Εκδηλώσεις Κωνσταντινοπολιτών Η.Β.

Το Σάββατο 23 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκαν η Γενική Συνέλευση και το χριστουγεννιάτικο πάρτι του Συλλόγου Κωνσταντινοπολιτὠν Ηνωμένου Βασιλείου, στο ξενοδοχείο Hilton του Wembley στο Δυτικό Λονδίνο.

Στη Γ.Σ. έγινε αναλυτικός απολογισμός δραστηριοτήτων, αναφορά σε μελλοντικές εκδηλώσεις, καθώς και ενημέρωση για την οικονομική κατάσταση και τις ετήσιες συνδρομές των μελών του Συλλόγου.

Ακολούθησε γενική συζήτηση με τα μέλη. Ο Πρόεδρος Πάνος Αναγνωστόπουλος και οι αξιωματούχοι του Συλλόγου απάντησαν σε ερωτήσεις των παρευρισκομένων.

Στη συνέχεια έγινε το χριστουγεννιάτικο πάρτι του Συλλόγου. Σε αυτό υπήρχε ζωντανή μουσική, εύγευστα φαγητά, χριστουγεννιάτικα γλυκά και πολύ ευχάριστη ατμόσφαιρα.

Γενικός χορηγός της εν λόγω διπλής εκδήλωσης ήταν ο Γιώργος Καλαμάρης, Διευθυντής του ξενοδοχείου Hilton του Wembley.

Διάλεξη της Κωνσταντινούπολης 2019

Κάθε χρόνο, κατά μήνα Νοέμβριο, πραγματοποιείται στο Λονδίνο η λεγόμενη Διάλεξη της Κωνσταντινούπολης.

Φέτος αυτή η Διάλεξη οργανώθηκε την Πέμπτη 21 Νοεμβρίου και έλαβε χώρα στον Ελληνορθόδοξο Καθεδρικό Ναό της του Θεού Σοφίας στο κεντρικό Λονδίνο.

Την εν λόγω Διάλεξη και τη δεξίωση που συνήθως ακολουθεί επιμελείται και διοργανώνει ο Διαχριστιανικός Οργανισμός Anglican and Eastern Churches Association (AECA).

Κύριος ομιλητής στη φετινή Διάλεξη ήταν ο Rt Revd. Dr Gregory Cameron, Αγγλικανός Επίσκοπος του St. Asaph στην Ουαλία.

Θέμα της ομιλίας ήταν: «Can Anglicans learn from Orthodoxy?».

Πριν από τη Διάλεξη τελέσθηκε Εσπερινός και Τρισάγιο, από τον Αρχιμ. Δρα Νικόδημο Αναγνωστόπουλο, εις μνήμην του μακ. Αρχιεπισκόπου πρ. Θυατείρων και Μ.Β. κυρού Γρηγορίου.

Τον ομιλητή καλωσόρισε και σύστησε στο ακροατήριο ο Πρόεδρος του AECA, Αγγλικανός Ιερέας π. Δρ. William Taylor.

Ύστερα ανέβηκε στο βήμα ο ομιλητής, ο οποίος με Φιλο-Ορθόδοξο πνεύμα παρουσίασε μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία, αναφερόμενος κυρίως σε δύο βασικά θέματα, από τα οποία εκείνος θεώρησε πως οι Αγγλικανοί μπορούν να διδαχθούν από τους Ορθοδόξους. Τα θέματα αυτά είναι οι εικόνες και το μαρτύριο.

Ολόκληρη η ομιλία εκδόθηκε από τον AECA στο περιοδικό του Οργανισμού «KOINONIA» (Νο. 72)! Από εκεί παρουσιάζεται αυτούσια στην παρούσα ανάρτηση!

Μετά τη Διάλεξη ευχαρίστησε τον ομιλητή ο Rt. Revd. Christopher Chessun, Αγγλικανός Επίσκοπος του Southwark, στο Νότιο Λονδίνο.

Ο Γενικός Γραμματέας του AECA, Δρ. Δημήτρης Σαλαπάτας, έλαβε κατόπιν τον λόγο, εκφράζοντας γενικές ευχαριστίες προς όλους και κάνοντας ανακοινώσεις για τις επικείμενες εκδηλώσεις του AECA, όπως επίσης και για την Κηδεία του μακ. Αρχιεπισκόπου Γρηγορίου.

H όλη εκδήλωση ολοκληρώθηκε με δεξίωση, που προσφέρθηκε από τον AECA, στην Κρύπτη του Καθεδρικού Ναού.

Τις φωτογραφίες του παρόντος αφιερώματος επιμελήθηκαν ο Αλέξιος Γεννάρης και ο παρών ιστολόγος.

Όρος ασύνορο

Ημερολόγιο Άθωνος 2019

Τέλος, τέρμα και άκρια δεν έχει το Άγιον Όρος

Όπου οδηγεί η Παναγιά, γίνεσαι Χριστοφόρος

Ανόθευτή του η ομορφιά, θάλασσα  η ευλογία

αχείμαστή του η άνοιξη, ζώσα η μαρτυρία.

Στων πρεσβευτών του τις μορφές, θυσία του ελαχίστου

στων καντηλιών τους τις φωτιές, η επίγνωση του απίστου.

Δεν είναι απόδημη η καρδιά που γεύτηκε το Θείο

Να μεγαλώσει σαν ποθεί της χάρης  το δοχείο.

Μύρια ψηφιά δεν μου αρκούν μια εικόνα του να φτιάξω

Σε εικονοστάσι αθωνικό να βρω να συνταιριάξω.

Και μύριες λέξεις κι αν γραφτούν το αιώνιο δεν τ΄ αγγίζουν

Όνειρο αχειροποίητο πλάθουν ψυχές  που ελπίζουν.

Κάθε φορά που στου Άθωνα τα αγιομέρια πατάς, όταν  το άμοιαστο δαντέλωμα του γαλάζιου του σε σαγηνεύει  και πάλι,  νιώθεις πως ξανασυναντάς μια καρδιά αφημένη, αγκυροβολημένη για πάντα εκεί. Δεν είναι απόδημη η καρδιά που επιστρέφει σε μέρη που αναπαύεται! Άκουσε κάποτε ο Κύριος το σπαραχτικό της “Καλόν εστίν ημάς ώδε είναι” και δια πρεσβειών της Μάνας όλου του κόσμου και πυλωρού του επίγειου τούτου παραδείσου, οικονόμησε ένα μόνιμο ολοδικό της στασίδι-απάγκιο,  σιμά σε πολυκάντηλο Θρονί,  σε Προστασία Φοβερή, σε Γοργοϋπήκοο βοηθό, σε Ελαιοβρύτισσα Γερόντισσα δεόμενη στον μέγα Χορηγό… Τον πρώτο-πρώτο  ζήλο μας αναζητάμε, σαν τον δρόμο ξαναπαίρνουμε για το Όρος. Τον πλατυσμό της θηριάλωτης καρδιάς μας προσδοκάμε, σαν το άγριο στενεύει το άγιό της. Αρχινά και πάλι ένα οδοιπορικό θαυμασίων εμπειριών σε Θεοτοκοβάδιστα μονοπάτια. Εκ προοιμίου το μόνο που είναι γνωστό για της  ψυχής την γραφίδα,  είναι πως είναι πάμφτωχες οι λέξεις για να εξιστορήσουν όσα τα μάτια είδαν και όσα οι εύλαλες σιωπές του Όρους αντήχησαν. Ένα μικρό ψηφιδωτό ας δώσει ο Κύριος να ξαναφτιαχτεί με αυτά τα παντοτινά θυμητάρια.  Στο πίσω μέρος του να στάξει καθαρό κερί και να κολλήσει άλλο ένα διαμονητήριο με τα ονόματα των φιλαγιορειτών - συνταξιδιωτών. Μετά από δέκα και πλέον χρόνια καταγραφής της σωστικής μνήμης,  μια ευχή μονάχα σε τούτο  το ξεκίνημα. Μια ψυχή έστω, να επιστρέψει από της  απιστίας την μακρινή την χώρα, να οδηγηθεί νοερά στην αιώνια άνοιξη του ασύνορου Αθωνικού λειμώνα, να γευτεί με τα ακροδάχτυλά της  την γλυκύτητά του, να οσφρανθεί  τους ανθούς του,  σαν εκείνοι  προσφέρονται σε εσπερινή ατέρμονη διάχυση, να συμποθήσει την σωτηρία με όλους εκείνους που παλεύουν καθημερινά με τον μισόθεο εχθρό, τον ακοίμητο. Νέοι αθωνίτες εν σώματι άγγελοι προστίθενται στο άγιο συναξάρι παραμυθώντας τις πολιορκημένες ψυχές μας. Αναρίθμητοι αφανείς σημειώνονται  συνέχεια στα ιερά κατάστιχα του άνω στερεώματος  σαν το ζεστό σώμα τους παραδοθεί στο χώμα του περιβολιού της Κυρίας Θεοτόκου. Μια ψυχή έστω, να βρεθεί διαβάζοντας τούτες τις σελίδες, να μιμηθεί όσους στεφάνωσε ο Ουρανός… 

Δάφνες σε μέρα θύμησης, ηρωική και αγία

Ονόματα που σκάλισε η Θεοτοκοφιλία

Το ένθεο και το ευλαβές ακολουθούν το ράσο

Τον ζήλο του τον ζηλευτό,  πώς να μην τον θαυμάσω;

Πρόμαχοι οι Αρχάγγελοι τα όπλα τους κραδαίνουν

Του δράκοντος τα τάγματα άλλο να μην πληθαίνουν.

Γρηγόριος δεν σταματά τεκνία να εποπτεύει

Χαράγματα σε μάρμαρο ζητούν να ικετεύει.

Μια μέρα μετά της Αγίας Σκέπης και του γενναίου Όχι τις ιερές τις θύμησες, οι ίδιοι συνοδοιπόροι με τον Παναγιώτη, τον Θεοδόση και τον Φώτη, ξαναξεκινήσαμε, αξεδίψαστα ελπίζοντας στον νέο νου τον αλλαγμένο, που η ανόθευτη χάρη του Αγίου Όρους σε βοηθά κάθε φορά να ελεηθείς. Σουρούπωμα μπήκαμε  στην Ουρανούπολη, με την γαλανόλευκη να κυματίζει πάνω από δάφνες αφημένες σε ηρώο που κοιτά προς την ανατολή και τον Άθωνα.

 Η θάλασσα, καθρέφτης υπέροχων χρωμάτων που προσφέρει ο φωτοσκεδαστής Πλάστης, γαλήνια συμμαχεί με την επιθυμία μας ως το πρωί της εν πλω εισόδου στον πρώτο σταθμό μας. Στο λιμάνι περιμένουν τους προσκυνητές σκαριά που η λυτρωτική Θεοτοκοφιλία ονοματοδότησε,  σκαλίζοντας  στην πρύμνη τους το πολυθρύλητο θαύμα της πίστης μας. Πορταΐτισσα, Άξιον εστί, Οδηγήτρια, Ευαγγελίστρια, Παναγιά… Πλέον στην Ουρανούπολη έχουμε έναν επιπλέον λόγο να σταθούμε λίγες ώρες παραπάνω απ όσο συνήθως. Ο νέος της ιερέας ο πατήρ Γεώργιος, ο παλιός και καλός μας φίλος και πνευματικός μας αδελφός. 

