Αντώνιος Μαρτελάος, η ψυχή της Ζακύνθου

Είναι λυπηρό το γεγονός ότι το όνομα του Αντώνιου Μαρτελάου δεν μνημονεύεται πιο συχνά σήμερα στους φιλολογικούς και στους επιστημονικούς κύκλους. Όλοι μας πού και πού θυμόμαστε τον Διονύσιο Σολωμό, τον Ανδρέα Κάλβο και τον Ούγο Φώσκολο αλλά πολύ σπάνια θα ακούσεις μια αναφορά στον Αντώνιο Μαρτελάο.

Ο Αντώνιος Μαρτελάος υπήρξε ποιητής, ιερέας, διδάσκαλος, στιχουργός, υποστηρικτής της δημοτικής, μέλος της Φιλικής Εταιρείας,  ένθερμος θιασώτης μιας ελεύθερης Ελλάδας.

Ο Μαρτελάος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1754 και ήταν γόνος πλούσιας και ευγενικής οικογένειας. Ο πατέρας του υπήρξε ιερέας και η μητέρα του ήταν η Άννα Σουμάκη. Σπούδασε φιλολογία ελληνική, ιταλικά και λατινικά με τον δάσκαλο Παναγιώτη Παλαμά. Πολύ νέος έγινε ορθόδοξος ιερέας στην εκκλησία της Αναλήψεως στην Χώρα της Ζακύνθου. Γρήγορα όμως τον κέρδισε η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Κοντά του μαθήτευσαν γνωστές προσωπικότητες της Ζακύνθου εκείνης της εποχής, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ούγο Φώσκολο και ο Γεώργιος Τερτσέτης. Δίδασκε επίσης και τα φτωχά παιδιά των ποπολάρων δωρεάν χωρίς να λαμβάνει καμία αμοιβή, επειδή πίστευε ακράδαντα ότι η μόρφωση είναι ένα αγαθό για όλους.

Συγκινήθηκε από την επανάσταση της Γαλλίας και υποστήριξε θερμά τα ιδεώδη της ελευθερίας. Λέγεται μάλιστα ότι όταν επικράτησαν οι Γάλλοι στα Επτάνησα, ο Αντώνιος Μαρτελάος ήταν από τους πρώτους που έκαψε το γνωστό Λίμπρο Ντ’ Όρο. Το 1797 έγραψε το ποίημά του «Ύμνον εις την περίφημο Γαλλία» και δέχτηκε έντονες αντιδράσεις από τους συντηρητικούς κύκλους καθώς και την Αγγλία, που θεωρούσαν την γαλλική επανάσταση κακή επιρροή για όλη την Ευρώπη.

Επίσης έγραψε άλλα επαναστατικά ποιήματα όπως τον Θούριο και τον Ύμνο στην Ελευθερία. Η επίδραση του τελευταίου ποιήματος στον Διονύσιο Σολωμό και στο μετέπειτα έργο του είναι χαρακτηριστική και έντονη:

Όθεν είσθε των Ελλήνων

Παλαιά ανδρειωμένα

Κόκκαλα εσπορπισμένα

Τώρα λάβετε πνοήν.

Έγραψε επίσης επιγράμματα, ωδές, εκκλησιαστικούς λόγους και μετέφρασε από τα ιταλικά το ποίημα του Τορκουάτο Τάσσο « Ελεύθερη Ιερουσαλήμ».

Παρόλο που ο ίδιος γνώριζε και έγραφε την αρχαία ελληνική γλώσσα προτίμησε την δημοτική για να γίνεται πιο αντιληπτός σε όλους.

Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία, γνωρίστηκε και σύναψε φιλικές σχέσεις με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ελεύθερης Ελλάδας.

Δυστυχώς για τον ίδιο, δεν πρόλαβε να ζήσει το όνειρο της ανεξαρτησίας της πατρίδας μας. Συκοφαντήθηκε από τους Άγγλους, οι οποίοι είχαν κυριαρχήσει στα Επτάνησα μετά την συντριβή του Ναπολέοντα. Η ήδη ασθενική υγεία του επιδεινώθηκε και τελικά πέθανε τον Νοέμβριο του 1819. Πριν πεθάνει όμως πρόλαβε να εμφυσήσει τα ιδεώδη της ελευθερίας στους μαθητές του καθώς και σε όλο τον λαό της Ζακύνθου.

Εύη Ρούτουλα