Το μυθιστόρημα των τεσσάρων

...ή το λογοτεχνικό πείραμα του 1958

Το «Μυθιστόρημα των τεσσάρων» είναι ένα γνωστό ελληνικό βιβλίο, το οποίο διασκευάστηκε και προβλήθηκε ως μίνι σειρά από την κρατική, ελληνική  τηλεόραση, την τότε ΥΕΝΕΔ το 1981.

Πολύ πριν γίνει όμως τηλεοπτική σειρά και πριν την έκδοση του βιβλίου, το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Ακρόπολη». Η ιδέα ήταν του Γιάννη Μαρή, ο οποίος ήταν συνεργάτης της εν λόγω εφημερίδας. Ήταν μια πρωτότυπη ιδέα, ένα λογοτεχνικό πείραμα: τέσσερεις από τους πιο γνωστούς Έλληνες συγγραφείς της δεκαετίας του 1930 θα έγραφαν μαζί ένα μυθιστόρημα. Ο κάθε συγγραφέας θα έγραφε επί μια εβδομάδα, θα άφηνε την πλοκή όπου αυτός ήθελε, την θέση του θα έπαιρνε ο επόμενος για άλλη μια εβδομάδα και θα συνέχιζε την ήδη υπάρχουσα πλοκή σύμφωνα με την δική του φαντασία. Οι συγγραφείς δεν είχαν συνεννοηθεί μεταξύ τους ούτε είχαν συμφωνήσει εκ των προτέρων κάποιον συγκεκριμένο σκελετό υπόθεσης. Ο Γιάννης Μαρής προσέγγισε τους ανθρώπους που ήθελε για την πραγματοποίηση αυτού του πειράματος: τον Στρατή Μυριβήλη, τον Μ. Καραγάτση, τον Άγγελο Τερζάκη και τον Ηλία Βενέζη, στην αρχή ήταν διστακτικοί και αμφέβαλαν για την καλή έκβαση του σχεδίου, ο Μαρής όμως τους έπεισε να προχωρήσουν. Έβαλαν κλήρο για την σειρά της συγγραφής και πρώτος άρχισε να γράφει ο Στρατής Μυριβήλης, την δεύτερη εβδομάδα ακολούθησε ο Καραγάτσης, την τρίτη εβδομάδα ο Τερζάκης και τελευταίος ο Βενέζης. Το μυθιστόρημα ολοκληρώθηκε σε οκτώ εβδομάδες, ο κάθε συγγραφέας δηλαδή έγραψε επί δύο εβδομάδες και συμπλήρωσε δύο κεφάλαια του βιβλίου, ξεκίνησε στις 2 Μαρτίου του 1958 και ολοκληρώθηκε στις 26 Απριλίου του 1958.

Το μυθιστόρημα ξεκινάει στην Αίγινα της δεκαετίας του 1920 και τελειώνει πάλι στην Αίγινα τρείς δεκαετίες αργότερα. Είναι η ερωτική ιστορία μιας Ελληνίδας χορεύτριας, της Ελισάβετ Μανιάτη και ενός Ελληνο-ιταλού στρατιωτικού, του Αμαντέο Μαντσίνι. Μέσα από το ρομάντσο τους διαβάζουμε για την αρχοντική Αίγινα, την πρώτη πρωτεύουσα του σύγχρονου ελληνικού κράτους, με τα παλιά κτήρια, το σπίτι που έζησε ο Ιωάννης Καποδίστριας, το αρχοντικό του Τρικούπη και των Ζαίμηδων. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της υπόθεσης εκτυλίσσεται στην Αθήνα της δεκαετίας του 1950, στην μεταπολεμική και μετεμφυλιακή σύγχρονη πρωτεύουσα που προσπαθεί να κλείσει τις πληγές της: πολυτελή μπαρ που συχνάζουν δημοσιογράφοι και Αμερικάνοι σύμμαχοι και προστάτες, καφετέριες στην πλατεία Συντάγματος, η Λυρική Σκηνή ανεβάζει οπερέτες, οι κινηματογράφοι προβάλλουν την Άννα Μανιάνι, τα ζευγάρια πάνε ρομαντικές βόλτες στο Σούνιο και στου Φιλοπάππου. Και μετά μεταφερόμαστε στον Πειραιά. Εδώ το τοπίο αλλάζει για άλλη μια φορά. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με τους κοσμικούς Αθηναίους και τους τρόπους διασκέδασής τους. Εδώ βλέπουμε το προλεταριάτο που προσπαθεί να κερδίσει τον επιούσιο μέσα από κακουχίες και βάσανα.