Με ιδιαίτερη συγκίνηση ασπαστήκαμε για πρώτη φορά ύστερα απ’ την χειροτονία του το χέρι του. Νέος ακόμα σε ηλικία, με ενθουσιασμό και πόθο για όλους τους Ουρανοπολίτες του… Θα αγωνιστεί να ισχύσει για τον καθέναν τους ξεχωριστά αυτό που λέει ο λαός μας: Όνομα και πράγμα! Δύσκολη και τόσο απαιτητική  η αποστολή του ποιμένα, μα εδώ έχουμε μια ειδική περίπτωση. Κάθε βήμα σε αυτήν την πόλη  είναι ικανό να σε συνδέσει προσευχητικά με τον Άθωνα! 

Κάθε στροφή του βλέμματός σου προς τα πανίερα σεβάσματά του, φέρνει στα χείλη σου την ευχή του Ιησού, την βέβαιη ελπίδα του Αναστάντος, την εγγύηση της μεσίτριας Θεομήτορος.  Τόσο κοντά μα και τόσο μακρινά για κάποιους,  ανάλογα με την πανίσχυρη προαίρεση που νικά ακόμα και ολοζώντανα θαύματα ενίοτε προσπερνώντας και απαξιώνοντάς τα. Ταιριαστό το ράσο με το φρόνημά του! Έτσι πρέπει να ναι! Χαιρόμαστε για τον παπά Γιώργη! Καμιά φορά μας ξεφεύγει το όνομα σκέτο μα εκείνος είναι μαθημένος στην διάκριση και στο να παραβλέπει… Τόσα χρόνια εξασκημένος στο πλάϊ του κοινού μας πρώτου πνευματικού του παπά Λιά μας του πεφιλημένου εκεί στην Πρόνοια του Αναπλιού. Εκείνου που τοις πάσι γέγονε τα πάντα για αναρίθμητες ψυχές αναγκεμένες… Θυμόμαστε μαζί τα περασμένα και γλυκαίνει ακόμα περισσότερο το μέσα μας. Τις πολύωρες αναμονές πριν την εξομολόγηση, τους υπέροχους αναστάσιμους εσπερινούς των Σαββάτων στο ψαλτήρι, τις Μεγάλες Εβδομάδες τις ευωδιαστές από τους πορτοκαλανθούς, τα πανηγύρια του Βασιλέως Παρακλήτου, στο τέλος του Τριωδίου των ρόδων, τον βράχο των Αγίων Πάντων στο ύψωμα στην γειτονιά των Ρώσικων… Φέρνουμε μπροστά μας όσους ακόμα λειτούργησαν στο ιερό της Αγίας Τριάδας, τον παπά Γιάννη τον πραότατο και απλό, τον πατέρα Πολύβιο τον οξυδερκή αναζητητή της Αλήθειας…

-Ξέρετε κάποτε που πήγα να βάλω λιβάνι στο θυμιατό και απρόσεχτα μου έπεσε λίγο κάτω, μόλις πήγα να το μαζέψω για  να το βάλω στο αναμμένο καρβουνάκι, με σταμάτησε ο παπά Πολύβιος!

-Παιδί μου αυτό που έπεσε, πέταξέ το, μην το χρησιμοποιείς σε παρακαλώ… Στον Κύριο προσφέρουμε πάντοτε ό,τι καλύτερο και καθαρότερο έχουμε! Και ξέρετε αδελφοί μου, μόλις προχθές το ίδιο περιστατικό μου συνέβη με ένα παπαδάκι στο ιερό του Αγίου Κωνσταντίνου! Και χωρίς δεύτερη σκέψη του είπα ακριβώς τον ίδιο λόγο!

Λυχνοφόρος η ανάμνηση του πατρός Γεωργίου! Χριστοφόροι οι πιστοί ευλαβείς, διδάσκουν πάντοτε με το παράδειγμά τους!  Γίνεται η ορθοπραξία τους  αφορμή για ζήλο ζηλευτό. Περπατήσαμε ως τα δωμάτιά μας και αποχαιρετιστήκαμε με συγκίνηση. Στον δρόμο διαπιστώσαμε και θαυμάσαμε την άμεση επικοινωνία του με τα νέα παιδιά της Ουρανούπολης. Στο πρόσωπό του βρήκαν έναν πατέρα να γεννά μέσα τους τον Χριστό, έναν φίλο να εμπιστευθούν, έναν οδηγό στα δύσβατα και σκοτεινά της πειραστικής νεότητας. Σύννεφα διαβατάρικα  στον πρωινό ουρανό που σχεδόν ακουμπά το επιβλητικό κάστρο στα αμμουδερά του μουράγιου της Ουρανούπολης. Θαλασσοπούλια  μόνο παρεμβάλλονται λουφάζοντας στην στέγη του, περιμένοντας και εκείνα το πρώτο μπάρκο που θα ακολουθήσουν.

Ειδικά… διαμονητήρια με άληκτη διάρκεια, τους  διαθέτει κάθε καλοσύνη του καιρού. Σήμερα είναι μια τέτοια μέρα,  να φτερουγίσουν ολόχαρα ως τα βαθύτερα του Αθωνικού πελάγους, να συντροφέψουν παραδείσου ονείρατα στο κύμα. Αναμένοντας να βάλει μπρος η Οδηγήτρια, παρατηρούμε και φωτογραφίζουμε τον ήρεμο ψαρά επιδέξια όρθιο στην βάρκα του, για ώρα να εξασκείται στην υπομονή που όλα τα ευλογημένα εξασφαλίζει. Δεν αργεί να έρθει η στιγμή του ξεκινήματός μας με το γοργό πλοιάριο. Οι πρώτες μορφές Αγιορειτών πατέρων που επιστρέφουν στις μετάνοιές τους μας αναπαύει. Δυο κάθονται μπροστά μας. Ένας λαϊκός τους συνοδεύει. Τους μιλά και εκείνοι σιωπηλά ακούν και χαμογελούν σε ό,τι τους λέει. Τόσο ασυνάντητο στις μέρες μας  το απροσποίητο,  το ανυπόκριτο, το αληθινό! Απερίγραπτο επίσης! Αχ και να βλέπατε  τα πρόσωπά τους! Η θέα τους και μόνο, ελέγχουσα, αποτρεπτική για ό,τι δυσαρεστεί τον Θεό.

