Η Δούκισσα της Πλακεντίας και το Μέγαρό της

Πρόσφατα επισκέφτηκα το Μέγαρο της Δουκίσσης Πλακεντίας στην Πεντέλη προκειμένου να παρακολουθήσω μια θεατρική παράσταση. Γέννημα του κέντρου της Αθήνας, ομολογώ ότι δεν γνωρίζω τόσο καλά κάποια προάστια της Αττικής. Πολλά είχα ακούσει έως τώρα για το περίφημο Μέγαρο της Δουκίσσης της Πλακεντίας, θυμάμαι πολύ καλά και μια ελληνική παλιά ταινία με τον Λάμπρο Κωνσταντάρα που πραγματευόταν την τραγική ιστορία της δούκισσας. Και έως εκεί έφταναν οι γνώσεις μου για το συγκεκριμένο θέμα. Πηγαίνοντας λοιπόν να δω την παράσταση έκανα τις κάτωθι διαπιστώσεις: η Πεντέλη είναι είκοσι λεπτά δρόμος από το κέντρο της Αθήνας με αυτοκίνητο, ο προαύλιος χώρος του μεγάρου είναι δροσιστικός και πανέμορφος, το ίδιο το μέγαρο είναι παρατημένο και σε κακά χάλια, ο δήμος αξιοποιεί αυτόν τον όμορφο χώρο για θεατρικά δρώμενα και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Όλα αυτά μου κίνησαν το ενδιαφέρον να μάθω περισσότερα για την πρώην κάτοικο και το σπίτι της. Η Σοφία Ντε Μαρμπουά, η κατοπινή δούκισσα, γεννήθηκε στην Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής το 1785. Ο πατέρας της ήταν Γάλλος διπλωμάτης και η μητέρα της Αμερικανίδα. Η Σοφία παντρεύτηκε τον υπασπιστή του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, στρατηγό Κάρολο Λεμπρέν, Δούκα της ιταλικής πόλης Πιατσέντσα (ή αλλιώς Πλακεντίας), περιοχής που είχε κατακτήσει ο Ναπολέοντας. Αυτόματα λοιπόν μετά τον γάμο της, η Σοφία έγινε Δούκισσα της Πιατσέντσα. Το 1804 το ζευγάρι απέκτησε μια κόρη, την Ελίζα. Στο σαλόνι τους, στο Παρίσι, σύχναζαν ο Ουγκώ και ο Λαμαρτίνος. Η Σοφία δεν τα πήγαινε καλά με τον σύζυγό της και γρήγορα ήρθαν σε διάσταση. Η Σοφία γνώρισε τον Καποδίστρια στο Παρίσι και αμέσως ενθουσιάστηκε με την δράση του αλλά και με την φιλελληνική δραστηριότητα της εποχής. Σύντομα εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και ανέλαβε με δικά της έξοδα την επιμόρφωση 12 Ελληνίδων θυγατέρων πρώην αγωνιστών. Επίσης, ήταν ένθερμος οπαδός του κινήματος των Γάλλων φιλελλήνων. Αντιτάχθηκε στον Καποδίστρια μετέπειτα και πήρε το μέρος της οικογένειας Μαυρομιχάλη στη δολοφονία του.

