Πασχαλινά έθιμα στην Κύπρο

Προηγούμενες χρονιές έχω γράψει για τα πασχαλινά έθιμα της ιδιαίτερης πατρίδας μου, της Ζακύνθου. Φέτος αναζήτησα και έμαθα μερικά ενδιαφέροντα έθιμα της Κύπρου μας και τα μοιράζομαι μαζί σας, επειδή τα θεωρώ ξεχωριστά και γενικά είμαι της άποψης ότι είναι στο χέρι μας να διατηρούμε τις παραδόσεις μας και να τις κληροδοτούμε στις καινούριες γενιές.

Την Κυριακή του Λαζάρου ομάδες παιδιών γυρίζουν στα σπίτια των χωριών και ψάλουν τον «Λάζαρο». Οι νοικοκυρές τα φυλεύουν αυγά προκειμένου να τα βάψουν καθώς και φλαούνες. Οι φλαούνες είναι μια κυπριακή συνταγή που τρώνε οι Κύπριοι την Κυριακή του Πάσχα. Περιέχουν μαστίχα, σταφίδες και τυρί. Μάλιστα λέγεται ότι τις φλαούνες τις τρώνε και οι Τουρκοκύπριοι στο Ραμαζάνι τους.

Την Κυριακή των Βαΐων τοποθετούν κλαδιά ελιάς στις εκκλησίες, τα οποία παραμένουν εκεί έως και την Πεντηκοστή. Κατ᾽ αυτόν τον τρόπο οι ελιές αγιάζονται και την Πεντηκοστή οι νοικοκυρές παίρνουν τα κλαδιά των ελιών, βάζουν τα ξερά κλαράκια στα θυμιατά τους και «καπνίζουν» τα σπίτια τους για να διώξουν το κακό και την ζηλοφθονία.

Η Μεγάλη Πέμπτη στην Κύπρο είναι συνυφασμένη με πολλά και όμορφα έθιμα: όλες οι εικόνες καλύπτονται με μαύρα υφάσματα ως ένδειξη πένθους. Στις εκκλησίες φτιάχνουν ομοιώματα του Χριστού πάνω στον σταυρό καθώς και της Παναγίας και του Απόστολου Ιωάννη. Τις Μεγάλες Πέμπτες δεν εργάζονται οι σιδηρουργοί προκειμένου να συγχωρεθούν τα αμαρτήματά τους, επειδή έδωσαν τα καρφιά στον Πόντιο Πιλάτο για να σταυρώσει τον Χριστό.

Την ώρα που διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια τοποθετούνται από κάτω γυάλες με νερό για να αγιαστούν. Το νερό αυτό χρησιμοποιείται για την παρασκευή του προζυμιού των πασχαλινών άρτων. Σε κάποια χωριά κάτω από τα Δώδεκα Ευαγγέλια βάζουν ένα μπουκάλι κρασί και ένα μπουκάλι νερό. Το κρασί αυτό θεωρείται ότι γιατρεύει τους ασθενείς. Σε κάποια χωριά της επαρχίας Λεμεσού την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν τα αρκατένα. Τα αρκατένα είναι παξιμάδια που παρασκευάζονται τις παραμονές των μεγάλων θρησκευτικών εορτών: Χριστούγεννα, Πάσχα και Δεκαπενταύγουστο. Το προζύμι παράγεται από την ζύμωση των ρεβυθιών και των κουκιών και η διαδικασία είναι αρκετά πολύωρη και δύσκολη και η ονομασία αρκατένα ίσως βγήκε από την λέξη αρκάτης, δηλαδή εργάτης λόγω της δύσκολης παρασκευής των παξιμαδιών.

Την Μεγάλη Παρασκευή όλοι τρώνε φακές με ξύδι για να θυμούνται το ξύδι που έδωσαν στον Χριστό όταν διψούσε. Επίσης, στολίζεται ο Επιτάφιος και οι πιστοί κρατούνε τα λουλούδια του Επιταφίου ως θυμίαμα για τους ασθενείς. Σε κάποια μέρη της Κύπρου όπως στον Καραβά της Κερύνειας και στα Επταγώνια της Λεμεσού τα λουλούδια του Επιταφίου δίδονταν στους μεταξοσκώληκες για να παράγουν καλό μετάξι. Στα ορεινά χωριά ο στολισμός του Επιταφίου γίνεται με ένα είδος λουλουδιού που μοιάζει πολύ με λεβάντα και ονομάζεται μυροφόρες. Οι νοικοκυρές τα κρατάνε στα σπίτια τους λόγω του όμορφου αρώματός τους.

Μετά την Πρώτη Ανάσταση τα μαύρα υφάσματα πέφτουν από τις εικόνες και όλοι οι πιστοί χτυπάνε με τα χέρια τους τα στασίδια εις ένδειξη χαράς. Στις έντεκα η ώρα το βράδυ οι πιστοί ανάβουν στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας την Λαμπρατζιά. Η Λαμπρατζιά είναι το παλιό έθιμο του καψίματος του Ιούδα. Οι νεαροί μαζεύουν ξύλα αρκετές ημέρες πιο πριν και το ομοίωμα του Ιούδα του Ισκαριώτη σιγοκαίγεται έως και τα ξημερώματα της Κυριακής του Πάσχα. Κάποιες φορές το ομοίωμα του Ιούδα παρουσιάζεται με ημίψηλο καπέλο και μπαστούνι στο χέρι για να θυμίζει Άγγλο λόρδο και την μισητή αγγλοκρατία που βασάνισε το νησί για πολλά χρόνια.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα και αφού όλοι τρώνε το πατροπαράδοτο αρνί στη σούβλα, μαζεύονται στις πλατείες για να παίξουν γαϊδουροδρομίες, σακουλοδρομίες, ζίζιρο και αυγοδρομίες. Την Δευτέρα του Πάσχα στο χωριό Κάρμι της Κερύνειας τα καφενεία λειτουργούσαν μόνο για τις γυναίκες. Τα καφενεία τα λειτουργούσαν αποκλειστικά οι γυναίκες των καφετζήδων και επιτρεπόταν μόνο ο γυναικείος πληθυσμός. Οι άντρες συγκεντρώνονταν στο παρεκκλήσι της Παναγίας της Τριμιθκιώτισσας και πανηγύριζαν.

Δυστυχώς κάποια από αυτά τα έθιμα δεν διατηρούνται έως σήμερα ή τείνουν να εκλείψουν. Είναι ωραίο όμως να θυμόμαστε την ιστορία μας, τα ήθη μας και τον πολιτισμό μας. Όπως είναι όμορφο να βλέπουμε και να γνωρίζουμε τις διαφορές ανάμεσα σε διάφορους τόπους της πατρίδας μας.

Μένει να πω ένα καλό και ευλογημένο Πάσχα σε όλον τον Ελληνισμό! Να μας φέρει φώτιση και πνευματική ανάσταση σε ό,τι κι αν κάνουμε.

Eύη Ρούτουλα