξύ του λαού κανείς με λίγη άνθηση τον λάμβανε ο κλήρος, όστις έχαιρε προνόμια, ή εσύρετο από τον έμπορον της Ευρώπης ως βοηθός του ή εγίνετο γραμματικός του προεστού. Και μερικοί μη υποφέροντες την τυραννίαν των Τούρκων και βλέποντες τις δόξες και τις ηδονές οπού απελάμβανον αυτοί, άφηναν την πίστη τους και εγίνοντο Μουσουλμάνοι. Και τοιουτοτρόπως κάθε μέρα ο λαός ελίγνευε και επτώχυνε. Σ’αυτή τη δυστυχισμένη κατάσταση μερικοί απ’ τους φυγάδες γραμματισμένους μετέφραζαν και στέλναν στην Ελλάδα βιβλία. Και σαν τους πρέπει να χρεωστούμεν ευγνωμοσύνη, γιατί αμέσως οπού κανένας άνθρωπος απ’το λαό μάνθανε τα κοινά γράμματα, διάβαζε αυτά τα βιβλία και έβλεπε κοινά γράμματα, διάβαζε αυτά τα βιβλία και έβλεπε ποιους είχαμε προγόνους, τι έκαμεν ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης κι άλλοι πολλοί παλαιοί μας, και βλέπαμε και σε ποια κατάσταση βρισκόμαστε τότε. Όθεν μας ήρθε στο νου να τους μιμηθούμε και να γίνομε ευτυχέστεροι και έτσι έγινε και επροόδευσεν η εταιρεία. Όταν αποφασίσαμεν να κάμωμεν την επανάσταση, δεν εσυλλογιστήκαμε τότε ούτε πόσοι είμαστε, ούτε πως δεν έχομεν άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας μας είπε, πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιτοκάραβα βατσέλα; Αλλά ως μία βροχή έπεσεν σ’ όλους η επιθυμία της ελευθερίας μας και όλοι, και οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι συμφωνήσαμεν σ’αυτό το σκοπό και κάναμεν την επανάσταση.

Στον πρώτο χρόνον είχαμεν μεγάλη ομόνοιαν και όλοι τρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας πήγαινε στον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα στο στρατόπεδο κι αν αυτή ομόνοια βαστούσε ακόμη δυο χρόνους, ηθέλαμεν κυριεύσει και την Θεσσαλίαν και την Μακεδονίαν και ίσως φτάναμε κι ως την Κωνσταντινούπολη. Τόσο τρομάξαμε τους Τούρκους, οπού άκουαν Έλληνα και φεύγαν χίλια μίλια μακριά. Εκατόν Έλληνες έβαζαν πέντε χιλιάδες εμπρός κι ένα καράβι μια αρμάδα. Αλλά δεν εβάσταξε. Ήρθαν μερικοί και θέλησαν να γενούν μπαρμπέρηδες στου κασίδη το κεφάλι. Μας πονούσε το μπαρμπέρισμά τους μα τι να κάνουμε; Είχαμε κι αυτουνών ανάγκη.

Από τότε άρχισε η διχόνοια και χάθηκε η πρώτη προθυμία κι ομόνοια. Κι όταν έλεγες του Κώστα να δώσει χρήματα διά τας ανάγκας του έθνους, ή να πάει στον πόλεμο, τούτος πρόβαλλε το Γιάννη. Και μ’αυτό τον τρόπο κανείς δεν ήθελε να συντράμει, μήτε να πολεμήσει. Και τούτο έγινε επειδή δεν είχαμε έναν αρχηγό και μια κεφαλή, μα ένας έμπαινε πρόεδρος έξι μήνες, σηκωνόταν ο άλλος και τον έριχνε και καθόταν αυτός άλλους τόσους. Κι έτσι ο ένας ήθελε τούτο κι ο άλλος τούτο. Ίσως όλοι θέλαμε το καλό, πλην καθένας κατά τη γνώμη του. Όταν προστάζουνε πολλοί, ποτέ το σπίτι δεν κτίζεται ούτε τελειώνει. Ο ένας λέει ότι η πόρτα πρέπει να βλέπει στο ανατολικό μέρος, ο άλλος στο αντικρυνό κι ο άλλος στο βοριά, σαν να ήταν το σπίτι στον αραμπά και να γυρίζει καθώς λέγει ο καθένας. Με τούτον τον τρόπο δεν κτίζεται ποτέ το σπίτι, αλλά πρέπει να είναι αρχιτέκτονας, οπού να προστάζει πώς θα γίνει. Παρομοίως κι εμείς χρειαζόμαστε έναν αρχηγό κι έναν αρχιτέκτονα, όστις να προστάζει κι οι άλλοι να υπακούνε και ν’ ακολουθάνε. Αλλά επειδή είμαστε σε τέτοια κατάσταση, εξαιτίας της διχόνοιάς μας, έπεσε η Τουρκιά πάνω μας και κοντέψαμε να χαθούμε και στους στερνούς επτά χρόνους δεν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα.

Σ’αυτή την κατάσταση έρχεται ο βασιλιάς, τα πράματα ησυχάζουν και το εμπόριο κι η γεωργία κι οι τέχνες αρχίζουν να προοδεύουν και μάλιστα η παιδεία. Αυτή η μάθηση θα μας αυξήσει και θα μας ευτυχήσει. Αλλά για να αυξήσουμε, χρειάζεται κι η στερέωση της πολιτείας μας, που γίνεται με την καλλιέργεια και με την υποστήριξη του θρόνου. Ο βασιλιάς μας είναι νέος, και συμμορφώνεται με τον τόπο μας. Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να τη στεριώσετε, γιατί σαν πιάσαμε τ’ άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ πίστεως κι ύστερα υπέρ πατρίδος. Όλα τα έθνη του κόσμου έχουν και φυλάνε μια θρησκεία. Να μην έχετε πολυτέλεια, να μην πηγαίνετε στους καφενέδες και στα μπιλιάρδα. Να δοθήτε στις σπουδές σας και καλύτερα να κοπιάσετε λίγο, δυο και τρεις χρόνους και να ζήσετε λεύτεροι στο υπόλοιπο της ζωής σας, παρά να περάσετε τέσσερις-πέντε χρόνους τη νεότητά σας και να μείνετε αγράμματοι, να σκλαβωθείτε στα γεράματά σας. Ν’ακούτε τις συμβουλές των δασκάλων και γεροντοτέρων και κατά την παροιμία «μύρια ήξευρε και χίλια μάθαινε».

Η προκοπή σας και η μάθησή σας να μη γενεί σκεπάρνι μόνο για το άτομό σας, μα να κοιτάζει το καλό της κοινότητας, γιατί μέσα στο καλό αυτό βρίσκεται και το δικό σας. Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξαιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και διά τούτο σας ζητώ συγχώρεση γιατί δεν μιλάω καθώς οι δάσκαλοί σας. Σας είπα όσα ο ίδιος είδα, άκουσα και γνώρισα για να ωφεληθήτε απ’τα περασμένα κι απ’ τα κακά αποτελέσματα της διχόνοιας, που να την αποστρέφεστε και να έχετε ομόνοια. Εμάς μη μας τηράτε πια. Το έργο μας κι ο καιρός μας πέρασε κι οι μέρες της γενιάς που σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν σε λίγο περάσει. Τη μέρα της ζωής μας θέλει διαδεχθεί η νύκτα του θανάτου μας, καθώς την ημέρα των Αγίων Ασωμάτων θέλει διαδεχθεί η νύκτα και η αυριανή ημέρα. Σε σας μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο που μεις λευτερώσαμε...».