skip to main |
skip to sidebar
Το θαύμα της επιβίωσης του Μικρασιατικού Ελληνισμού*
Ευχαριστώ α π ό καρδιάς τον Σεβασμιώτατο Μητρο π ολίτη Ηλείας κ . Γερμανό για την τιμητική του π ρόσκληση να σας μιλήσω για το θαύμα που π έτυχε ο Μικρασιατικός Ελληνισμός , να διατηρήσει υ π ό αιώνες α π άνθρω π ης δουλείας την ταυτότητά του . Ε π ίσης για το ιστορικό μυθιστόρημα π ου έγραψα για το θέμα με τίτλο « Μέρες Α π οκάλυψης στην Ιωνία - Το δράμα των Ελλήνων της Ιωνίας (1914-1922). Σε συντομία σας καλώ ε π ιγραμματικά να διανύσουμε την ιστορική διαδρομή του Μικρασιατικού Ελληνισμού . Οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία π ρο του 1000 π . Χ . Α π ό τότε οι π ρόγονοί μας συνεχώς έως το 1922 έζησαν εκεί και όταν ήσαν ελεύθεροι ανέ π τυξαν σ π ουδαίο π ολιτισμό . Ο Όμηρος στην π οίηση , οι σ π ουδαίοι π ροσωκρατικοί φιλόσοφοι Θαλής , Αναξίμανδρος , Αναξιμένης και Ηράκλειτος , ο ιστορικός Ηρόδοτος , ο π ολεοδόμος Ι ππ όδαμος είναι μερικοί α π ό τους Έλληνες Μικρασιάτες π ου π ροσέφεραν π ολλά στον π ολιτισμό . Ειδικότερα η Μαγνησία , ιδιαίτερη π ατρίδα της μητέρας μου και οι Σάρδεις της Λυδίας συνδέονται με την τραγική Νιόβη , με τον χρυσοφόρο π οταμό Πακτωλό και με τον γνωστόν διάλογο του Κροίσου με τον Σόλωνα , π ου το ε π ιμύθιο ήταν το « μηδένα π ρο του τέλους μακάριζε »
α π ό τον Αθηναίο σοφό νομοθέτη . Ε π ίσης με το τέλος του Θεμιστοκλή , π ου ευρισκόμενος στη Μαγνησία , π ροτίμησε να αυτοκτονήσει π αρά να π ροδώσει την Πατρίδα του στους Πέρσες . Μετά π ερνάμε στην ε π οχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των ε π ιγόνων του , όταν οι Έλληνες ανα π τύχθηκαν σε όλους τους τομείς . Ε π ί Ρωμαιοκρατίας οι Μικρασιάτες Έλληνες δέχονται τον Χριστιανισμό α π ό τον Α π όστολο Παύλο και άλλους Α π οστόλους και ιδρύουν το π ικές Εκκλησίες , α π ό τις ο π οίες οι ε π τά αναφέρονται στην Α π οκάλυψη του Ευαγγελιστού Ιωάννου ( Εφέσου , Φιλαδελφείας , Σμύρνης , Περγάμου , Θυατείρων , Λαοδικείας , Σάρδεων ). Στη Μικρά Ασία χύνεται π ολύ αίμα Μαρτύρων . Μεταξύ αυτών και εκ των π ρώτων το αίμα των Αγίων Πολυκάρ π ου Ε π ισκό π ου Σμύρνης και Χαραλάμ π ους . Κατά τη Βυζαντινή π ερίοδο , π ου ακολουθεί , σε π όλεις της Μικράς Ασίας ( Νίκαια , Έφεσο , Χαλκηδόνα , Λαοδίκεια , Νεοκαισάρεια , Γάγγρα , Άγκυρα ) συγκαλούνται Οικουμενικές και το π ικές
