Ημερολογιο Αποδημιας: Εθελοντισμός

…ως δείκτης πολιτισμού μιας κοινωνίας

«Ποτέ δεν μπορείς να πεις πως δεν είναι ούτε ένας άνθρωπος που να μην μπορείς εσύ να τον κάνεις λιγότερο δυστυχή, λιγότερο μόνο… δεν έχεις δικαίωμα να πας μόνος σου στο θάνατο!.. Αυτός ο ένας άνθρωπος που εσύ μπορείς να τον κάνεις λιγότερο δυστυχή, λιγότερο μόνο… αυτός ο ένας άνθρωπος σε δένει με τη ζωή… Δεν έχεις το δικαίωμα να γίνεις λιποτάκτης!...».

Αντώνης Σαμαράκης

Ορίζοντας τον εθελοντισμό και η διάκρισή του από την τυπική - κρατική παροχή υπηρεσιών

Ο εθελοντισμός είναι η οργανωμένη προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο χωρίς την απαίτηση ανταλλάγματος. Κάποιες φορές λειτουργεί μέσα σε ένα πιο αυστηρό-τυπικό πλαίσιο κι άλλοτε σε ένα πιο ελεύθερο και ευέλικτο πνεύμα. Πρόκειται για την ομαδική ή ατομική συνεισφορά που δε σχετίζεται με κέρδος, αμοιβή ή καριέρα, αλλά στοχεύει στην ευημερία των συνανθρώπων ή του συνόλου της κοινωνίας. Προεκτείνοντας, αξίζει να τονιστεί και η αυταπάρνηση αρκετών εθελοντών σε πολύ επικίνδυνες αποστολές διάσωσης θυμάτων, σε διάφορες καταστροφές ανά τον κόσμο.

Είναι γεγονός ότι η ανάπτυξη των εθελοντικών οργανώσεων θεωρείται ως αντίβαρο στη γραφειοκρατική δυσκαμψία των προνοιακών φορέων του δημόσιου τομέα. Έτσι, οι εθελοντικές οργανώσεις δείχνοντας περισσότερη και πιο αυθόρμητη ευαισθησία στις ανάγκες των ανθρώπων, πετυχαίνουν συχνά θεαματικότερα αποτελέσματα από αυτά των κρατικών φορέων. Συμπληρωματικά, συνεπικουρούν οι μεγαλύτερες δυνατότητες ευελιξίας που μπορούν να παρακάμψουν το στυγνό και απρόσωπο πνεύμα των νόμων. Βέβαια, πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι ο εθελοντισμός δεν υποκαθιστά το κράτος ούτε το απαλλάσσει από τις ευθύνες του, ούτε ανταγωνίζεται ιδιωτικές επιχειρήσεις και επαγγελματίες. Ασφαλώς, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι με την προαγωγή του εθελοντισμού θα απαλλαγούν οι κυβερνήσεις από τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις τους. Η διάκριση μεταξύ κράτους και κοινωνίας πολιτών δεν καταργείται αλλά μετασχηματίζεται. Μετατρέπεται σε μία σχέση δύο ισότιμων εταίρων που βρίσκονται σε διαρκή διάλογο και διαπραγμάτευση.

Κρίση του εθελοντισμού και ανομοιογένεια εξάπλωσής του ως προς τη μορφή και το βαθμό

Παρ' όλα αυτά, αν και ο εθελοντισμός έχει υπόσταση και επιτελεί αξιόλογο έργο τόσο στην Ελλάδα όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, ωστόσο δεν ανθεί με την ίδια μορφή και τον ίδιο βαθμό σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και περιβάλλοντα και διέρχεται κρίση. Δεδομένης της σκέψης ότι δυνητικά και λόγω πραγματικών αναγκών θα μπορούσε να ήταν πολύ μεγαλύτερος ο αριθμός των εθελοντών. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται, επειδή τα τελευταία χρόνια στο σύγχρονο δυτικό τρόπο ζωής υποτιμώνται ή εξαφανίζονται παραδοσιακές αξίες, συσπειρωτικές της κοινωνίας, όπως η θρησκευτική πίστη, ο αλτρουισμός, η μακροχρόνια δέσμευση και ο πατριωτισμός. Αντίθετα αρκετοί από τους σύγχρονους εθελοντές υιοθετούν περισσότερο εγωκεντρικές στάσεις και ο εθελοντισμός αποκτά μια πιο εγκόσμια, εφήμερη, εξατομικευμένη, αποκεντρωμένη μορφή που ενίοτε εξυπηρετεί και επαγγελματικούς στόχους.

Γι’ αυτό, πολλοί σήμερα, μπορεί να αμφισβητούν τις προθέσεις των εθελοντών, δεν μπορεί όμως να αμφισβητηθεί από την άλλη και η αγαθή πρόθεση ενός μεγάλου ποσοστού από αυτούς.

Αναγκαιότητα ευαισθητοποίησης των πολιτών και των φορέων κοινωνικοποίησης για συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις

Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψιν τις παραπάνω θέσεις καταδεικνύεται ότι είναι θεμιτό και επιβεβλημένο να γίνει συνείδηση στον καθένα μας ότι για να ζήσει και να ευημερήσει ο άνθρωπος χρειάζεται τον άνθρωπο. Άλλωστε είναι αυταπόδεικτο ότι, ο βαθμός ανάπτυξης του αισθήματος κοινωνικής αλληλεγγύης και διάθεσης εθελοντικής προσφοράς, είναι ο ασφαλέστερος δείκτης πολιτισμού κάθε κοινωνίας.

Στο πνεύμα λοιπόν αυτό, καλούνται να διαδραματίσουν σημαίνοντα ρόλο όλοι οι φορείς κοινωνικοποίησης του ανθρώπου στις σύγχρονες κοινωνίες αρχής γενομένης από την οικογένεια και του εγγύτερου περιβάλλοντος. Αργότερα το σχολείο επιβάλλεται να συνεχίσει αυτό το σοβαρό και επίπονο έργο, διαπαιδαγωγώντας τους μαθητές και προσανατολίζοντάς τους στην αξία του εθελοντισμού. Έμφαση χρήζει να δοθεί και στον καταλυτικό ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που αποδεδειγμένα επηρεάζουν δραματικά τους δέκτες. Παράλληλα η Εκκλησία, όπως είναι γνωστό διεκπεραιώνει αποτελεσματικά την παγκόσμια και οικουμενική αποστολή της, στην οποία υπάγονται και το πνεύμα του εθελοντισμού, της φιλαλληλίας και του εξανθρωπισμού της κοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα, ο εθελοντισμός ενεργοποιεί το συναίσθημα και τη λογική, καλλιεργεί την ατομική και τη συλλογική ευθύνη των πολιτών και διαπαιδαγωγεί την κοινωνία σε νέα πρότυπα.

Ιδιαίτερα στις μέρες μας, όλοι οι παραπάνω φορείς απαιτείται να συνειδητοποιήσουν το ρόλο τους και, αφού ευαισθητοποιηθούν, να εργαστούν με ψυχραιμία, ελπίδα, σοφία και αγάπη για να μετακενώσουν την ιδέα του εθελοντισμού. Για παράδειγμα, φωνές έκκλησης βοήθειας ακούγονται από την Αφρική, την Ιαπωνία και από όλα τα μέρη του κόσμου. Γι’ αυτό, είναι σκόπιμο να αναλογιστούμε το ρόλο μας και τη θέση μας μέσα στην κοινωνία και να μιμηθούμε πρωταγωνιστές-φιλάνθρωπων δράσεων. Εξάλλου ο Απόστολος Παύλος μας καλεί: “μιμηταί μου γίγνεσθε”[1]. Ας μην ξεχνάμε πως η εθελούσια ευεργεσία προς τον άνθρωπο λειτουργεί εμψυχωτικά και λυτρωτικά, τόσο στον ευεργετούμενο όσο και στον ευεργέτη. Είναι μια στάση ζωής που βοηθάει τον άνθρωπο να αναπτύξει την κοινωνικότητά του, να διαμορφώσει ήθος και να διοχετεύσει τις δημιουργικές του δυνάμεις στην ικανοποίηση κοινών αναγκών.

Μετά απ' αυτές τις σκέψεις όμως, γεννιέται το ερώτημα: Θα μπορέσουμε άραγε ποτέ να μιμηθούμε τον Απόστολο των Εθνών και να βοηθήσουμε και εμείς τους συνανθρώπους μας χωρίς να περιμένουμε ανταλλάγματα; Πώς μπορεί να βρει εφαρμογή μια τέτοια ευχή, όταν, κατά κανόνα, επικρατεί το τυφλό πάθος του συμφέροντος, της ματαιοδοξίας και της ακόρεστης πλεονεξίας;

Είναι ανθρώπινο χρέος όλων μας να βοηθάμε αλλήλους και να εμπλεκόμαστε σε πράξεις φιλανθρωπίας έμπρακτα και όχι με στεγνά ή βαρύγδουπα ξύλινα λόγια. Η ενεργοποίηση μας, όμως, θα πρέπει να διέπεται από τέσσερις όρους-προϋποθέσεις για την αρμονική συμβίωση ατόμων και λαών: του διαλόγου, του αμοιβαίου σεβασμού, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Ο καθένας από μας έχει χρέος να βοηθά τους συνανθρώπους του που μπορεί να αντιμετωπίζουν φτώχεια, πείνα, περιθωριοποίηση, διώξεις και γενικότερα τη στέρηση της αξιοπρέπειάς τους και του δικαιώματος να ζήσουν μια φυσιολογική και ήρεμη ζωή.

Προϋποθέσεις επίλυσης ανθρώπινων προβλημάτων

Κλείνοντας, να πούμε ότι για να επιλύσουν οι άνθρωποι τα προβλήματα που τους ταλαιπωρούν και υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής τους, επιβάλλεται να απαλλαχθούν από τον τυφλό εγωισμό και τις ανταγωνιστικές τους διαθέσεις και να ενεργοποιηθούν για την υπεράσπιση των οικουμενικών αξιών, της αγάπης, της δικαιοσύνης, της ειρήνης.

Ο ποιητής με τη δική του γλαφυρή γλώσσα δίνει -χωρίς δεύτερη σκέψη- την απόκριση, καθώς αναρωτιέται:

Γιάτρεψες τσακισμένη φτερούγα

πουλιού;

Χάιδεψες ποτέ κεφαλάκι

ορφανού;

Εμπόδισες να περιπαίζουν

τον τρελό;

Με τον αιχμάλωτο οχτρό;

έκοψες το τσιγάρο σου στα δυό;

Ε! τότε

Είχε κάποιο νόημα

το πέρασμά σου