             

Κατεβήκαμε στο Δοχειάρι. Αρκετά χρόνια  μετά,  ερχόμαστε όχι σαν περαστικοί προσκυνητές αλλά ως διαμένοντες προσμονάριοι της Γοργοϋπηκόου για μια αλησμόνητη μέρα! Μια μέρα που η Αρχόντισσα του μοναστηριού έχει την άνωθεν δύναμη,  να την πολλαπλασιάσει σε άπειρη ευλογία, σε περίσσεια χάρη. Οι Ταξιάρχες με βγαλμένα σπαθιά και ρομφαίες απ’ τα θηκάρια, στέκουν ακλόνητοι  πάνω στις πανύψηλες μαρμάρινες κολώνες. Θυρωροί ανυπότακτοι και πρόμαχοι της μόνης ορθής πίστης. Το Δοχειάρι εκπέμπει συνεχώς το Στώμεν καλώς. Οι μοναχοί του επαγρυπνούν, μην μεγαλώσει κι άλλο το πλήθος εκείνων που ακολούθησαν τις αποστράτιες δυνάμεις, όπως ο Θεολόγος Άγιος Γρηγόριος ονομάτισε όσους ακολούθησαν τον εωσφόρο στην κατάπτωσή του. Στην αυλή γίνονται μεγάλες εργασίες ενίσχυσης του καθολικού τους. 

Εργάτες και μηχανικοί πηγαινοέρχονται με τάξη και ησυχία  γνωρίζοντας απόλυτα το ιερότατο του χώρου. Σίγουρα νιώθουν ευλογημένοι που εργάζονται σε τούτο το πολυαίωνο ενδιαίτημα. Πλέον στην αυλή της εισόδου κατοικεί ένας άλλος Γρηγόριος, ο Πάριος, ο Αρχιπελαγίτης ο νέος κτήτωρ της Μονής. Εποπτεύει όπως πάντοτε τα πεφιλημένα του τεκνία!  Στον θολωτό του τάφο μας οδηγούν τα πρώτα μας βήματα και ασπαζόμαστε το σταυρό του. Στο βορινό του τοιχίο αγιογραφημένη αιώνες τώρα η δέηση της Παναγιάς και του Τιμίου Προδρόμου. Στο μάρμαρό που τον σκεπάζει διαβάζουμε σε έμμετρο λόγο και σε λίγες χαραγμένες αράδες,  όλην την θαυμαστή διαδρομή ενός γνησίου δούλου του Χριστού μας. Μια διαδρομή που διαρκώς αυτό που  αποζητούσε, ήταν το να είναι αρεστή και μόνο στον Θεό και όχι στους ανθρώπους. Εκείνους, πολλές φορές εκουσίως τους μπέρδευε ώστε να μην τον επαινούν. Όμως όσο κι αν προσπαθούσε, αμέτρητοι  σαγηνεύθηκαν  από τον ευθύ και ανυπόκριτο τρόπο του, τις όλο βαθιά νοήματα παραινέσεις του, μα και από τις πλείστες όσες δακρυσμένες στιγμές του. Πριν δέκα περίπου χρόνια,  παραμονές Αγίας Σαρακοστής ήταν όταν βρεθήκαμε για πρώτη μας φορά στης Δοχειαρίου τα μέρη. Απόγευμα μετά τις ακολουθίες, περιφερόμασταν στα κλιμακωτά δώματα με τις γαλάζιες θέες. 

Για λίγο βγήκαμε και έξω,  με κατεύθυνση προς την απλωταριά της Μονής. Στην πύλη ακριβώς ένας πατέρας με κουρελιασμένα ξέχρωμα από τον ήλιο ράσα  πότιζε τις γλάστρες έχοντας γύρω του δεκάδες γάτες.

-Ευλογείτε του είπαμε! -Εσύ ποιος είσαι; Εξομολογείσαι βρε όλες τις αμαρτίες σου; απάντησε απρόσμενα ο μοναχός,  ξαφνιάζοντάς μας με την αποτομιά του... -Ναι πάτερ, έχω εξομολόγο, προσπαθώ να του τα λέω όλα! Γλύκανε το ίδιο απότομα το πρόσωπό του! -Άντε τότε, συνέχισε! είπε και αμέσως περιέλαβε έναν λαϊκό που είδε να καπνίζει! -Βρε συ, τι λέγαμε όλο το πρωί;, θέλεις και να σου δώσω ευλογία! Δεν μου είπες ότι το έκοψες; Φέρε μου γρήγορα το πακέτο! Μετά από λίγο μάθαμε ότι εκείνος ο παράξενος μοναχός ήταν ο ηγούμενος Γρηγόριος. Γνωρίσαμε τότε, εκείνο το απόγευμα και αρκετούς αδελφούς μας φιλοδοχειαρίτες! Θυμάμαι την αγάπη τους για τον Γέροντα και το Μοναστήρι! - Δεν μπορούμε πλέον να πάμε αλλού! Πηγαίνουμε για προσκύνημα και σε άλλες μονές αλλά η καρδιά μας βρίσκεται όλο εδώ! Δίπλα στην μάνα Γοργοϋπήκοο και τον Γέροντά μας! Την αγάπη των παιδιών του διακρίνουμε στα σκαλισμένα γράμματα απάνω στο μνήμα του. Εκείνων που τον παρακαλούν ως άλλοι Ελισσαίοι και  πορευόμενοι προς Εμμαούς να μην τους εγκαταλείψει στον διαρκή πόλεμο με τον φθονερό αρχέκακο που δεν παύει να εξυφαίνει σχέδια απωλείας: 

Ζήσεται η ψυχή μου και αινέσει Σε

Σήματι τώδε τελευτά του θύτου Γρηγορίου Άλγη άθλοι παλαίσματα άχθη μυρία βίου

Άθως Μυρτέα και Πυρσός υπώρειαι Βερτίσκου κτήτορα επιγράφονται τοις πόνοις σου αυχούσι.

