Προβληματισμοί

(Ομιλίες που δόθηκαν από τον π. Βαρνάβα στο World Service του BBC

στο Κάρδιφ - Δεκέμβριος 1983)

A.

Είμαι Ιερομόναχος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και κατοικώ σε ένα ερημητήριο αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία, το οποίο βρίσκεται σε μια όμορφη και ήσυχη κοιλάδα, ανάμεσα στους λόφους της Κεντρικής Ουαλίας. Η ζωή μου περιστρέφεται γύρω από την καθημερινή τέλεση των λειτουργικών Ακολουθιών της Εκκλησίας, και τις Κυριακές και Εορτές με συνοδεύουν και άλλοι σ’ αυτό τον κύκλο της προσευχής. Η βάση του είναι η λατρεία του Τριαδικού Θεού, συνδυαζόμενη με δεήσεις για τον κόσμο, που φαίνεται πως στην παρούσα φάση περνά από μια ιδιαίτερα σοβαρή κρίση, αφού σε όλες τις χώρες υπάρχουν πόλεμοι, φήμες πολέμων και αγωνίες εθνών, που προκαλούν θλίψη, απόγνωση, σφαγή, καταστροφή και θάνατο.

8η Ιουνίου 1991

Δεν είναι η πρώτη κρίση που αυτός ο κόσμος έχει περάσει. Αν διαβάσουμε την Αγία Γραφή με σωστό πνεύμα θα ανιχνεύσουμε παρόμοιες εποχές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η διαφορά σήμερα είναι πως τα όπλα καταστροφής έχουν την δυνατότητα να επιφέρουν πολύ πιο καταστροφικές και ολέθριες επιπτώσεις. Ο άνθρωπος έχει πράγματι στα χέρια του σήμερα τη δυνατότητα για αυτοκαταστροφή, και φαίνεται πως η πνευματική του καλλιέργεια δεν συμβαδίζει με τη διανοητική του ανάπτυξη. Μια άλλη μεγάλη διαφορά, μεταξύ της παρούσας και της αρχαίας εποχής, είναι ότι έχουμε στο σημερινό κόσμο πολλές χώρες των οποίων οι κυβερνήσεις είναι επισήμως άθεες. Στους αρχαίους καιρούς όλες οι δυνάμεις είχαν κάποια μορφή θρησκευτικής πίστης, ευσεβούνταν ένα Ον που βρισκόταν πέρα και πάνω από αυτούς και προσπαθούσαν να ακολουθούν έναν ηθικό κώδικα και μια συμπεριφορά που τους επιβαλλόταν από τη θρησκεία στην οποία ανήκαν. Δεν μπορεί να υπάρξει τέτοια προσφυγή, όταν έχουμε να κάνουμε με δυνάμεις αθεϊστικές, όπου το μόνο κριτήριο είναι το προσωπικό συμφέρον και η αυτοσυντήρηση.

Δεν είναι καθόλου εύκολο να προσπαθήσει κανείς να υφάνει στην προσευχή του όλες τις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου. Όταν δε εμφανίζεται κάποια ιδιαίτερη θηριωδία η πίστη του ανθρώπου στην Πρόνοια του Θεού μπορεί να προσβληθεί σοβαρά.

Εδώ είναι που η ζωή του ενσαρκωμένου Υιού του Θεού έρχεται για να μας βοηθήσει. Αυτός ήλθε εκπληρώνοντας την προφητεία του Ησαΐα, που έλεγε πως ήταν ο Εμμανουήλ, «Ο Θεός μαζί μας», ο Πρίγκιπας της Ειρήνης, και οι άγγελοι έψαλλαν κατά τη Γέννησή Του, πριν από 2000 χρόνια περίπου, «Δόξα εν υψίστοις Θεώ, και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία». Στη δημόσια διακονία Του μιλούσε συχνά για Ειρήνη: «Μακάριοι οι ειρηνοποιοί, γιατί δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών», «Ειρήνη σας αφήνω, τη δική μου ειρήνη σας δίνω», αλλά δεν ήταν ποτέ ειρήνη με οποιοδήποτε τίμημα. Αντιθέτως ήταν ειρήνη σε εξαιρετική τιμή, στην τιμή της ίδιας της ζωής Του, όταν συμφιλίωσε τελικά τον άνθρωπο με τον Θεό μέσω του θανάτου Του πάνω στο Σταυρό. Ο Σταυρός, αν και όχι το τέλος της ιστορίας, κατέχει κεντρικό σημείο σ’ αυτήν, αφού στη ζωή ο καθένας έχει το δικό του σταυρό, που ποτέ δεν μπορεί να παρακαμφθεί σε έναν πεσμένο κόσμο. Όταν αυτοί οι σταυροί έλθουν προς το μέρος μας, θα πρέπει να δούμε τον δικό μας υπό το φως του Σταυρού του Χριστού, και τον Σταυρό του Χριστού θα πρέπει να τον δούμε υπό το φως της Ανάστασής Του.

