Σήμερον των υδάτων...

Ημέρα των Θεοφανείων (ή Φώτων) σήμερα. Ένα από τα κυρίαρχα φυσικά / υλικά στοιχεία της ημέρας και της Δεσποτικής Εορτής είναι το νερό. Ο όρος «νερό», με τον γλωσσικό τύπο «ύδωρ», παρουσιάζεται 658 φορές στην Παλαιά Διαθήκη και 79 στην Καινή Διαθήκη. Θα μπορούσε κανείς να αφιερώσει μια ολόκληρη έρευνα στην «υδατολογία» της Αγίας Γραφής, αφού φαίνεται πραγματικά ότι υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τους ιερούς συγγραφείς στο στοιχείο αυτό, το οποίο αναφέρεται σε διάφορες συνάφειες, που αφορούν την ύλη (υπάρχουν πολλές αναφορές στο φυσικό «ύδωρ θαλάσσης») και το πνεύμα (έχουν αξία μεταξύ των άλλων και κάποιες αναφορές όπως «το πικρό νερό που φέρνει την κατάρα», στο 5ο κεφάλαιο του βιβλίου των Αριθμών).

Στην περιγραφή της δημιουργίας του κόσμου, στο βιβλίο της Γενέσεως, βρίσκουμε να υπάρχει κατ’ αρχάς πολύ νερό στο σύμπαν, τόσο που ο Θεός είπε: «Γενηθήτω στερέωμα εν μέσω του ύδατος και έστω διαχωρίζον ανά μέσον ύδατος και ύδατος» (1, 6). Το νερό είναι, επίσης, στοιχείο κάθαρσης και αναγέννησης. Μέσα απ’ αυτό γεννιέται η ελπίδα του νέου κόσμου που έρχεται μετά τον κατακλυσμό του Νώε. Μέσα απ’ αυτό γεννιέται και ο νέος άνθρωπος, ο νέος χριστιανός, κατά το μυστήριο της Βαπτίσεως.

Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη (4, 1-42) πληροφορούμαστε για την συνάντηση του Ιησού με την Σαμαρείτισσα. Εκεί διαβάζουμε κάποιες συγκλονιστικές φράσεις, στις οποίες το νερό αποδεικνύεται κυρίαρχο στοιχείο, όχι μόνο της φύσης αλλά και του πνεύματος. Φράσεις όπως, «ει ήδεις την δωρεάν του Θεού, και τις έστιν ο λέγων σοι, δος μοι πιείν, συ αν ήτησας αυτόν, και έδωκεν αν σοι ύδωρ ζων» και «ος δ’ αν πίη εκ του ύδατος ου εγώ δώσω αυτώ, ου μη διψήση εις τον αιώνα, αλλά το ύδωρ ο δώσω αυτώ γενήσεται εν αυτώ πηγή ύδατος αλλομένου εις ζωήν αιώνιον», μας αφήνουν να εννοήσουμε ότι οπωσδήποτε οι ιδιότητες του στοιχείου αυτού δεν είναι μόνο φυσικές και υλικές, αλλά προχωρούν και κάπου παραπέρα.

Η φράση ειδικά «ύδωρ ζων» είναι εξαιρετικά συμβολική και έχει γίνει προσπάθεια από πολλούς ερμηνευτές των Αγίων Γραφών να βρεθεί η σημασία της. Κυριολεκτικά βέβαια το ζωντανό νερό είναι εκείνο που πηγάζει από κάποια πηγή και ρέει ελεύθερα, σε αντίθεση με το ακινητοποιημένο νερό π.χ. του πηγαδιού. Μεταφορικά όμως το ζωντανό νερό παραλληλίζεται από τον Ζιγαβηνό με «το νάμα της διδασκαλίας του Κυρίου. Ύδωρ μεν, ότι δίκην ύδατος καθαίρει τον ρύπον της αμαρτίας και σβεννύει την φλόγα των παθών και θεραπεύει την της απιστίας ξηρότητα και ακαρπίαν. Ζων δε ως αέναον και αεικίνητον».

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας θεωρεί πως ως «ύδωρ ζων αποκαλεί την ζωοποιόν του Πνεύματος δόσιν, δ’ ης και μόνης η ανθρωπότης... ξηρά τε ήδη και πάσης άγονος αρετής... την ζωοποιόν εκπίνουσα χάριν, πολυτρόποις αγαθών ιδέαις περιανθίζεται». Ο Αμμώνιος εξηγεί πως «η του Πνεύματος χάρις ποτέ καλείται πυρ, άλλοτε ύδωρ. Τα γαρ ονόματα ταύτα, ου της ουσίας εστί παραστατικά, αλλ’ ενεργείας... δια του ύδατος τον καθαρμόν τον εξ αυτού, και την πολλήν παραψυχήν της υποδεχομένης αυτό διανοίας εμφαίνων». Τέλος δε, ο F. Godet βλέπει στο ζωντανό νερό τον συμβολισμό της αιώνιας ζωής.

Ο Ν.Μ. της Ορθόδοξης Ομάδας Δογματικής Έρευνας σχολιάζοντας το χωρίο της Α΄ Καθολικής Επιστολής του Ιωάννη, «και τρεις εισιν οι μαρτυρούντες εν τη γη, το Πνεύμα και το ύδωρ και το αίμα, και οι τρεις εις το εν εισιν» (5, 8), αναφέρει χαρακτηριστικά πως εδώ έχουμε «μια φευγαλέα προσωποποίηση, όπου το νερό μαρτυρεί. Και πώς μαρτυρεί; Δια τής θέας. Βλέποντάς το εμείς λαμβάνουμε τη μαρτυρία. Δεν του αποδίδεται εδώ χαρακτηριστικό προσώπου».

Στην υμνολογία της Εκκλησίας μας, και συγκεκριμένα στην 4η Ωδή του Μεγάλου Κανόνα, βρίσκουμε άλλη μια συμβολική αναφορά στο επονομαζόμενο «ύδωρ της αφέσεως». Ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης, ποιητής του σπουδαίου αυτού έργου, διδάσκει με την άξια πένα του: «Γενέσθω μοὶ κολυμβήθρα, τὸ Αἷμα τὸ ἐκ πλευρᾶς σου, ἅμα καὶ πόμα, τὸ πηγάσαν ὕδωρ τῆς ἀφέσεως, ἵνα ἑκατέρωθεν καθαίρωμαι, χριόμενος, πίνων, ὡς χρίσμα καὶ πόμα Λόγε, τὰ ζωηρά σου λόγια».

Στη νεοελληνική ποίηση δε, το νερό έχει κι εκεί τη δική του περίοπτη θέση και λαμβάνει μύριους συμβολισμούς, εξαρτώμενους βέβαια από την έμπνευση του δημιουργού. Άλλοτε γίνεται χείμαρρος ορμητικός και πλημμύρα (Ηλία Κεφάλα, «Λόγος για την Αβεβαιότητα»):

Ανεστραμμένο φεγγάρι και πολυτρίχια
διάφανα έφραζαν το νερό
μα εκείνο έτρεχε ασταμάτητο
και κάπου-κάπου μέσα στις φραγές
με ξαφνικές αναπνοές ανέδυε τα νούφαρά του...

κι άλλοτε σκοτεινό βροχόνερο (Ηλία Κεφάλα, «Λόγος για την Αβεβαιότητα»):

Αυτό δεν είναι νάμα της βροχής
ψελλίζει με τη γλώσσα του ο πεθαμένος
Φαρμάκι είναι της υπομονής
και πικραμένο ανεύρυσμα της σήψης...

.

Ο πολύς Νίκος Γκάτσος, ψιθυρίζει μέσα από την «Αμοργό» του:

Κι αν θα διψάσεις για νερό θα στίψουμε ένα σύννεφο...

και παρακάτω προστάζει το στοιχείο (ή μήπως είναι στοιχειό) έτσι όπως εκείνος γνωρίζει: «Ξύπνησε γάργαρο νερό από τη ρίζα του πεύκου να βρεις τα μάτια των σπουργιτιών και να τα ζωντανέψεις ποτίζοντας το χώμα με μυρωδιά βασιλικού και με σφυρίγματα σαύρας».

Ο σπουδαίος Κρητικός δημιουργός Βασίλης Σκουλάς μας δίνει με το δικό του, γνήσια λαϊκό και έντονα μουσικό ύφος, μια μαντινάδα με εξαίρετο συμβολισμό:

Στάλα τη στάλα το νερό

το μάρμαρο τρυπά το...

Το πράμα που μισεί κανείς

γυρίζει κι αγαπά το...

Κάποιοι γλωσσικοί όροι σχετίζονται (κάποτε μάλιστα ταυτίζονται) εννοιολογικά με το νερό. Μερικοί από αυτούς είναι και οι παρακάτω:

ο αγιασμός
η βροχή
το χιόνι
το ποτάμι
η λίμνη
η θάλασσα
το δάκρυ