Την σάρκα εδαπάνησαν πλειστ΄αργαλέαι νόσοι, το πνεύμα ηλευθέρωται προς ουρανούς απέπτη

Απόθες βάρος της σαρκός, χιτώνας δερματίνους, ους εξηφάνατο κακώς του φθονερού η κρόκη

Ω πάτερ, πάτερ σην ευχήν ώς μηλωτήν παράσχου οδυρομένοις τέκνοις σου και απορφανισθείσι

Είσελθε πάτερ, είσελθε προς πλάτος Παραδείσου, τα χερουβίμ παραχωρεί είσοδον τη ψυχή σου

Τους ουρανούς περιπολών μη παύση εποπτεύων, την ποίμνην ην συνήγαγες ευχαίς σου περιέπων

Όπως του βίου πέλαγος ευτόνως διελθόντες συν σοι Θεόν υμνήσωμεν εις πάντας τους αιώνας.

Νώντας Σκοπετέας

Ὁ φίλος καί ὁ Διδάσκαλος

(Καταθέσεις τοῦ Π.Β. Πάσχου γιά τόν Φώτη Κόντογλου)

Tό 1965, τή χρονιά πού συμβαίνει ἡ κοίμηση ἐνός κορυφαίου νεοέλληνα καί πνευματικοῦ ἀνθρώπου, τοῦ Φώτη Κόντογλου, ἐκδιδεται τό σημαδιακό γιά τήν ἐποχή ἐκείνη βιβλίο τοῦ νέου θεολόγου καί ἐπιμελητῆ τῶν φιλόθεων ἐκδόσεων "Αστήρ" Π.Β. Πάσχου, "Ἀπό τήν ἀγωνία στήν Κατάνυξη". Στό βιβλίο αὐτό μεταξύ τῶν ἄλλων δοκιμίων ὑπάρχει καί ἡ μελέτη, "Ἡ Παράδοση καί ἡ Τέχνη" ἡ ὁποία "πρωτοδημοσιεύτηκε στό καλλιτεχνικό περιοδικό "ΖΥΓΟΣ", στό τεῦχος 51/52 (1960), πού ἦταν ἀφιερωμένο στόν ἀλησμόνητο φίλο καί Δάσκαλο ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ. Στόν ἴδιο καί σήμερα ἀφιερώνεται, σάν ἕνα κερί υἱϊκοῦ σεβασμοῦ καί εὐγνωμοσύνης στό νιόσκαφτο μνῆμα του".[1]

Τήν ἴδια χρονιά, τό 1960 δηλαδή, γράφει καί τά δοκίμιά του "Σχέδιο μέ μολύβι"καί "Στή σκιά τοῦ κύρ Ἀλέξανδρου".

Ἀργότερα, καί συγκεκριμένα μετά ἀπό ἑφτά χρόνια, τό 1972 δηλαδή, ἀπό τόν ἴδιο ἐκδοτικό οἶκο κυκλοφορεῖται τό νέο βιβλίο, τό δέκατο τρίτο τῆς πνευματικῆς διαδρομῆς καί προσφορᾶς τοῦ Π.Β. Πάσχου, Ἡ δρόσος τοῦ Πνεύματος, τό ὁποῖο φέρει τήν ἀκόλουθη ἀφιέρωση: "Φωτίῳ σεπτῷ Κυδωνίαις φανέντι/ Κόντογλου τοὐπλίκην, τῷ ἁγιογράφῳ, /Βίβλους δ᾿ ὀρθοδόξους τε συνταξαμένῳ, /Τόδε τό βιβλίδιον ἀφιεροῦται./π.β. π."

Ὅμως τί στ᾿ ἀλήθεια σημαίνουν ὅλα αὐτά, τά ὅσα δηλαδή πιό πάνω εἴδαμε, καί γιατί ἀναφέρθηκαν; Ἄς τά προσέξουμε καλύτερα μέ ὀδηγό τόν στέρεο καί εἰλικρινῆ λόγο τοῦ Καθηγητῆ καί λογίου Π.Β. Π., γιά νά καταλάβουμε τό πῶς αύτός, "ὁ ζωγράφος τῶν πηγῶν καί τῶν πληγῶν τῆς Ρωμιοσύνης"[2], ὑπῆρξε γιά τόν Μακεδόνα φοιτητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς, ὁ φίλος καί ὁ διδάσκαλος.

Στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 1950 ἕνα νέο παιδί "παιδί γεωργοκτηνοτρόφου"[3], ἔρχεται στή Ἀθήνα νά σπουδάσει τήν ἐπιστήμη τῆς Θεολογίας, στήν ἐκεῖ ὑπάρχουσα γεραρά Θεολογική Σχολή. Εἶναι ὁ μετέπειτα Καθηγητής της καί κορυφαῖος ποιητής, δοκιμιογράφος καί πεζογράφος Παντελής Βασιλείου Πάσχος:  τό "Χωριατόπουλο, (πού) φύλαξε, παρ' ὅ,τι ζῆ στήν Ἀθήνα καί συνέχισε τίς σπουδές του στό ἐξωτερικό, τή δροσιά, τήν ἀφελότητα καί τή χάρη τοῦ ὑπαίθριουἝλληνα"[4], τήν ὁποία διακρατεῖ μέχρι σήμερα.

