Άγιος Μάξιμος ο Γραικός

Θρησκευτικός αναμορφωτής της Ρωσίας

Στο πρόσφατο ταξίδι μου στη Ρωσία επισκέφτηκα την πόλη του Ζαγκόρσκ, ή αλλιώς πλέον γνωστή ως Σέργκιεβ Ποσάντ, η οποία είναι πασίγνωστη σε όλον τον ορθόδοξο κόσμο για το προσκύνημα στον Άγιο Σέργιο. Στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου, η οποία αποτελείται από πολλά μοναστήρια υπάρχει ειδικό παρεκκλήσι προς τιμήν του Αγίου Μάξιμου, στο οποίο υπάρχει και το λείψανό του. Οι Ρώσοι πιστοί αγαπάνε πολύ τον Άγιο Μάξιμο και κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά τους. Εν αντιθέσει στην Ελλάδα ο Μάξιμος δεν είναι τόσο δημοφιλής. Αναφορές στο έργο και στην ζωή του Άγιου Μάξιμου του Γραικού έχουν κάνει βέβαια αρκετοί Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Κώστας Σαρδελής, του οποίου μάλιστα το βιβλίο πάνω στην βιογραφία του Μάξιμου, κέρδισε το κρατικό βραβείο λογοτεχνίας. Ίσως είναι καιρός εμείς οι Έλληνες να μάθουμε περισσότερα για αυτόν τον αξιόλογο άνθρωπο του 16ου αιώνα.

Ο Μιχαήλ Τριβώλης, όπως ήταν το κοσμικό όνομα του Μάξιμου, γεννήθηκε στην Άρτα το 1470 από γονείς που εγκατέλειψαν το Δεσποτάτο του Μυστρά λίγο πριν από την πτώση του στους Τούρκους. Η οικογένειά του είχε αριστοκρατική, βυζαντινή καταγωγή, οι γονείς του Μιχαήλ είχαν συνοδεύσει τον Θωμά Παλαιολόγο, αδελφό του τελευταίου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης στον Μυστρά - και μόρφωσε τον Μιχαήλ όσο καλύτερα μπορούσε. Ο μικρός Τριβώλης αρχικά στάλθηκε στην ενετοκρατούμενη Κέρκυρα στα 14 του χρόνια, όπου σπούδασε κοντά στον θείο του Δημήτριο Τριβώλη που ήταν λόγιος και στον δάσκαλο, λόγιο και συγγραφέα Ιωάννη Μόσχο.  Αμέσως μετά σπούδασε στην Βενετία και στην Φλωρεντία, έμεινε στις ιταλικές πόλεις 15 χρόνια και σπούδασε Ιταλικά, Γαλλικά, Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφία, Θεολογία, Ιστορία και Φιλολογία. Στην Βενετία συνδέθηκε και με τον Ιταλό ουμανιστή Άλδο Μανούτιο, γνωστό για την εκδοτική του ιδιότητα και την προσφορά του στην τυπογραφία. Ο Άλδο Μανούτιο είναι ο άνθρωπος που είχε εκδόσει στην Βενετία τα έργα της ελληνικής γραμματείας. Ας μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην εποχή της ιταλικής Αναγέννησης.

Μετά την δεκαπενταετή του παραμονή στην Ιταλία ο Μιχαήλ αποφασίζει να πάει στο Άγιο Όρος προκειμένου να συνεχίσει τη μόρφωσή του αλλά και να αφιερωθεί στον Θεό. Γίνεται μοναχός στην Μονή του Βατοπεδίου και αποκτά το όνομα Μάξιμος. Ο Μάξιμος έμεινε επί δέκα ολόκληρα χρόνια στην Μονή, όπου διακρίθηκε για την μεγάλη του μόρφωση αλλά και για το εξαιρετικό του ήθος. Επίσης σε αυτό το διάστημα ο Μάξιμος εντρύφησε στην σλαβονική γλώσσα μέσα από κείμενα που βρήκε στην αγιορίτικη βιβλιοθήκη.  Το 1515 ο μεγάλος Δούκας της Μοσχοβίας Βασίλειος Ιβάνοβιτς, γιος του Ιβάν του Γ΄ και της Σοφίας της Παλαιολογίνας, παρακαλεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και συγκεκριμένα τον Πατριάρχη Θεόληπτο τον Α΄, να του στείλει έναν λόγιο προκειμένου να τακτοποιήσει τα ελληνικά χειρόγραφα της βιβλιοθήκης του και να μεταφράσει την Αγία Γραφή στα Ρώσικα. Οι πατέρες αμέσως θέλησαν να βοηθήσουν το ομόθρησκο έθνος και σκέφτηκαν τον Μοναχό Σάββα, ο οποίος ήταν πολύγλωσσος και μορφωμένος. Αλλά ο πατέρας Σάββας ήταν ήδη ηλικιωμένος και υπέφερε από διάφορες ασθένειες, έτσι η δεύτερη επιλογή ήταν ο Μάξιμος, που είχε σπουδάσει στα καλύτερα πανεπιστήμια της Ιταλίας.

