Ηλεκτρονικό και έντυπο βιβλίο

...και η αρχή της τυπογραφίας

Τους τελευταίους μήνες είναι πλέον συχνό το φαινόμενο συζητήσεων στα μέσα κοινωνικής διαδικτύωσης αλλά και στις παρέες σχετικά με την μορφή των βιβλίων. Το ηλεκτρονικό βιβλίο δειλά δειλά εισέρχεται στην καθημερινότητά μας: την αρχή έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ακολούθησαν οι βορειότερες χώρες της Ευρώπης και ασθμαίνοντας ακολουθεί πλέον και η Ελλάδα. Οι περισσότεροι Έλληνες βιβλιόφιλοι και βιβλιολάτρες δεν μπορούν καν να φανταστούν την ένταξη του ηλεκτρονικού βιβλίου στην ζωή τους. Λατρεύουν το χαρτί, τα εξώφυλλα, τις τσακισμένες σελίδες, την μυρωδιά του τύπου, θεωρούν ότι μόνο το τυπωμένο βιβλίο μεταφέρει την ομορφιά των γνώσεων. Σέβομαι απόλυτα την άποψή τους γιατί και εγώ είμαι θύμα της τυπογραφείας, και εγώ είμαι «εικονολάτρισσα».

Το περίεργο είναι ότι οι ίδιοι βιβλιόφιλοι δεν αντέδρασαν το ίδιο αρνητικά όταν διάβαζαν όλες τις ειδήσεις διαδικτυακά, δεν αντέδρασαν το ίδιο αρνητικά όταν δέχτηκαν και έβαλαν στην καθημερινότητά τους το διαδίκτυο γενικά: όταν καλημέριζαν τους φίλους τους, όταν «πρόσφεραν» καφέ και γλυκά μέσα από μια άψυχη οθόνη, όταν φλέρταραν και έψαχναν να βρουν ερωτικό σύντροφο, όταν αντάλασσαν ιδέες και κουτσομπολιά. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που δεν πάνε πλέον στους κινηματογράφους και «κατεβάζουν» δωρεάν και παράνομα ταινίες από το διαδίκτυο, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που πριν την εξάπλωση του διαδικτύου νοίκιαζαν ταινίες από τα βίντεο κλαμπ. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που πριν τα βίντεο κλαμπ έβλεπαν τηλεόραση.

Τα τελευταία πενήντα χρόνια όλοι φοβούνται ότι θα κλείσουν οι κινηματογράφοι, στην αρχή λόγω των τηλεοράσεων, μετά λόγω των βίντεο κλαμπ, μετά λόγω του διαδικτύου. Οι κινηματογράφοι ζουν και βασιλεύουν,η τεχνολογία έδωσε άλλες μορφές θέασης και παρακολούθησης των ταινιών. Πάντα θα υπάρχει ένα κοινό που θα προτιμά την μεγάλη οθόνη για πολλούς λόγους: έξοδος από το σπίτι, συνάντηση με φίλους, καλύτερη θέαση, σινεφίλ ανησυχίες, ρομαντική διάθεση. Και πάντα θα υπάρχει ένα κοινό που θα προτιμά την θέαση μιας ταινίας στην μοναχική οθόνη του υπολογιστή του: έλλειψη χρόνου, πιο βολικές συνθήκες, πιο ήσυχα, πιο οικονομικά. Τελικά και οι δύο θεατές είδαν την ίδια ταινία. Ό,τι είχαν να κερδίσουν από αυτήν την ταινία το κέρδισαν. Ποια είναι η διαφορά στα βιβλία; Αν ένα βιβλίο έχει κάτι να σου δώσει θα το πάρεις, είτε αυτό είναι σε έντυπη είτε σε ηλεκτρονική μορφή.

Ειλικρινά μου έχει κάνει εντύπωση η χωρίς επιχειρήματα αγάπη που έχουν οι βιβλιόφιλοι για την τυπογραφεία. Αγγίζει σχεδόν τα όρια της θρησκευτικής λατρείας. Και όλα αυτά τα λέω εγώ που το σπίτι μου είναι κυριολεκτικά μια αποθήκη διαβασμένων βιβλίων, όλα αυτά τα λέω εγώ που έχω το ίδιο μικρόβιο. Τις προάλλες μιλούσα με έναν γνωστό μου φιλόλογο και όταν ήρθε η κουβέντα για τα ηλεκτρονικά βιβλία έπαθε αμόκ: ξέχασε τους καλούς του τρόπους, δεν δεχόταν περαιτέρω συζήτηση και φώναζε με στεντόρεια φωνή «Όχι, όχι, βιβλία είναι μόνο τα έντυπα». Πώς να εξηγήσω στον αγαπητό φιλόλογο το θέμα του κόστους, πώς να εξηγήσω στον αναγνώστη φιλόλογο το θέμα των συγγραφικών δικαιωμάτων και των ποσοστών, πώς να εξηγήσω στον αγαπητό φιλόλογο το θέμα χώρου, το περιβαλλοντικό πρόβλημα του χαρτιού; Πώς να εξηγήσω στον αγαπητό φιλόλογο ότι αγαπώ τα έντυπα βιβλία όσο και αυτός, ότι η τεχνολογία προχωρεί για καλό και για κακό; Αυτός ο ίδιος δεν πλένει πλέον τα ρούχα στην σκάφη όπως η γιαγιά του. Δέχτηκε στην ζωή του το πλυντήριο και το δέχτηκε με ευγνωμοσύνη, όπως όλοι μας.

Οι άνθρωποι έλεγαν προφορικές ιστορίες γύρω από την φωτιά, οι ιστορίες τους είχαν πάντα να κάνουν με τον κατευνασμό των φοβιών τους, με την αντιμετώπιση του θείου, με τον έρωτα, με την κυριαρχία και τον επακόλουθο πόλεμο. Οι άνθρωποι έλεγαν ιστορίες γύρω από την φωτιά. Αργότερα σκάλιζαν τις ίδιες ιστορίες πάνω στην πέτρα και μετά σε περγαμηνές, σε δέρματα ζώων, και μετά οι Κινέζοι ανακάλυψαν το χαρτί από τους φλοιούς των δέντρων και από κομμάτια μετάξι. Και οι άνθρωποι συνέχιζαν να λένε τις ίδιες ιστορίες πάνω στο χαρτί. Οι καλλιγράφοι των μοναστηριών, των μοναδικών πανεπιστημίων εκείνης της εποχής ήταν οι τεχνίτες των παραμυθιών που διαβάζουμε και λατρεύουμε έως και σήμερα. Η καλλιγραφεία ήταν μια αξιοσέβαστη τέχνη εκείνη την εποχή. Πριν την εποχή του Γουτεμβέργιου! Πριν την εποχή της τυπογραφείας.

Ο Γουτεμβέργιος είναι υπερεκτιμημένος: τυπογραφικά στοιχεία είχαν κατασκευαστεί πριν τον Γουτεμβέργιο, αλλά αυτός ήταν που κατασκεύασε την μεταλλική μήτρα με την οποία διευκολύνθηκε η κατασκευή του πιεστηρίου και των κινητών, τυπογραφικών στοιχείων. Το 1455 ο Γουτεμβέργιος εκτυπώνει το πρώτο του βιβλίο, το πιο δημοφιλές βιβλίο του κόσμου: την Βίβλο. Ο Γουτεμβέργιος πέθανε φτωχός, οι συνεταίροι του τσακώθηκαν για τα κέρδη και οι ελάχιστοι μορφωμένοι βιβλιόφιλοι της εποχής προτιμούσαν την καλλιγραφεία με το επιχείρημα ότι «αυτά ήταν μόνο βιβλία».           

Εύη Ρούτουλα