Ἄν καί ἔφερνε ἀπό τήν εὐλογημένη του πατρίδα, τή Λευκοπηγή, ἰκανό Ὀρθόδοξο πνευματικό ὁπλισμό, πού γεύτηκε καί βίωσε ἀπό τούς γονεῖς του ἀλλά κι ἀπ᾿ τόν παπᾶ τοῦ χωριοῦ του, τόν παπα-Μᾶρκο[5], ἐν τούτοις στή νέα Βαβυλώνα τῶν Ἀθηνῶν πώς θά μποροῦσε νά σταθεῖ ὄρθιος δίχως πνευματικά δεκανίκια καί περιβάλλον ἴδιο μ᾿ αὐτό πού μέχρι τότε ζοῦσε;

Στήν Ἀθήνα λοιπόν γνωρίζεται μέ τόν "πρωτομαΐστορα Φώτιο", τοῦ ὁποίου τό συγγραφικό ἔργο του ἤξερε ἀπό τήν πατρίδα του, καί μεταξύ τους συνάπτεται μιά φιλία καί συνεργασία οὐσιαστική καί θεμελιωμένη πάνω στίς ἀρχές τῆς Ἀγάπης καί τοῦ πνευματικοῦ συνδέσμου, πού πρέπει νά ἔχουν τά γνήσια τέκνα τῆς Ἐκκλησίας. Ἐξομολογεῖται λοιπόν  ὁ Πάσχος: " Ὅταν κατέβηκα στήν Ἀθήνα... μεγάλη μου ἦταν ἡ χαρά ὅταν τόν γνώρισα, τόν πρωτομαΐστορα Φώτιο, ἀπό κοντά καί συνεργαστήκαμε, καί εἶδα πώς τά λόγια τῶν βιβλίων του δέν ἦταν διαφορετικά ἀπ᾿ τή ζωή του. Τό σπίτι του ἦταν σωστό παρεκκλήσι, πού μοσχοβολοῦσε κερί ἁγνό καί μοσχολίβανο, γεμᾶτο ἁγιογραφίες -εἴτε φορητές, εἴτε ἱστορημένες στούς τοίχους του. Καί ὅταν πέρναμε νά ψάλλουμε κάτι καί ἡ κυρά Μαρία (ἡ σύζυγος τοῦ Κόντογλου) ἐθυμίαζε τίς ἅγιες εἰκόνες, νόμιζε κανείς πώς βρισκότανε σ᾿ ἕναν ἐπίγειο παράδεισο, ὅπως εἶναι πάντα ἤ, πρέπει νά 'ναι ἡ Ἐκκλησία" [6].

Ὁ Φώτης Κόντογλου εἶχε γεννηθεῖ στά τέλη τοῦ 19ου αἰ, τό 1895 δηλαδή, στό Ἀϊβαλί τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί εἶχε ἀνατραφεῖ σέ μοναστικό περιβάλλον, κοντά στόν θεῖο του, τόν ἱερομόναχο Στέφανο Κόντογλου μετά τό χαμό τοῦ πατέρα του. Ἑπομένως εἶχε βιώσει  τά τῆς Ὀρθοδόξου πνευματικῆς ζωῆς, τά ὁποῖα ἐμπέδωσε "ἔτι καί ἔτι" μέ τήν μελέτη, τήν προσευχή καί τή λειτουργική ζωή: στοιχεῖα πού συνόδευαν πλήρως τήν τέχνη πού ἐξασκοῦσε, δηλαδή τῆς Ἁγιογραφίας. Γι᾿ αὐτό πολύ σωστά ἀναφέρει ὁ Πάσχος ὅτι αὐτά πού ἔλεγε κι αὐτά πού ἔγραφε, ἦταν ἕνα καί τό αὐτό, γιατί δέν εἶχε μέσα του τό μικρόβιο τῆς ἐμπάθειας, τοῦ φαρισαϊσμοῦ καί τῆς διχασμένης προσωπικότητας. Κι ὅπως ἐξομολογητικά ἔγραψε ὁ ἴδιος σέ λογοτεχνικό  περιοδικό, "Ὁ Φώτης Κόντογλου ἦταν γιά μένα καί φίλος καί συνεργάτης καί δάσκαλος· ἰδιαίτερα στά χρόνια 1959-1965, ὅπου εἶχα τή φιλολογική ἐπιμέλεια τῶν ἐκδόσεων τοῦ <Ἀστέρος>...."[7]. Τό ἴδιο δέ θά ἐπαναλάβει καί σ᾿ ἕνα ἀπό τά τελευταῖα δοκίμιά του γιά τόν Κόντογλου, ὅταν προλογίζει  βιβλίο μέ ἐπιστολές τοῦ μαστρο-Φώτη καί  ἀναφέρει τά ξῆς: "Τώρα πού βλέπω τά γράμματα τοῦ ἀείμνηστου φίλου (καί δασκάλου μου σέ πολλά) μαστρο-Φώτη, τόν θυμοῦμαι καί τόν φέρνω ἐμπρός μου, νά συμβουλέυει τούς μαθητές του νά ψάλλουν καί νά προσεύχονται ἁγιογραφώντας"[8]·μήπως καί γράφοντας πνευματικά θέματα, διερωτῶμαι;