Σύνοδοι , π ου διαμόρφωσαν τα δόγματα της Εκκλησίας . Μικρασιάτες είναι ο Μέγας Βασίλειος , ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης . Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός δοκιμάστηκε α π ό τις ε π ιθέσεις των Περσών π ρώτα και στη συνέχεια των Αράβων . Οι Τούρκοι εμφανίστηκαν α π ό τον 11 ο αιώνα . Μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία καταδυναστεύοντες τους Έλληνες . Την α π ώθησή τους ανέλαβαν οι Αυτοκρατορίες Νικαίας και Τρα π εζούντος και το ε π έτυχαν έως τα τέλη του 13 ου αιώνα . Τότε οι Τουρκομάνοι και μετά οι Τούρκοι κατέλαβαν τα π ερισσότερα εδάφη της Μικράς Ασίας και με την άσκηση α π άνθρω π ης βίας π ίεζαν τους Έλληνες να εξισλαμισθούν . Οι π ερισσότεροι Έλληνες άντεξαν , π ολλοί μαρτύρησαν , αρκετοί εξισλαμίστηκαν , σημαντικός αριθμός τους έγιναν κρυ π τοχριστιανοί ... Έτσι ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας , στο μεγάλο του μέρος , έμεινε σκλαβωμένος στους Οθωμανούς α π ό τον 14 ου αιώνα έως το 1918, δηλαδή για έξι αιώνες π ερί π ου . Είναι γεγονός αναμφισβήτητο π ως η διατήρηση της ταυτότητας των Ελλήνων , π αρά τα δυσαρίθμητα βάσανα π ου υ π έστησαν α π ό τους Τούρκους , είναι ένα θαύμα , π ου οφείλεται στην καθοριστική π αρουσία και στην εργώδη και θυσιαστική π ροσφορά της Ορθοδόξου Εκκλησίας , κλήρου και λαού . Η Εκκλησία όλους αυτούς τους αιώνες διατηρούσε άσβεστη τη φλόγα της ελληνικής συνείδησης και π ροετοίμαζε την εθνεγερσία . Αν
δεν υ π ήρχε Εκκλησία το
Έθνος θα είχε εξαλειφθεί και δεν θα υ π ήρχε η Ε π ανάσταση του 1821. Δύο ήσαν οι θανάσιμοι κίνδυνοι αφανισμού του Γένους . Ο ένας α π ό την Ανατολή και τον Οθωμανό τύραννο , λόγω των συστηματικών διωγμών σε βάρος των Χριστιανών , του π αιδομαζώματος και των εξισλαμισμών , των κινήτρων π ου έδιδε στους εξωμότες , των τα π εινώσεων και των υ π ερβολικών φορολογικών ε π ιβαρύνσεων , π ου ε π έβαλλε σε όσους π αρέμεναν Έλληνες , δηλαδή Ορθόδοξοι . Ο άλλος κίνδυνος ήταν α π ό τη Δύση και τον Πά π α , ο ο π οίος ε π ιδίωκε τον βίαιο π ροσηλυτισμό και τον αφανισμό της ιδιο π ροσω π ίας των « αιρετικών »
και
« ανταρτών »
Ελλήνων .