Το αποτέλεσμα του λογοτεχνικού πειράματος θεωρήθηκε επιτυχημένο από τον εμπνευστή του, τον Γιάννη Μαρή, αφού περιείχε όλα τα απαραίτητα συστατικά: ενδιαφέρουσα πλοκή, μυστήριο, δράση, έρωτα, ήρωες και προδότες. Το αποτέλεσμα αγκαλιάστηκε με αγάπη και από το κοινό που αγόραζε την εφημερίδα με προσμονή για να διαβάσει την συνέχεια της ιστορίας. Μετά από τόσα χρόνια πλέον μπορούμε να είμαστε αντικειμενικοί για αυτό το βιβλίο. Σε καμία περίπτωση δεν φτάνει την λογοτεχνική αρτιότητα άλλων έργων των συγγραφέων του (την «Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ» του Άγγελου Τερζάκη,  «Τη ζωή εν τάφω» του Στρατή Μυριβήλη, το «Σέργιος και  Βάκχος» του Καραγάτση και την «Γαλήνη» του Βενέζη) αλλά είναι ένα ικανοποιητικό έργο. Οι συνθήκες που γράφτηκε είναι περίεργες και κάποιες στιγμές η υπόθεση φαίνεται αποσπασματική, παρόλα αυτά έχει γραφτεί με κέφι και οι συγγραφείς μπλέκουν την υπόθεση όλο και πιο πολύ κάθε φορά που ο ένας δίνει την σκυτάλη στον άλλον, λες και παίζουν μεταξύ τους, είναι σαν να λέει ο ένας στον άλλον: «Άντε να δω, πώς θα τα ξεμπλέξεις τώρα!»

Έγιναν και άλλες προσπάθειες αναλόγων πειραμάτων αλλά δεν είχαν την εμπορική επιτυχία του «Μυθιστορήματος των τεσσάρων». Το 1987 το περιοδικό «Το τέταρτο» δημοσίευσε σε συνέχειες την «Αθέατη Όψη» , μια ιστορία γραμμένη εκ περιτροπής από έξι συγγραφείς. Δεν εκδόθηκε ποτέ σε βιβλίο όμως και ξεχάστηκε γρήγορα από το κοινό. Το 1998 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα» το μυθιστόρημα «Το παιχνίδι των τεσσάρων» των Σκούρτη, Μουρσελά, Σουρούνη και Τατσόπουλου, το οποίο εκδόθηκε αμέσως μετά ως βιβλίο. Δεν κατάφερε όμως να γίνει μεγάλη επιτυχία και στην συνείδηση του κοινού παρέμεινε ως μια καλή αντιγραφή της πρωτότυπης ιδέας. Η επιτυχία και η διαχρονικότητα ενός έργου αποδεικνύεται με το πέρας του χρόνου, το «Μυθιστόρημα των τεσσάρων» παρά το πέρας τόσων ετών είναι ακόμα φρέσκο και διαβάζεται με ενδιαφέρον, μας μεταφέρει σε μια άλλη Αθήνα που είναι τόσο διαφορετική αλλά και τόσο ίδια με την Αθήνα που ξέρουμε.        

Εύη Ρούτουλα