Ὁ Πάσχος, κατά πολύ νεώτερός του, ἐπιχειρώντας νά κάμει τά πρῶτα του βήματα στό χῶρο τῆς ἐπιστήμης του παρουσιάζει διάφορα ἔργα, ὅπως τό Γεροντικό (1961), τό Νέον Μαρτυρολόγιον (1961), Ἡ Ὀρθοδοξία ἀγωνιζομένη (Ἁγ. Μᾶρκος  Εὐγενικός, 1963) καί τό 1964, τό περίφημο βιβλίο του "Ἔρως Ὀρθοδοξίας"[9]· βιβλίο πού ἐνθουσιάζει τόν Κόντογλου, γιατί βλέπει ἕναν φίλο καί μαθητή του νά συνεχίζει τήν ἀγιασμένη παράδοση τῶν πατέρων μας. Πρίν δέ ἀπό τήν ἔκδοσή του ἀκόμα γράφει στόν φίλο του καί λόγιο μοναχό, τόν π. Θεόκλητο Διονυσιάτη: "Σέ λίγο θά κυκλοφορήσουν δύο ἐξαίσια βιβλία, τοῦ Π. Πάσχου: "Ἔρως Ὀρθοδοξίας" καί τοῦ Ἀλεξάνδρου Καλομοίρου "Κατά Ἑνωτικῶν".[10]

Πῶς λοιπόν νά μή γράψει γι᾿ αὐτό, ὅταν κάποιοι σπεύδουν νά τό κατηγορήσουν, ἀσφαλῶς ἐπειδή δέν τό κατάλαβαν μέσα στή σύγχυση στήν ὁποία βρίσκονταν; Ἀναφέρει λοιπόν ὁ Κόντογλου σέ ἄρθρο του τά ἐξῆς:  "Τό βιβλίο (Ἔρως Ὀρθοδοξίας) εἶναι ἀληθινά ἕνας ὕμνος στήν Ὀρθοδοξία, πλήν δέν εἶναι συναισθηματικό καί γλυκό, ἀλλά αὐστηρό, πολλές φορές σκληρό σάν τά βουνά τῆς πατρίδας του τῆς Κοζάνης, ἀντρίκιο, μά ὡστόσο γεμᾶτο ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ἀπό βαθειά πίστη σ᾿ Αὐτόν, ἀπό ἁγιασμένα αἰσθήματα, ἀπό γνώση τοῦ Θεοῦ, ἀπό εὐωδία πνευματική. Μυρίζει λιβάνι κι ἀγιοκέρι"[11].

Ἔχω δέ τήν αἴσθηση πώς τό βιβλίο αὐτό τό ἐκτίμησε γιατί εἶδε τήν προέκταση τοῦ δικοῦ του τίμιου καί γνήσιου λόγου ἤ πιό ἁπλᾶ τούς καρπούς τῆς μαθητείας τοῦ Πάσχου σιμά του. Δέν θέλω νά ἐπεκταθῶ μέ συγκρίσεις κειμένων τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου μέ σκοπό νά διαφανεῖ ἡ πνευματική συγγένεια τῶν δύο λογίων ἀνδρῶν[12], ὅμως θά παραθέσω μόνο τά ἑξῆς, πού σταχυολόγησα ἀπό βιβλία καί τῶν δύο γιά νά ἐπιβεβαιωθοῦν τά ὅσ᾿ ἀναφέρω.

Γράφει λοιπόν στόν πρόλογο τοῦ βιβλίου του Μυστικός Κῆπος ὁ Κόντογλου: "Εὐλογημένος ὁ Θεός πού μᾶς ἀξιώνει νά ὑμνοῦμε τούς ἀγίους του..."[13]. Ὁ δέ Πάσχος σημειώνει: "Ἄς εἶναι δοξασμένο τό Πανάγιον ὄνομα τοῦ Θεοῦ πού μέ πολλή μακροθυμία ἀνέχεται νά Τόν διακονοῦν..."[14]. Ὄχι, δέν εἶναι ἐπεξεργασμένη ἀντιγραφή· εἶναι μόνο ὁ παράλληλος δρόμος πού ἀρχίζει νά βηματίζει μέ προσοχή, σεβασμό καί ἀξιοπρέπεια στό χῶρο τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας καί λειτουργικῆς πνευματικότητος ὁ Πάσχος.

Κλείνοντας δέ τό παρόν ἄτεχνο ἀδολέσχημα θά ἤθελα νά θυμίσω στόν ἀναγνώστη μου τά δημοσιεύματα τοῦ Πάσχου γιά τόν Κόντογλου, τά ὁποῖα, ὅταν τά μελετήσει θά μάθει πολύ περισσότερα ἀπ᾿ αὐτά πού ἐγράφησαν ἐδῶ.

Ἀπό τό 1960 ἴσαμε σήμερα ὁ Πάσχος παρουσίασε πάνω ἀπό δέκα μελέτες γιά τό πρωτομαΐστορα Φώτιο καί δύο ποιήματα. Τά καταγράφω λεπτομερῶς.

α. Στό βιβλίο του. Φώτης Κόντογλου, 25 χρόνια ἀπό τήν Κοίμησή του, περιλαμβάνονται οἱ μελέτες: 1. Ἠ Παράδοση καί ἡ Τέχνη (1960), 2. Σχέδιο μέ μολύβι (1960), 3. Στή σκιά τοῦ κύρ Ἀλέξανδρου, 4. Ὁ φίλος καί ὁ διδάσκαλός μας (1976) 5. Τίμιος ἐργάτης τοῦ μυστικοῦ κήπου (1976), 6. Ποιητής ἑλληνορθόδοξος (1976), 7. Ἡ ζωντανή καί νεκρή Παράδοση (1985) καί δύο ποιήματα: 1. Πρωτομαΐστωρ (1976) καί Κόντογλου (1987).

β. Στό βιβλίο του, Κόντογλου, Εἰσαγωγή στή Λογοτεχνία του μ᾿ ἕνα ἐπίμμετρο-Ἀνθολόγιο κειμένων του παρουσιάζεται ἡ ἐκτενής εἰσαγωγή, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἐπεξεργασμένο κείμενο ὁμιλίας τοῦ σ. μέ θέμα "Ὁ Κόντογλου τῆς Λογοτεχνίας"· ἀκολουθοῦν τά βιοβιβλιογραφικά καί τό προσεκτικό ἀνθολόγημα κειμένων τοῦ μαστρο-Φώτη.