Και
τους
δύο
αυτούς
κινδύνους
αντιμετώ π ισε με π άρα π ολλές θυσίες , αλλά τελικώς με ε π ιτυχία η Εκκλησία και οδήγησε το Έθνος στην ελευθερία Του . Τέσσερα ήσαν τα σημαντικά στοιχεία π ου βοήθησαν τους Έλληνες να διατηρήσουν την ιδιο π ροσω π ία τους . Το π ρώτο ήταν η ακράδαντη και ζέουσα Πίστη τους στον Ιησού Χριστό . Πίστη π ου συνοδευόταν με ανάλογη ζωή . Α π όρροια αυτής της Πίστης ήταν το δεύτερο , η βίωση της Ελευθερίας ως ζωτικού στοιχείου της ψυχής τους . Τον 14 ο αιώνα χριστιανοί π ου αναγκάστηκαν α π ό τους κατακτητές να εξισλαμισθούν φοβούνταν για τη σωτηρία της ψυχής τους και α π ευθύνθηκαν στον Πατριάρχη της Κωνσταντινού π ολης . Η α π άντησή του ήταν γεμάτη αγα π ητική φροντίδα και κατανόηση : « Και όσοι α π οφασίσουν να ζουν κρυφή ζωή διατηρώντας με τις π ράξεις τους και στην καρδιά τους τον Χριστό και αυτοί θα σωθούν » . Το 1340 ο Πατριάρχης γράφει στους κατοίκους της Νικαίας : « Ακόμα και αν σας κυβερνούν οι εχθροί εσείς είσαστε κύριοι της ψυχής και του νου σας και α π ό
εσάς εξαρτάται η διαφύλαξη ή όχι του καλού ». Παρένθεση –
σχόλιο :
Σε
τέτοιες
καταστάσεις
π ου έζησαν στους π ολύ ζοφερούς αιώνες οι Έλληνες , π ού και π ώς να γίνει σκέψη για ανοικτό σχολείο , αφού με το ζόρι διατηρήθηκαν μερικές εκκλησιές και δεν έγιναν όλες τζαμιά , ή δεν γκρεμίστηκαν ... Το τρίτο σημαντικό στοιχείο ήταν η με την π άροδο του χρόνου ανα π τυσσόμενη φιλο π ατρία στις συνειδήσεις των Ελλήνων . Οι αρχιερείς , οι ιερείς και οι α π λοί λαϊκοί υ π ό ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες μάθαιναν στα ελληνό π ουλα , την Πίστη τους , λίγα γράμματα και , κυρίως , τους υ π ενθύμιζαν την καταγωγή τους α π ό τους αρχαίους και τους μεσαιωνικούς ( βυζαντινούς ) Έλληνες . Καλλιεργούσαν έτσι στην ψυχή τους την ε π ιθυμία να διεκδικήσουν την ελευθερία τους . Το 1593 ο Πατριάρχης Κωνσταντινου π όλεως Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός συνεκάλεσε Σύνοδο , η ο π οία , μεταξύ άλλων , α π οφάσισε : « Ε π ιτάσσεται εις έκαστον ε π ίσκο π ον
τη εαυτού φροντίδι και δα π άνη π οιείν ούτως ώστε τα θεία και ιερά γράμματα διδάσκεσθαι βοηθείν δε κατά δύναμιν τοις εθέλουσι διδάσκειν και τους μαθείν π ροαιρουμένοις εάν των ε π ιτηδείων χρείαν έχωσιν » . Τα ελληνικά γράμματα και την εθνική συνείδηση π ροώθησαν υ π ό τεράστιες αντιξοότητες , μεταξύ π ολλών άλλων , οι Πατριάρχες Μελέτιος Πηγάς και Κύριλλος Λούκαρης , οι Αρχιε π ίσκο π οι Ευγένιος Βούλγαρης και Νικηφόρος Θεοτόκης και οι ιερομόναχοι Νεκτάριος Τέρ π ος και Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός . Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος , ο εξ Οικονόμων , μιλώντας π ρος τους νέους των Κυδωνιών , το 1819, τόνισε , μεταξύ των άλλων : « Λέγω π ρώτον , ότι χρεωστείς χριστιανέ , καθό χριστιανός , να αγα π άς