Θα πρέπει να αναλογιστούμε βαθιά αυτά τα θέματα, έτσι ώστε όταν μας προσεγγίσουν δοκιμασίες να είμαστε έτοιμοι να τις συναντήσουμε χωρίς να καταρρεύσουμε υπό το βάρος τους. Ο Σταυρός θα πρέπει να λάμψει με μια μυστικιστική φεγγοβολιά, προσφέροντάς μας νηφαλιότητα σε περιόδους έξαρσης και υποστήριξη σε περιόδους θλίψης.

Β.

Οι καταστροφές που συμβαίνουν σήμερα είναι μεγάλης κλίμακας. Εκατομμύρια έχουν σκοτωθεί στους δύο μεγάλους πολέμους αυτού του αιώνα, εκατομμύρια έχουν ακρωτηριαστεί, κι ο απολογισμός είναι ακόμη ημιτελής, αφού εξακολουθούν να συμβαίνουν κατακλυσμοί. Για έναν σκεπτόμενο και λογικό άνθρωπο υπάρχουν δύο πιθανές εξηγήσεις της ζωής: 1). Είμαστε τα θύματα μιας τυφλής τύχης που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει και την οποία πρέπει να δεχτούμε όσο καλύτερα μπορούμε, ή 2). Υπάρχει ένα σχέδιο, ένας σκοπός, μια ανώτερη δύναμη που κατευθύνει τη δημιουργία, την οποία μόνο αμυδρά μπορούμε να κατανοήσουμε, αλλά το σχέδιο υπάρχει.

Για τον Χριστιανό μόνο η δεύτερη από αυτές τις εναλλακτικές λύσεις είναι πιθανή, αφού δεν μπορούμε να δεχθούμε τη λύση που λέει πως μια τυφλή τύχη ελέγχει το πεπρωμένο μας. Αν πιστεύουμε σε έναν προσωπικό Θεό Αυτός είναι Δημιουργός των πάντων, και πρέπει να είναι ο κάτοχος της αρετής -αγαθότητα, αγάπη, αγνότητα, υπομονή- αφού αυτές βρίσκονται και αποτιμώνται σε εμάς, τα δημιουργήματά Του. Αλλά αν Αυτός είναι παντοδύναμος και εραστής της δημιουργίας Του, πώς γίνεται και επιτρέπεται στα δεινά να συμβαίνουν στη δημιουργία Του; Ένα από τα κύρια συστατικά της αγάπης είναι η ελευθερία, κι επειδή ο Θεός επιθυμεί να Τον αγαπούμε ελεύθερα μας έχει προσφέρει το ανεκτίμητο δώρο της ελευθερίας. Είμαστε ελεύθεροι να πούμε Ναι ή Όχι στις απαιτήσεις Του, και πολύ συχνά ο άνθρωπος έχει χρησιμοποιήσει την ελευθερία του για να πει Όχι στο Θεό, και λόγω αυτής της συμπεριφοράς μας προκύπτουν όλα τα δεινά. Μας έχουν δείξει τους δρόμους του καλού και του κακού, αλλά πολύ συχνά λόγω της τυφλότητάς μας έχουμε επιλέξει εκείνον του κακού. Εάν ήμασταν απολύτως ειλικρινείς με τους εαυτούς μας θα μπορούσαμε να επισημάνουμε κάποια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής μας όπου κάναμε μια λανθασμένη επιλογή. Θα πρέπει να ασκούμε από καιρού εις καιρόν αυτή τη μέθοδο της αυτο-εξέτασης και να βλέπουμε που οι βουλήσεις μας έχουν έλθει σε σύγκρουση με το θέλημα του Θεού. Είμαστε πολύ έτοιμοι να κατηγορήσουμε τον Θεό όταν τα πράγματα πάνε στραβά και να δικαιολογήσουμε τον εαυτό μας πολύ εύκολα.

