Το εθνεγερτικό έργο του Ρήγα

 
Το σημαντικότερο συγγραφικό έργο του Ρήγα είναι το επαναστατικό. Το εξέδωσε από τον Αύγουστο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797, δηλαδή μέσα σε δεκαέξι μήνες και είναι ολοκληρωμένο δημιουργικά. Ξεκινά με την εμψύχωση των σκλαβωμένων και την ενίσχυση της αυτοσυνειδησίας τους, δια του Θούριου και του Ύμνου του Πατριωτικού και ολοκληρώνει με  την επαναστατική προκήρυξη του ελευθέρου κράτους, την διακήρυξη για τα δίκαια του ανθρώπου και το Σύνταγμα.
 

Ο Θούριος, παρά την κατάσχεση των αντιτύπων από την αυστριακή αστυνομία, διαδόθηκε ταχύτατα και ενίσχυσε τη θέληση των ραγιάδων για ελευθερία. Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος του Κολοκοτρώνη, για την επίδραση που είχε στην ψυχή του ο Θούριος. Έχοντας υπόψη του τις αράδες «Κάλλιο για την Πατρίδα κανένας να χαθή, ή να κρεμάση φούντα για ξένον στο σπαθί» είπε ο Κολοκοτρώνης: «Εφύλαξα πίστιν εις την παραγγελίαν του Ρήγα και ο Θεός με αξίωσε και εκρέμασα φούντα εις το Γένος μου, ως στρατιώτης  του. Χρυσή φούντα δεν εστόλισε ποτέ το σπαθί μου, όταν έπαιρνα δούλευσιν εις ξένα κράτη». (Βλ. σχ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Ο Θούριος του Ρήγα εμψυχωτής των ραγιάδων Επαναστατών», Έκδ. Επιστ. Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγας, Αθήνα 2009, σελ. 13).
 
Ο Γεώργιος Τερτσέτης στην ομιλία του, τον Μάρτιο του 1849, τονίζει για τον Θούριο ότι ο Ρήγας υπερτερεί του μεγάλου ποιητή Τυρταίου: «Σήμερον να νομιζώμεθα ευτυχέστεροι, ότι ζούμεν εις καιρόν, που τραγουδούμεν όχι τα τραγούδια του Τυρταίου, αλλά τα τραγούδια του Ρήγα Φεραίου... Οι στίχοι του Τυρταίου στάζουν εμφύλιον αίμα, αλλ’ εξ εναντίας εις κάθε γύρισμα κύματος της στιχουργίας του Ρήγα, η ωραιότης, η θρησκεία και η ελευθερία, βλέπουν με χαράν την εικόνα τους» (Γεωργίου Τερτσέτη, Μελέτες 1^ος Τόμος «Ανέκδοτοι λόγοι», Εκδ. Ετ. Ιω. Καμπανά Α.Ε., Αθήνα, 1970, Β΄ Έκδ., σελ. 189).
 
Το 1843 ο Τερτσέτης δημιουργεί το περιοδικό «Ο Ρήγας», του οποίου είναι εκδότης και συντάκτης και εξηγεί γιατί του έδωσε το όνομα του εθνομάρτυρα – εθνεγέρτου: «Ενόμισα ότι εις τούτον τον καιρόν μας το εθνολάτρευτον όνομα του Ρήγα, θέμενον επί κεφαλής πονήματος... ότι χρησιμεύει βεβαίως ως κανών ορθής κρίσεως, σημαία ενώσεως, ευχή να κατευοδώνη την μελέτην, ή τα έργα των ζώντων, ρομφαία τέλος ξεγυμνωμένη εναντίον των εχθρών της Ελληνικής Ελευθερίας». (Γ. Τερτσέτη, Μελέτες Β΄ Τόμος «Λόγοι και Δοκίμια», Εκδ. Ετ. Ιω. Καμπανά, 1^η Έκδ, Αθήνα, 1970, σελ. 280). Θυμίζουμε τους πρώτους στίχους του Θούριου:
 
«Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά, μονάχοι σα λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά; Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά, να φεύγουμ’ απ’ τον κόσμον και την πικρή σκλαβιά; Να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς, τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς; Καλλιό ΄ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή!».   
 
Ο Ρήγας συνέθεσε και τον επαναστατικό παιάνα «Ύμνος Πατριωτικός της Ελλάδος και όλης της Γραικίας προς ξαναπόκτησιν της αυτών ελευθερίας». Στην πρώτη στροφή γράφει:
 
«Όλα τα έθνη πολεμούν και στους τυράννους τους ορμούν, εκδίκησιν γυρεύουν και τους εξολοθρεύουν, και τρέχουν για την δόξαν με χαρά στη φωτιά!». Και στην τέταρτη, που την ξεκινά με το «ως πότε;» του Θούριου, γράφει:
 
«Ως πότ’ ημείς υπομονή και να μη βγάνωμεν φωνή; Σα να ΄μαστε δεμένοι ζούμεν τυραννισμένοι και καταφρονεμένοι, στη φωτιά, μπρε παιδιά!».
 