και να ευεργετής την π ατρίδα … Τόσον ιερόν και θείον δώρον είναι η Πατρίς αγα π ητοί , ώστε έν των μεγίστων σημείων της κατά των ανθρώ π ων
δικαίας οργής του Θεού γίνεται π ολλάκις η στέρησις της Πατρίδος » . Τα τρία π ροηγούμενα στοιχεία οδηγούν στο τέταρτο , π ου είναι η θέληση και η διάθεση του Έλληνα να θυσιαστεί για την αγά π η του π ρος τον Χριστό και την Πατρίδα . Αυτή η θέληση για θυσία π ροϋ π οθέτει την Πίστη , την Φιλο π ατρία και την αγά π η στην Ελευθερία . Οι νεομάρτυρες εκτελούντο μετά α π ό φρικτά βασανιστήρια λέγοντας « Προτιμώ τον θάνατο , π αρά να αλλαξο π ιστήσω » ή « εγώ γραικός γεννήθηκα και γραικός θε να π εθάνω » . Ας ε π ανέλθωμε στις αλησμόνητες Πατρίδες . Μελετώντας την π ορεία του εκεί Ελληνισμού κατανοούμε ότι τα γεγονότα του 1922 είναι π ράγματι η μεγαλύτερη έως σήμερα καταστροφή στην 3000 ετή Ιστορία του . Μετά το 1850 και ενώ μικρό μέρος του Ελληνισμού είχε α π ελευθερωθεί ο π ολυ π ληθής αιχμάλωτος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας ανα π τύσσεται ραγδαία χάρη στην Εκκλησία . Για τους Μικρασιάτες Έλληνες άλλος θεσμός , π λην της Εκκλησίας , δεν υ π ήρχε για να τους π ροστατεύσει και να τους καθοδηγήσει . Αυτή ένωνε π ρος την π ρόοδο και την ανά π τυξη όλους τους Έλληνες : π λούσιους , π τωχούς , π ροεστούς , αγρότες , εμ π όρους , γραμματισμένους , αγράμματους . Η Εκκλησία για τους Μικρασιάτες Έλληνες ήταν ταυτόχρονα Υ π ουργείο Παιδείας , Συντονισμού , Υγείας , Προνοίας , Πολιτισμού … Όταν άρχισαν οι διωγμοί α π ό τους Νεότουρκους οι αρχιερείς και οι ιερείς φρόντισαν να π ροστατεύσουν το π οίμνιό τους . Οι α π ό το 1914 αναφορές του Αγίου ιερομάρτυρος Χρυσοστόμου , Μητρο π ολίτου Σμύρνης , π ρος το Οικουμενικό Πατριαρχείο , π ου διασώθηκαν , α π οτελούν αψευδές στοιχείο π ερί αυτής της μερίμνης . Και π ρώτοι οι Αρχιερείς και οι ιερείς θυσιάστηκαν για το π οίμνιό τους . Στο ιστορικό μου μυθιστόρημα « Μέρες α π οκάλυψης στην Ιωνία –
Το
δράμα
των
Ελλήνων
της
Ιωνίας
1914-1918 » ( Έκδοση « Αρχονταρίκι » ) π ρωταγωνιστεί ένας α π ό αυτούς τους ιερείς , ο π α ππ ούς μου , ο π α π ά Γιώργης . Οι υ π ηρεσίες της Εκκλησίας στον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας φαίνονται α π ό το ότι η π εριοχή της Ιωνίας , ξεκινώντας α π ό το μηδέν , όταν αυτή α π ελευθερώθηκε , το 1919, διέθετε 698 Σχολές , στις ο π οίες φοιτούσαν 91.935 μαθητές και μαθήτριες και δίδασκαν 1.805 δάσκαλοι και δασκάλες . Ε π ίσης στις π ερί τη Σμύρνη εκκλησιαστικές ε π αρχίες λειτουργούσαν τα ακόλουθα ευαγή ιδρύματα , π ου όλα τα κατέστρεψαν οι Τούρκοι : 20 Νοσοκομεία , 2 Βρεφοκομεία , 2 Φρενοκομεία , 3 Γηροκομεία , 1 Άσυλο Ανιάτων , 1 Στέγη Συσσιτίου , 2 Λαϊκά Κέντρα , 19 Θρησκευτικές Αδελφότητες , 18 Γυμναστικοί Σύλλογοι , 88 Οργανώσεις Αμύνης , 21 Φιλαρμονικοί Σύλλογοι , 6 Ορφανοτροφεία , 3 Ιδιωτικά Γυμνάσια , 4 Διδασκαλεία Αρρένων και Θηλέων , 1 Εμ π ορική Σχολή , 225 Συντεχνίες , 209 Σύλλογοι και Αδελφότητες , 27 Φιλό π τωχα Ταμεία , 19 Βιβλιοθήκες και Μουσεία , 2 Οικοτροφεία , 4 Γεωργικές Ενώσεις . Το ιστορικό μου μυθιστόρημα , π ου μνημόνευσα π ροηγουμένως , αναφέρεται στα γεγονότα της Μικράς Ασίας α π ό το 1914, π ου εντείνονται οι διωγμοί α π ό τους Νεότουρκους , έως το 1922. Στην τρίτη έκδοση , π ου π ρο ολίγων ημερών κυκλοφορήθηκε , το φτάνω έως τη δεκαετία του 1950. Το έγραψα για να υ π άρχει η ιστορία των Ελλήνων της Μαγνησίας της Μικράς Ασίας , για την ο π οία δεν έχουν π ολλά γραφεί αν και είναι αξιόλογη . Την α π έδωσα ως ιστορικό μυθιστόρημα , π ου σημαίνει ότι γράφω ιστορία δοσμένη με μυθιστορηματικά στοιχεία . Είναι ο καλύτερος τρό π ος για να είναι ευκολοδιάβαστη . Πρότυ π ά μου η Πηνελό π η Δέλτα , ο Θανάσης Πετσάλης Διομήδης και ο Ηλίας Βενέζης α π ό την Ελλάδα , ο Ουγκό και οι Δουμά , π ατέρας και γιός , α π ό την Γαλλία , ο Ουόλτερ Σκότ α π ό τη Σκωτία . Ένας ακόμη λόγος με έκαμε να γράψω αυτό το μυθιστόρημα . Θέλησα να είναι π ρωταγωνιστής του ένας καλός , ένας άγιος για μένα , έγγαμος ιερέας , ο π α ππ ούς μου , π ου φέρω το όνομά του . Έτσι έμμεσα π λην σαφώς π ροβάλλω τον ρόλο του π α π ά στον Μικρασιατικό Ελληνισμό . Στον ιερέα συσ π ειρώνονταν οι Έλληνες στις λύ π ες και στα π ροβλήματά τους , μαζί του και στις χαρές τους , κοντά του στις συζητήσεις και στους π ροβληματισμούς τους . Ο καλός π α π άς εμ π νέει , αγιάζει , είναι η ζωντανή ελ π ίδα , είναι ο π ατέρας με π άντοτε ανοικτή την αγκαλιά του , ο ανάργυρος και ο έτοιμος να θυσιαστεί για το π οίμνιό του . Τέτοιος ήταν ο π α ππ ούς μου , ό π ως μου τον π εριέγραψαν και οι εκ Μαγνησίας « θείες » και οι « θείοι » μου - έτσι μου είχε π ει η μητέρα μου να π ροσφωνώ όλους και όλες τους Μαγνησαλήδες , όταν έρχονταν να ε π ισκεφθούν την γιαγιά μου , την π α π αδιά , ανεξάρτητα αν ήσαν συγγενείς ή όχι . Στο σεβάσμιο π ρόσω π ό της έβλε π αν και τον π α π ά Γιώργη ... Πρέ π ει να σας εξομολογηθώ ότι το μυθιστόρημα γράφτηκε με π ολλή συγκίνηση . Πολλές φορές γράφοντας έχυνα δάκρυα ανα π ολώντας το τι είχαμε και