Το 1836 η Σοφία μαζί με την κόρη της Ελίζα ξεκίνησαν ένα ταξίδι στην Ασία. Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα ήταν σχεδόν μια ρομαντική μόδα οι πλούσιοι Ευρωπαίοι να κάνουν εξωτικά ταξίδια στην «απολίτιστη ανατολή». Στην διάρκεια αυτού του ταξιδιού, στην Βηρυττό, η Ελίζα πέθανε, από πανώλη μάλλον. Η μητέρα της συντετριμμένη από τον χαμό της κόρης της, ταρίχευσε το σώμα της και επέστρεψε στην Ελλάδα. Η Σοφία νοίκιασε ένα σπίτι στην οδό Πειραιώς κοντά στο τωρινό Μεταξουργείο και έβαλε μέσα το ταριχευμένο σώμα της κόρης της. Στην προσπάθειά της να αποκτήσει μια μόνιμη κατοικία στην Αθήνα που θα ήταν ταυτόχρονα και μαυσωλείο για την κόρη της, έχτισε την έπαυλη των Ιλισσίων σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη (το σημερινό Βυζαντινό μουσείο!) Το όνειρό της όμως ήταν να κατοικήσει στα βουνά μαζί με την ανάμνηση της κόρης της. Έκανε πολλές προσπάθειες να αγοράσει γη στην Πεντέλη αλλά συνάντησε τις αντιδράσεις της Μονής της Πεντέλης και των μοναχών. Η Μονή της Πεντέλης είχε στην ιδιοκτησία της όλο το βουνό της Πεντέλης από τα μεσαιωνικά χρόνια και ζητούσε υπέρογκα ποσά για την αξιοποίηση των εδαφών από τους ιδιώτες. Τελικά μεσολάβησε ο πολιτικός Κωλέττης και η Σοφία αγόρασε περίπου 1700 στρέμματα γης. Αμέσως μετά ο αρχιτέκτονας Κλεάνθης σχεδίασε το Καστέλλο της Ροδοδάφνης, ή αλλιώς στις ημέρες μας, Μέγαρο της Δουκίσσης της Πλακεντίας. Η Σοφία έδωσε χρήματα για να διανοιχτούν δρόμοι στο βουνό.

Η Σοφία, Δούκισσα της Πλακεντίας, έζησε σε αυτό το Μέγαρο έως τον θάνατό της, το 1854. Ο τάφος της, σε αρχιτεκτονικό σχέδιο πάλι του Σταμάτη Κλεάνθη, βρίσκεται πάνω στο βουνό, σε μικρή απόσταση από την Μονή της Πεντέλης.

Γενικά η ζωή της ήταν κάπως ιδιόρρυθμη: ναι μεν φιλελληνίδα αλλά κατά του Καποδίστρια, χριστιανή αλλά υπέρ των Ιουδαίων, ιδιότροπη σε βαθμό που τσακώθηκε με τον αρχιτέκτονα Κλεάνθη και με όλους τους Έλληνες. Μια ιδιόμορφη παρουσία που ίσως οι συγκυρίες, ίσως ο αποτυχημένος γάμος της, πάνω από όλα ο χαμός της κόρης της την οδήγησαν στην απομόνωση.

Η σύγχρονη Ελλάδα την τιμά για την φιλελληνικότητά της, για τα χρήματα που διέθεσε για την επιμόρφωση των Ελληνίδων, για τα δύο υπέροχα κτήρια που άφησε στην Αττική (το σύγχρονο Βυζαντινό μουσείο και το Μέγαρο στην Πεντέλη), για την κατασκευή των δρόμων στην Πεντέλη. Την τιμά με την ονομασία της λεωφόρου στο Χαλάνδρι, του ομώνυμου σταθμού στο μετρό καθώς και με το μέγαρο στην Πεντέλη. Η Σοφία παρά την αντιφατικότητα της ζωής της και των επιλογών της, δεν σταματά να είναι μια γυναίκα που βοήθησε την χώρα μας να πάει πιο μπροστά.

Το περίφημο Μέγαρο της Δουκίσσης της Πλακεντίας χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία του πρώην βασιλέα Κωνσταντίνου Β’ από το 1961 έως το 1964. Το κτήριο μετά παραχωρήθηκε στο δημόσιο και ο Δήμος Πεντέλης αξιοποιεί τον προαύλιο χώρο κάθε καλοκαίρι για διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες.

Εκτός όμως από την πολιτιστική αναμόρφωση του χώρου, εδώ μιλάμε για ένα κτήριο που είναι μισοδιαλυμένο εδώ και δεκάδες χρόνια. Ένα κτήριο που αποτελεί ιστορία της πατρίδας μας. Ένα κτήριο που έφτιαξε μια Αμερικανο-Γαλλίδα για να στεγάσει την αγάπη της προς την αδικοχαμένη κόρη της. Ένα κτήριο που θα μπορούσε να είχε αξιοποιηθεί διαφορετικά.

Εύη Ρούτουλα