Η ζωή είναι κάτι το μυστηριώδες και βαθύ, παρόμοιο με μια μεγαλειώδη μουσική συμφωνία, και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συγκριθεί με μια Βικτωριανή σύνθεση γεμάτη με μια διαδοχή των συγχορδιών. Τό μυστικό της υπέροχης μουσικής είναι η επίλυση των διαφωνιών και η διαδοχή των κινήσεων που οδηγεί σε ένα φινάλε. Έτσι είναι η ζωή και μερικές φορές οι διαφωνίες της συντρίβονται και συνθλίβονται. Δεν επιλύονται όλες οι διαφωνίες της ζωής σε αυτή την πλευρά του πέπλου του θανάτου, κι έτσι, κατά μία έννοια, οι δοκιμασίες είναι απόδειξη της μετά θάνατον ζωής, όπου εκεί, «εν τη οικία του Πατρός Μου μοναί πολλαί εισιν», όπως μίλησε ο Χριστός στο κεφ. 14 του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, οι διαφωνίες της ζωής επιλύονται, όπου γνωρίζουμε όπως γνωριζόμεθα και αντικρίζουμε τα πράγματα υπό το φως της αιωνιότητας.

Έτσι, λοιπόν, όσο η ζωή προχωράει, θα πρέπει να διδασκόμαστε τη σημασία της έννοιας «αποδοχή». Αυτό συνεπάγεται αναγνώριση ενός Όντος ανώτερου και σοφότερου από εμάς, και μια συνειδητοποίηση πως υπάρχει ένα μυστήριο στην καρδιά της ζωής, το οποίο δεν μπορούμε να ξετυλίξουμε, και το οποίο δεν θα πρέπει να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε ή να ερμηνεύσουμε, δεδομένου ότι είναι πέρα από εμάς στο παρόν στάδιο ανάπτυξής μας. Δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε ως θεοί στη γη -αυτό ήταν η αλαζονεία του Αδάμ- κι είναι παράξενο να αναφέρεται, καθώς αναπτυσσόμαστε στην πνευματικότητα και στην αποδοχή της ταπεινής μας κατάστασης, ενδυόμεθα την ακτινοβολία της θεότητας, θεωνόμεθα καθώς περπατάμε στο δρόμο του προσκυνήματος μας, και παρότι περνάμε μέσα από βαθιά νερά και σκοτεινά τούνελ, γνωρίζουμε ότι Αυτός είναι μαζί μας στην πορεία του δρόμου και στο τέλος του ταξιδιού για να μας καλωσορίσει στον «οίκο αιώνος» μας (Εκκλησιαστής 12, 5).

Γ.

Πόσο πραγματικά ευκολώτερο είναι να συνεχίσουμε να ζούμε έχοντας έναν σκοπό για το προσκύνημά μας, συνειδητοποιώντας ότι προερχόμαστε από τον Θεό, ζούμε θεάρεστα κατά το διάστημα της παραμονής μας στη γη, και επιστρέφουμε σ’ Αυτόν όταν το επίγειο ταξίδι ολοκληρωθεί. Η φράση «ζούμε θεάρεστα» (ή «πορευόμενοι με τον Θεό», όπως παρουσιάζεται στην αγγλική Βίβλο) συναντάται συχνά στην Αγία Γραφή. Διαβάζουμε, για παράδειγμα, ότι «ο Νώε ήταν άνθρωπος δίκαιος και ζούσε θεάρεστα» (Γέν. 6, 9). Αυτός είναι ένας τρόπος για να πούμε ότι προσπάθησε να ζήσει μια ζωή που ήταν αρμονική με τη θεία ηθική, μια θετική ζωή, γεμάτη καλοσύνη, ευγένεια, συμπόνια, υπομονή και αγάπη.

Από την εποχή του Χριστού, του ενσαρκωμένου Υιού του Θεού, γνωρίζουμε πως ο Θεός συμπορεύθηκε μαζί μας προσωπικά, δοκίμασε το γέλιο και τα δάκρυα της ζωής, τις χαρές και τις πίκρες, τον πόνο και τη θεραπεία, το σκότος και το φως, τον θάνατο και την αναγέννηση. Δεν υπάρχει οδός της ζωής που να μην την γνωρίζει, και στο τέλος της επίγειας ζωής Του, στην Ανάληψη, έλαβε την ανθρώπινη φύση μας στο χώρο του θείου - τη γήινη, σωματική εμπειρία στην απεραντοσύνη της θεότητας.