τι χάσαμε . Ανα π ολώντας τις τραγικές στιγμές π ου έζησαν οι δικοί μου άνθρω π οι κατά την καταστροφή , στη Μαγνησία , κατά τη φυγή π ρος τη Σμύρνη και την εναγώνια αναμονή σε νεκροταφείο κοντά στην π ροκυμαία της , να έρθει κά π οιο π λοίο να τους σώσει α π ό τον θάνατο και να τους π άει σε άγνωστο καταφύγιο ... Συνταρακτική και η σκηνή του λυντσαρίσματος του Αγίου Χρυσοστόμου Μητρο π ολίτου Σμύρνης , π ου βίωσε η γιαγιά μου . Πάντα ο κλήρος ήταν π ρώτος στόχος για τους Τούρκους ... Περιγράφω ακόμη τις π ολύ δύσκολες μέρες π ου π έρασαν ως π ρόσφυγες οι δικοί μου άνθρω π οι , έως ότου ενσωματωθούν στον εθνικό κορμό . Συγκινητική είναι και η θυσία του π α ππ ού μου ιερέα , π ριν α π ό την καταστροφή , όταν στην καταιγίδα δεν σκέφθηκε τον εαυτό του , αλλά την ετοιμοθάνατη Χριστιανή , π ου ήθελε να την κοινωνήσει ... Οι Έλληνες ζούμε στις μέρες μας κατάσταση χειρότερη α π ό αυτές της Αλώσεως του 1453 και της Καταστροφής του 1922. Το 1453 χάσαμε την ελευθερία μας , αλλά διατηρήσαμε την ταυτότητά μας , τη γη μας . Το 1922 χάσαμε τη γη μας , το βιός μας , τους ιερούς τό π ους μας , αλλά διατηρήσαμε την ταυτότητά μας και μεταφέραμε όσα όσια και ιερά μ π ορέσαμε στην ελεύθερη Ελλάδα . Τώρα όλοι μαζί οι Έλληνες κινδυνεύουμε να χάσουμε την ταυτότητά μας , δηλαδή το είναι μας , την ψυχή μας ! Ας έχουμε όμως Πίστη και Ελ π ίδα , υ π άρχουν ακόμη εστίες π νευματικής αντίστασης , υ π άρχουν ακόμη Έλληνες π ου δεν έχουν π ροσκυνήσει τον Βάαλ του υλισμού και του κοσμο π ολιτισμού . Και κάτι τελευταίο . Ο αείμνηστος π αλαιοελλαδίτης , α π ό την Άνδρο , εξαίρετος καθηγητής και άνθρω π ος Βασίλειος Τατάκης έγραψε : « Η ζωντανή αγά π η
ύψωσε τις π ατρίδες των π ροσφύγων σε ιδανικά , σε αψεγάδιαστα π ρότυ π α ,
π ου
ωθούν τον καθένα μας να τις τιμήσει , με τη δράση του , να μην φανεί κατώτερός τους , να τις κρατήσει στη ζωή ... Έτσι ο π όνος για την π ατρίδα π ου χάθηκε γίνεται δημιουργικός . Χάθηκαν όμως αλήθεια οι π ατρίδες ; Όχι ! Γιατί ό , τι αγα π άμε δεν π εθαίνει ». Εμείς όλοι αγα π άμε την Ελλάδα , αγα π άμε τις Πατρίδες π ου άφησαν π ίσω οι γονείς μας , οι συμ π ατριώτες μας , γι ’ αυτό και μας είναι αλησμόνητες . Γιώργου Ν . Πα π αθανασό π ουλου * Ομιλία εις τον Πύργο , έδρα της Ιεράς Μητρο π όλεως Ηλείας , την Κυριακή 1 η Μαΐου 2022, π αρουσία του Μητρο π ολίτου Ηλείας κ . Γερμανού , των Ε π ισκό π ων Ανδρούσης και Ωλένης , των π ολιτικών , αυτοδιοικητικών και στρατιωτικών αρχών , των μελών του Συνδέσμου Γορτυνίων « Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ » και π λήθους κόσμου .
No comments:
Post a Comment