γ. Στό δέ βιβλίο τοῦ Πάσχου "Ἀδελφοί Συνέλληνες" συστεγάζονται μαζί μέ τά ὑπόλοιπα λαμπρά δοκίμια καί δύο μελέτες γιά τόν Κόντογλου. Ἡ μία, πού τιτλοφορεῖται "Ἀπό τήν ἀγριότητα στή ἁγιότητα, ἡ Ἁγιολογική στροφή τοῦ Κόντογλου" παρουσιάστηκε στόν τόμο "Φώτης Κόντογλου-Σημεῖον ἀντιλεγόμενον", Ἀκρίτας Ἀθήνα 1998 καί ἡ ἄλλη πού φέρει τόν εὐκατάνυκτο τίτλο "Διδάσκαλος καί Γέροντας" παρουσιάστηκε ὡς Προλεγόμενα στό βιβλίο "Φώτης Κόντογλου, Πρός ἀγιογράφον Εὐάγγελον Μαυρικάκην, Ἁρμός Ἀθήνα 1997.

π. Κ.Ν. Καλλιανός

---

[1] Π. Β. Πάσχου, Ἀπό τήν Ἀγωνία στήν Κατάνυξη, Ἀστήρ, Ἀθῆναι 1965, σελ. 210· ἡ μελέτη γιά τόν Κόντογλου δημοσιέυεται στίς σελ. 85-91. Τό ἴδιο μελέτημα συμπεριλαμβάνεται στό βιβλίο Π.Β. Πάσχου, Φώτης Κόντογλου: 25 χρόνια ἀπό τήν Κοίμησή του (στό ἑξῆς Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου), ἐκδ. ΤΗΝΟΣ, Ἀθήνα 1990, σελ. 13-20.

[2] Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου σελ. 131, τοῦ ἴδιου, Κόντογλου: Εἰσαγωγή στή λογοτεχνία του (στό ἑξῆς Π. Β. Πάσχου, Κόντογλου), Ἁρμος Ἀθήνα 1991, σελ. 51.

[3] Βλ. τό ποίημα "Ἴσως νά εἶναι" τοῦ Π. Β. Πάσχου, συλλογή Λευκοπηγή, Ἁρμός Ἀθήνα ²1994, σελ. 123.

[4] Βασίλη Μουστάκη, Ἡ καρδιά μου γυμνή, προλεγόμενα-ἐπιστασία Π.Β. Πάσχος, Ἁρμός Ἀθήνα 1990, σελ. 161.

5 «...ὁ παπα-Μᾶρκος/ὁλιγογράμματος, ἀλλά θερμός στήν πίστη του/καί ἅγιος....", Π.Β. Πάσχου, Λευκοπηγή, Ἁρμός Ἀθήνα 1994, σελ. 23.

[6] Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου, σελ. 10-11.

[7] περ. Διαβάζω, τεῦχ. 113, 27/2/1985, σελ. 55· τό παράθεμα βλ. Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου, σελ. 105.

[8] Π. Β. Πάχου, Ἀδελφοί Συνέλληνες, Ἁρμός Ἀθήνα 2002, σελ. 207.

[9] Τό βιβλίο αὐτό πού κυκλοφορεῖται σέ 4η ἔκδοση, πρωτοπαρουσιάστηκε ἀπό τίς φιλόκαλες ἐκδόσεις τοῦ "'Αστέρος" τό 1964 σέ χρόνους ὅπου ἡ πεῖνα καί ἡ δίψα τοῦ Ὀρθόδοξου νεοέλληνα γιά γνήσιο, καρδιακό καί "πρός καταρτισμόν" του λόγο ἦταν ἐμφανής. 

[10] Μοναχοῦ Θεοκλήτου Διονυσιάτου, Ὁ Φώτης Κόντογλου στήν τρίτη του διάσταση, ἐκδ. Ἱ. Κοινοβίου Ὁσίου Νικοδήμου, Γουμένισσα 2003, σελ. 57. Ἡ ἐπιστολή τοῦ Κόντογλου εἶναι γραμένη στίς 11/2/1964.

[11] Φώτη Κόντογλου, Ὁ ἄλλος Χριστός. Οἱ μαθόντες καί παθόντες τά θεῖα, ἐφ. "Ελευθερία" (Ἀθηνῶν) 29-11-1964. Τό ἄρθρο βλ. στόν συλλογικό τόμο, Νεοελληνική Λογοτεχνία καί Ὀρθοδοξία, Κριτικά κείμενα γιά τήν πνευματική πορεία τοῦ Π.Β. Πάσχου, Πολ. Συλλ. Κοζάνης "Ὁ Ἀλιάκμων" & ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 1997, σελ. 13-17· τό παράθεμα βλ. στή σ. 15.

[12] Καλό θά ῆταν νά στεκόταν σιμά τους κι ὁ Γέροντάς τους, ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης ὅμως κάτι τέτοιο θά βάρυνε κατά πολύ τό γραπτό. Σημειώνω πάντως ἐδῶ, καί καλῶ τόν ἀναγνώστη μου νά κοιτάξει, τά ἐξῆς μελετήματα τοῦ Πάσχου γιά τόν Κόντογλου καί τή σχέση του μέ τόν Παπαδιαμάντη. 1. Στή σκιά τοῦ κύρ Ἀλέξανδρου καί 2. Μαθητής τοῦ Παπαδιαμάντη, εἰς Π. Β. Πάσχου. Φ. Κόντογλου, σελ. 35-44 καί 75-76.

[13] Φ. Κόντογλου, Μυστικός Κῆπος, Ἀθῆναι 1944, σελ. 21· τό παράθεμα βλ. στοῦ Π.Β. Πάσχου, Κόντογλου, σελ. 76.

[14] Π.Β. Πάσχου, Ἔρως Ὀρθοδοξίας, ὅπ. παρ. σελ. 5.