Llanelli - Ουαλίας, 9η Μαΐου 1991

Γνωρίζοντας τους κινδύνους του γήινου προσκυνήματός μας και την ευπάθεια της ανθρώπινης φύσης μας, έχει αφήσει πίσω Του όλα τα είδη των βοηθειών, για να μας δώσει τη δυνατότητα να ολοκληρώσουμε το επίγειο προσκύνημά μας με αξιοπρέπεια. Είμαστε άραγε αρκετά ταπεινοί να δεχθούμε αυτές τις βοήθειες, ή είμαστε τόσο περήφανοι που θεωρούμε πως μπορούμε να προχωρήσουμε χωρίς τη βοήθεια της χάριτος;

Πάνω απ’ όλα υπάρχει μια κοινωνία χριστιανών, που ονομάζεται Εκκλησία και που Αυτός αναμόρφωσε από τον εβραϊκό λαό. Αυτή είναι μια αγκαλιά παγκόσμιας εμβέλειας σήμερα, που συμπεριλαμβάνει τα πάντα μέσα στην ευσπλαχνία της. Ανεξάρτητα από τον οποιοδήποτε χαρακτηρισμό δίνουμε στην Εκκλησία -προσωπικά θεωρώ πως η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι το αυθεντικό σώμα- θα βρούμε σ’ αυτή τη χριστιανική κοινωνία κάποια βοηθήματα ανεκτίμητης αξίας, όπως η Προσευχή, η Λατρεία, τα Μυστήρια, η Αγία Γραφή, και η Εκκλησία θα μας εμφανισθεί ως η σκιά «μεγάλου βράχου σε διψασμένη γη», όπως αναφέρει ο προφήτης Ησαΐας (Ησ. 32, 2).

«Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί» - είμαστε όλοι αλληλοεξαρτώμενοι. Ακόμα κι ο πιο απομακρυσμένος ερημίτης έχει ανάγκη κάποιον πνευματικό φίλο να τον συμβουλεύεται από καιρού εις καιρόν. Αλλά η πνευματική βοήθεια δεν εξασφαλίζεται με χαμηλό κόστος. Εάν επιθυμούμε να ανήκουμε σε μια θρησκευτική ομάδα υπάρχουν κανονισμοί που θα πρέπει να τηρούνται. Κι αν αναζητούμε καθοδήγηση από έναν δάσκαλο της πνευματικής ζωής θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να εκτελούμε τις οδηγίες του. Εδώ είναι που εισέρχεται το στοιχείο της πειθαρχίας, της άσκησης.

Η προσευχή είναι η ανύψωση της καρδιάς και του νου προς τον Θεό. Δεν είναι όμως εύκολο να απομακρυνθούμε από τον κόσμο, από τη σάρκα και τον διάβολο. Κι εδώ είναι που αρχίζουμε να εφαρμόζουμε σε κάποιο βαθμό τη νηστεία, η οποία μας δίνει μια σαφέστερη εικόνα, καθώς υποτάσσουμε το σώμα στην ψυχή.

Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ό,τι τρώει. Είναι χαμηλότερος από τους αγγέλους αλλά υψηλότερος από τα θηρία, αν και όταν πέφτει βυθίζεται χαμηλότερα απ’ αυτά. Αυτή την πνευματική διάσταση του ανθρώπου θα πρέπει να την θυμόμαστε συνεχώς, αφού «το γαρ φρόνημα της σαρκός θάνατος, το δε φρόνημα του πνεύματος ζωή και ειρήνη» (Ρωμ. 8, 6).

Έτσι φθάνουμε στην εναρκτήρια σκέψη αυτών των ομιλιών, την Ειρήνη του Θεού την πάντα νουν υπερέχουσα, την ειρήνη που ο κόσμος δεν δύναται να προσφέρει, και για τούτο δεν μπορεί και να αφαιρέσει, την ειρήνη που μας δίνεται στην τιμή του ζωογόνου Αίματος του Χριστού, και η οποία μάλιστα εκπορεύεται από Αυτόν και τελικά οδηγεί σε Αυτόν.

+ Αρχιμ. Βαρνάβας Burton

Orthodox Leaflet, Άνοιξη - Καλοκαίρι 1984, No. 75, σσ. 1-3

Μετάφραση: Πρωτοπρ. Αναστάσιος Δ. Σαλαπάτας