Ο Μάξιμος πήγε αμέσως στη Ρωσία όπου τον υποδέχτηκαν ο μεγάλος Δούκας Βασίλειος και ο Μητροπολίτης Βαρλάαμ. Ο Μάξιμος έπιασε αμέσως δουλειά ταξινομώντας τα ελληνικά κείμενα και μεταφράζοντας τις Άγιες Γραφές. Αφού ο Μάξιμος έβαλε τάξη στην βασιλική βιβλιοθήκη και αφού μετέφρασε το Ψαλτήρι και κάποια άλλα κείμενα, ζήτησε να γυρίσει πίσω στο Άγιο Όρος, αλλά ο Βασίλειος Ιβάνοβιτς του ανέθετε συνεχώς νέες μεταφράσεις και νέα έργα. Η εκτίμηση που του έδειχνε ο μονάρχης, προκάλεσε όμως τη ζήλεια κάποιων Ρώσων ιερέων, με αποτέλεσμα να τον κατηγορήσουν ψευδώς για μαγεία, δημιουργία αίρεσης και συνομωσία.

Υπήρχαν βέβαια και άλλες αιτίες που ο Μάξιμος είχε γίνει αντιπαθητικός τόσο στον ρώσικο κλήρο όσο και στην μοσχοβίτικη ηγεσία: α) ο Μάξιμος ήταν αντίθετος στην νοοτροπία της υπέρμετρης εκκλησιαστικής περιουσίας που περιλάμβανε δουλοπάροικους, γενικά πίστευε πως οι μοναχοί δεν έπρεπε να αντιμάχονται τους απλούς χωρικούς για υλικά αγαθά. Σύμφωνα με τον Μάξιμο, η εκκλησία διατελούσε ένα πνευματικό έργο, ναι μεν χρειαζόταν κάποια περιουσία για να επιβιώσει και να επιτελέσει το έργο της αλλά δεν ήταν σωστὀ να εκμεταλλεύεται οικονομικά τους φτωχούς αγρότες. β) ο Βασίλειος Ιβάνοβιτς ήθελε να χωρίσει την νόμιμη σύζυγό του και να παντρευτεί μια Λιθουανή καθολική. Ο Μάξιμος δεν ήταν σύμφωνος με την βασιλική απόφαση. Κατά αυτόν τον τρόπο ο Μάξιμος έχασε την εύνοια και του Ρώσικου κλήρου αλλά και του ηγεμόνα. Μητροπολίτης της Μόσχας δεν ήταν πλέον ο Βαρλάαμ αλλά ο Δανιήλ, ο οποίος δεν ήταν θετικά διακείμενος απέναντί του. Το 1525 διατάχθηκε η σύλληψή του και οδηγήθηκε σε δίκη με προεδρεύοντα τον Βασίλειο και εισαγγελέα τον Δανιήλ. Ο Μάξιμος οδηγήθηκε κρατούμενος στην Μονή Βολοκολάμσκ όπου υποβλήθηκε σε απομόνωση και βασανιστήρια.

Μετά από μερικά χρόνια, το 1531 ο Μάξιμος ξαναδικάστηκε και καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά στο μοναστήρι Ότροτς στην πόλη Τβέρης. Ο επίσκοπος της Τβέρης ήταν καλοκάγαθος άνθρωπος και οι συνθήκες εγκλεισμού του Μάξιμου καλυτέρευσαν κάπως: μπορούσε να διαβάσει βιβλία και να γράφει. Ο Μάξιμος έμεινε φυλακισμένος εκεί για 23 ολόκληρα χρόνια. Οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως και Αλεξάνδρειας παρακάλεσαν πολλές φορές για την απελευθέρωσή του, χωρίς αποτέλεσμα όμως. Μόλις το 1548 ο Μάξιμος απελευθερώθηκε και πήγε να ζήσει στην μονή της Αγίας Τριάδας στο Ζαγκόρσκ, μονή που είχε ιδρύσει ο Άγιος Σέργιος. Ο Μάξιμος πέθανε εκεί σε ηλικία 86 ετών, το 1556.

Ο Μάξιμος έχει συγγράψει πάρα πολλά έργα, κάποια από αυτά έχουν μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα και μπορείτε να τα βρείτε σε βιβλιοπωλεία. Ακόμα και σήμερα γίνεται προσπάθεια για να μεταφραστούν από την ρωσική γλώσσα και να εκδοθούν τα έργα του στην Ελλάδα. Το 1997 ο Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος παρέδωσε κομμάτι του λειψάνου του Αγίου Μάξιμου στον Μητροπολίτη Άρτας Ιγνάτιο ως δείγμα φιλίας και ομόθρησκης πίστης των δύο λαών. Το 2006 μπήκε ο πρώτος λίθος για να χτιστεί ναός στην Άρτα προς τιμήν του. Η Ελλάδα γνωρίζει σιγά σιγά τον Άγιο Μάξιμο, τον αναμορφωτή της ρώσικης πίστης, τον αναγεννησιακό άνθρωπο που μαρτύρησε στο ομόθρησκο έθνος για χάρη των ιδεών του.

Εύη Ρούτουλα