Στην ενίσχυση του φρονήματος των ραγιάδων εντάσσονται η εκ μέρους του έκδοση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των βιβλίων του «Ανάχαρσις» και «Τα Ολύμπια». Η εκ μέρους του Ρήγα έκδοση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν συνέχεια των όσων εγράφησαν για τον μεγάλο στρατηλάτη επί βυζαντινής εποχής και επί τουρκοκρατίας (Βλ. σχ. Αγνής Βασιλικοπούλου, «Ο Μέγας Αλέξανδρος των Βυζαντινών (Οι Βυζαντινοί επίγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου)» Επιστημ. Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής ΕΚΠΑ, τόμ. ΛΒ΄, 1998-2000, σελ. 413).
 
«Η φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου του Μακεδόνος» γράφτηκε περί το 300 μ.Χ. και ήταν δημοφιλές ανάγνωσμα στους Βυζαντινούς χρόνους. Διασώζεται έντυπη έκδοση της, του 1680. Διασώζεται επίσης έκδοση της Φυλλάδας του Μεγ. Αλεξάνδρου του 1858, από την ενορία του Αγίου Γεωργίου Βενετίας. Ο Ρήγας κυκλοφόρησε την εικόνα του Αλεξάνδρου το 1797, με δίγλωσση (ελληνικά - γαλλικά) περίληψη του βίου και των κατορθωμάτων του. 
 
Ο Ρήγας ενίσχυσε την ιδιοπροσωπία των Ελλήνων και με την έκδοση σε μετάφραση από τα γαλλικά  του 4^ου Τόμου «Νέος Ανάχαρσις», του Ζαν Ζακ Μπαρτελεμύ. Ο Μπαρτελεμύ φυλακίσθηκε το 1793, αλλά γλύτωσε την γκιλοτίνα. Ο Ρήγας έκαμε πολιτικές παρατηρήσεις επί του κειμένου, καθώς και διορθώσεις. Το 1797 ο Ρήγας ολοκληρώνει την έκδοση της δωδεκάφυλλης Χάρτας της Ελλάδας, που βοήθησε τους Έλληνες στην κατανόηση της ιστορίας και της γεωγραφίας της Πατρίδας τους. Επίσης με τη μετάφραση του ιταλικού έργου «τα Ολύμπια» τους ενημερώνει για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
 
Το 1797 και κρυφά από την αυστριακή αστυνομία κυκλοφορεί τα έργα: Επαναστατική Προκήρυξις, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα. Για το Σύνταγμά του ο Ρήγας είχε ως πρότυπό του το Επαναστατικό Γαλλικό Σύνταγμα του 1793 (Σημ. Ποτέ δεν εφαρμόστηκε στη Γαλλία. Αντικαταστάθηκε το 1795...). («La Revolution Francaise», Ed. Hatier, 1989, p. 87). Ο Ρήγας στα «Δίκαια του ανθρώπου» εμπνέεται από την παράδοση της πατρίδας του και, αντίθετα προς την Γαλλική Επανάσταση, δίνει μεγάλη σημασία στην εθνική συνέχεια, στην εκπαίδευση και των κοριτσιών, στην αποκήρυξη της δουλείας και στην κατάργηση της θανατικής ποινής.
 
Από το συγγραφικό του έργο ο Ρήγας αποδεικνύεται πιστός Ορθόδοξος Χριστιανός, όπως αποδεικνύει στην εμπεριστατωμένη μελέτη του «Ρήγας και Ορθόδοξη Πίστη» ο Δημ. Καραμπερόπουλος (Έκδοση Επιστ. Ετ. Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα). Ο Θεσσαλός εθνεγέρτης ζώντας στον καιρό της Γαλλικής Επανάστασης ασφαλώς εντυπωσιάστηκε από όσα άκουγε. Όμως από τα γραπτά του αποδεικνύεται ότι η επιδίωξή του ήταν πατριωτική και όχι ταξική και αντιχριστιανική, όπως στη Γαλλία. Εχθρός του ήταν ο τύραννος Τούρκος, όχι οι προύχοντες ή η Ορθοδοξία. Η χαώδης διαφορά του προς τους Μαρά, Ροβεσπιέρο και Νταντόν είναι ότι το κράτος, που επιδιώκει να δημιουργήσει έχει βασικό του θρησκευτικό στοιχείο όχι «το υπέρτατο ον», αλλά την Ορθοδοξία, όπως φαίνεται στο Σύνταγμά του (Βλ. Άρθρο 4).
 
Τον Ρήγα τον στραγγάλισαν οι Τούρκοι, αλλά δεν μπόρεσαν να στραγγαλίσουν το μήνυμά του. Όπως γράφει στο τέλος των «Μαυρόλυκων» ο Θανάσης Πετσάλης - Διομήδης όταν ο αγάς, προτού τον στραγγαλίσει, τον ρώτησε «Ποιους είχες μαζί σου συνωμότες;» ο Ρήγας του απάντησε: «Όλο το Γένος». Λίγα χρόνια μετά το μαρτύριό του, το Γένος απάντησε στον εθνομάρτυρα: «Ναι! Γι΄ αυτό ο σπόρος σου κάρπισε την ελευθερία μας».
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου