Οι Τρεις Αδελφές

...στο θέατρο Bolshoi Dramatic Theater της Αγίας Πετρούπολης

Λατρεύω το θέατρο και δεν χάνω ευκαιρία να παρακολουθήσω παραστάσεις, έτσι στο πρόσφατο ταξίδι μου στη Ρωσία επισκέφτηκα το Μεγάλο (Μπαλσόι) Δραματικό θέατρο της Αγίας Πετρούπολης, ένα από τα παλαιότερα και γνωστότερα θέατρα της Ρωσίας. Δυστυχώς δεν γνωρίζω παρά μόνο λίγες λέξεις στην ρώσικη γλώσσα, γι’ αυτόν το λόγο οι επιλογές μου ήταν περιορισμένες: μπορούσα να παρακολουθήσω μόνο κλασικά έργα, των οποίων την υπόθεση ήξερα πολύ καλά. Για καλή μου τύχη τις ημέρες που ήμουν στην Αγία Πετρούπολη έτυχε να παίζεται ένα από τα πλέον γνωστά και δημοφιλή έργα του Άντον Τσέχοφ, οι Τρείς Αδελφές. Και η καλή τύχη συνεχίστηκε: παιζόταν σε ένα από τα καλύτερα θέατρα του κόσμου, στο πασίγνωστο Μπαλσόι Δραματικό Θέατρο. Γι’ αυτούς που ενδεχομένως δεν γνωρίζουν, είναι το θέατρο που ίδρυσε ο Μαξίμ Γκόρκι, μαζί με τον ποιητή Αλεξάντερ Μπλοκ και την ηθοποιό Μαρία Αντρέγιεβνα, την σύζυγο του Γκόρκι.

Το θέατρο είναι γνωστό με τα αρχικά του BDT και από το 1920 στεγάζεται στην οδό Φοντάνκα, στο ίδιο κτήριο που από το 1860 στεγαζόταν το θέατρο Σούβοριν (από το όνομα ενός γνωστού δημοσιογράφου και εκδότη, φίλου του Άντον Τσέχοφ). Όπως μπορεί να κατανοήσει κανείς, η επίσκεψη σε αυτό το ιστορικό κτήριο είναι από μόνη της μια ξεχωριστή εμπειρία. Στον πρώτο όροφο φιλοξενείται μια έκθεση αφιερωμένη στις παραστάσεις του BDT από το 1920 έως και σήμερα. Εκεί αξίζει να δείτε τα κουστούμια και τις φωτογραφίες από παλαιότερες παραστάσεις καθώς και τις μακέτες των σκηνικών. Οι επιγραφές είναι όλες μόνο στην ρώσικη γλώσσα αλλά δεν θα δυσκολευτείτε να αναγνωρίσετε τα ονόματα των Γκόρκι, Γκόγκολ, Πούσκιν, Γκριμπογιέντοφ, Τσέχοφ αλλά και άλλων μη Ρώσων συγγραφέων όπως του Σαίξπηρ και του Ζαν Ανούιγ.

Όσον αφορά τις Τρεις Αδελφές του Τσέχοφ, το έργο μας μεταφέρει σε μια επαρχιακή πόλη της Ρωσίας όπου ζουν τέσσερα αδέλφια: ο Αντρέι, η Όλγα, η Μάσα και η Ιρίνα. Ο πατέρας τους που έχει πεθάνει υπήρξε στρατιωτικός και η οικογένεια μετακόμισε από την γενέτειρα πόλη τους, τη Μόσχα λόγω της επαγγελματικής καριέρας του πατέρα τους. Ο Αντρέι έχει σπουδάσει και επιθυμεί να γίνει καθηγητής στο Πανεπιστήμιο, είναι ερωτευμένος με μια κοπέλα, την Νατάσα. Η Όλγα, η μεγαλύτερη αδελφή, εργάζεται ως καθηγήτρια στο Γυμνάσιο της περιοχής. Η Μάσα είναι παντρεμένη με έναν δάσκαλο. Και η Ιρίνα, η μικρότερη της οικογένειας, δουλεύει στο τηλεγραφείο. Η πόλη όπου μένουν είναι μικρή χωρίς κανένα πολιτιστικό και κοινωνικό ενδιαφέρον και όλοι τους επιθυμούν την επιστροφή τους στη Μόσχα. Η μόνη τους διασκέδαση είναι οι επισκέψεις των στρατιωτικών, φίλων του πατέρα τους, το τσάι και η κουβεντούλα. Τα χρόνια περνάνε, ο Αντρέι παντρεύεται την αγαπημένη του Νατάσα, η οποία αποδεικνύεται μια μικρόψυχη μικροαστή. Η Όλγα καθηλώνεται στο Γυμνάσιο της κωμόπολης. Η Μάσα ερωτεύεται τον Βερσίνιν, έναν συνταγματάρχη παντρεμένο, δυστυχισμένο από τον γάμο του. Και η Ιρίνα αλλάζει δουλειές για καθαρά βιοποριστικούς λόγους και αποφασίζει τελικά να παντρευτεί έναν ευγενικό λοχαγό, όχι επειδή τον αγαπά αλλά ως μια διέξοδο στην ανιερή ζωή της. Ο Βερσίνιν παίρνει μετάθεση για άλλη πόλη. Ο ευγενικός λοχαγός σκοτώνεται σε μια μονομαχία με έναν αντίζηλο για τα μάτια της Ιρίνας. Ο Αντρέι χάνει όλη την περιουσία τους στα χαρτιά. Το όνειρο της Μόσχας παραμένει απατηλό, οι προσδοκίες δεν υλοποιούνται. Η Μόσχα, ως σύμβολο πλέον της αληθινής ζωής, της ευτυχίας στοιχειώνει τις ζωές τους. Το μέλλον τους είναι η ανιαρή και μίζερη ζωή τους στην επαρχιακή πόλη. Δεν περιμένουν τίποτα.

Ο ίδιος ο Τσέχοφ χαρακτήρισε το έργο του ως μπουφονική κωμωδία και πολλοί θίασοι επέλεξαν να ακολουθήσουν αυτήν τη γραμμή, να εκμεταλλευτούν και να αναδείξουν τα κωμικά στοιχεία της θέλησης των ηρώων. Ο σκηνοθέτης Βλαντιμίρ Πανκόφ όμως ακολούθησε έναν πιο κλασικό δρόμο, μας προσέφερε μια τσεχοφική τραγωδία αντάξια των αρχαίων ελληνικών. Είχε μια πρωτότυπη ιδέα να παίξει με τον χρόνο, έτσι λοιπόν στην σκηνή βλέπουμε τις τρεις αδελφές να ζούνε όλα τα τεκταινόμενα και παράλληλα τις ίδιες γυναίκες σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία να θυμούνται και να αναλογίζονται τα περασμένα. Με αυτόν τον τρόπο μας τονίζει την ματαιότητα του χρόνου που κυλάει σαν νερό, τις επιθυμίες που διαψεύστηκαν και που δεν έγιναν ποτέ πραγματικότητα. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να αναδειχθεί η πλέον παρομοιώδης φράση: «Στη Μόσχα, πάμε στη Μόσχα». Η Μόσχα δεν είναι μια πόλη απλά, δεν είναι μόνο μια πρωτεύουσα με θέατρα και διασκεδάσεις. Η Μόσχα μετατρέπεται σε πανάκεια όλων των δεινών των ηρώων που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη μοίρα τους. Δεύτερο ευρηματικό σκηνοθετικό κόλπο του Βλαντιμίρ Πανκόφ είναι το πάγωμα του χρόνου και των στιγμών: σε όλες τις δραματικές στιγμές (μονομαχία λοχαγού με αντίζηλο, φλερτ Μάσας και Βερσίνιν κλπ) οι ηθοποιοί κινούνται με ιδιαίτερα αργές κινήσεις, και στο τέλος έχουμε την αίσθηση της αργής κίνησης και του παγώματος του χρόνου. Σημαντικό ρόλο παίζει και η μουσική υπόκρουση, αφού στην σκηνή υπάρχει καθόλη την διάρκεια του έργου ορχήστρα με πνευστά και κρουστά που βοηθάει την πλοκή δίνοντας το τέμπο.

Η πρεμιέρα του έργου έγινε στο BDT στις 7 Μαρτίου 2017. Τα σκηνικά καθώς και τα κουστούμια είναι εξαιρετικά, μας μεταφέρουν πραγματικά στις αρχές του 20ου αιώνα. Αγγίζουμε στην κυριολεξία την μοναξιά και την ανία της ρώσικης στέπας, της γυναικείας ανυπαρξίας, των χαμένων προσδοκιών. Γινόμαστε ένα με τον Τσέχοφ, στο τέλος της τρίτης πράξης νιώθουμε τον σπαραγμό της Ιρίνας, την αδυναμία του Αντρέι, την εξομολόγηση της Μάσα, την σκληρή συνειδητοποίηση της πραγματικότητας από την Όλγα, την μεγαλύτερη αδελφή.

Και μετά από όλα αυτά, έρχομαι και ρωτάω κατά πόσον επηρεάζει η έλλειψη γνώσης της γλώσσας στο θέατρο; Σίγουρα αν ήξερα ρώσικα θα καταννούσα περισσότερο το κείμενο και τους διαλόγους. Αλλά, όταν έχουμε να κάνουμε με ένα τόσο κλασικό έργο που το έχουμε διαβάσει, το έχουμε δει άλλες τρεις φορές τουλάχιστον σε διάφορα θέατρα, που γνωρίζουμε τους συμβολισμούς του, τι νόημα έχει πλέον η κατανόηση της γλωσσας; Το θέατρο είναι πανανθρώπινο, οι αξίες της ζωής είναι ίδιες παντού, τα θέλω και οι απελπισίες του κάθε ανθρώπου δεν αλλάζουν. Και εμείς σαν την Μάσα ψάχνουμε τον ανεκπλήρωτο έρωτα. Και εμείς σαν την Όλγα απελπιζόμαστε, σαν τον Αντρέι συμβιβαζόμαστε σε μια ζωή που δεν μας ταιριάζει. Και σαν την Ιρίνα, την μικρή Ιρίνα, την νεώτερη των αδελφών, ανακαλύπτουμε πόσο σκληρή μπορεί να μετατραπεί η ζωή και η μοίρα μας!

Εύη Ρούτουλα