Ο μακιαβελισμός στις ημέρες μας

          Φέτος είναι τα πεντακόσια χρόνια από τότε που ο Νικολό Μακιαβέλι συνέγραψε, το 1513, το κλασσικό του έργο "Ο ηγεμόνας". Πρόκειται για το έργο, που έχει μεταφραστεί σχεδόν σε όλες τις γλώσσες και που αποτελεί τον οδηγό όσων φιλόδοξων επιδιώκουν να κερδίσουν την εξουσία και να την διατηρήσουν. "Ο ηγεμόνας" αναφέρεται στην κατάκτηση και διαιώνιση της κρατικής πολιτικής εξουσίας, αλλά οι συνταγές του εφαρμόζονται έως και σήμερα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και για όλες τις άλλες εξουσίες, επιχειρηματική, οικονομική κ.ά.

Το βιβλίο των Φιλ Χάρις, Άντριου Λοκ και Πατρίσια Ρις "Ο Μachiavelli στο σύγχρονο marketing & management" (Σημ. ελλ. μετάφρ. από εκδ. "Περίπλους") αναφέρεται στην επίδραση του Μακιαβέλι στις σύγχρονες επιχειρήσεις και το έργο "Οι δημιουργοί της σύγχρονης στρατηγικής - Από τον Μακιαβέλι στην πυρηνική εποχή" (Επιμέλεια Πίτερ Πάρετ, Εκδ. Κων. Τουρίκη) αναδεικνύει το πώς η σκέψη του Μακιαβέλι επηρεάζει σήμερα τη στρατηγική των μεγάλων δυνάμεων στην επιδίωξή τους να ηγεμονεύσουν της Υφηλίου.

          Ο Μακιαβέλι στον "Ηγεμόνα"  θεωρεί ότι στην πολιτική δεν έχει καμία θέση η ηθική. Αυτή είναι, όπως υποστηρίζει, για τους ρομαντικούς και για τους φιλοσόφους, που είναι απόβλητοι και πρέπει να εξοντωθούν, γιατί δημιουργούν προσκόμματα στην εξουσία. Τον Θεό τον θέτει "σε τιμητική αποστρατεία", όπως γράφει ο Τάκης Κονδύλης, ο οποίος προσθέτει: "Στην πραγματική ζωή της οικονομίας και της πολιτικής πρυτανεύει το κριτήριο της στάθμισης και του υπολογισμού και αυτό χρησιμοποιεί το άτομο στη λαχτάρα του να κυριαρχήσει πάνω στα πράγματα και στους άλλους ανθρώπους". Κατά τον Μακιαβέλι τα εκκλησιαστικά πρόσωπα χρησιμοποιούνται από τον εξουσιαστή μόνο για την εξυπηρέτηση των σκοπών του και πρέπει να είναι υποταγμένα στα συμφέροντα του Κράτους. Ο ωφελιμισμός είναι η υπέρτατη αρχή για το κράτος, το σύστημα εξουσίας, τον άνθρωπο ή την ομάδα. Επομένως, πάντα κατά τον Μακιαβέλι, ο ωφελιμισμός βάζει στο περιθώριο κάθε ηθική αναστολή και κάνει αποδεκτή και την πιο ανήθικη και βδελυρή πράξη, αν εξυπηρετείται ο σκοπός.

          Για τον Μακιαβέλι η ζωή είναι ένας συνεχής πόλεμος χωρίς οίκτο, χωρίς ηθικούς κανόνες. Στο 18^ο κεφάλαιο του "Ηγεμόνα" γράφει πως  ο κάθε φιλόδοξος που θέλει να κατακτήσει την εξουσία πρέπει να πολεμάει με δύο τρόπους: ο ένας είναι με τους νόμους και ο άλλος με τη βία. Ο πρώτος ταιριάζει στον άνθρωπο και ο άλλος στα θηρία και επειδή ο πρώτος δεν αρκεί είναι ανάγκη να προστρέξει στον δεύτερο. Γι' αυτό όποιος επιδιώκει να ηγεμονεύσει είναι απαραίτητο να  ξέρει να δρα ως άνθρωπος και ως θηρίο. Και προσθέτει: "Αφού λοιπόν για έναν ηγεμόνα είναι απαραίτητο να ξέρει να δρα σαν ζώο, πρέπει να διαλέξει την αλεπού και το λιοντάρι, γιατί το λιοντάρι δεν ξέρει να αποφεύγει τις παγίδες και η αλεπού δεν μπορεί να τα βάζει με τους λύκους…".

Ο ιταλός διανοούμενος δίνει έμφαση στο να είναι ο ηγεμόνας σαν αλεπού. Γράφει: "Είναι απαραίτητο να ξέρει να παριστάνει καλά την αλεπού και να είναι μεγάλος ψεύτης και υποκριτής. Οι άνθρωποι είναι τόσο απλοϊκοί και υποκύπτουν τόσο στις ανάγκες της στιγμής, που πάντα θα αφήνουν κάποιον να τους εξαπατά"… Και ως παράδειγμα φέρνει τον Αλέξανδρο ΣΤ', που τίποτε άλλο δεν έκανε από το να εξαπατά τους ανθρώπους και να έχει την ικανότητα να βρίσκει εκείνους που να μπορεί να εξαπατήσει. Και σημειώνει: "Δεν υπήρξε ποτέ άνθρωπος που να είχε μεγαλύτερη ικανότητα στο να υποστηρίζει ένα φοβερό ψέμα και να πείθει με μεγαλόστομους όρκους. Και πάντα πετύχαινε στις απάτες και στα ψέματα του, γιατί ήξερε καλά την αδύναμη πλευρά της ανθρώπινης φύσης".

             Ο μακιαβελισμός διαχρονικά

          Ο μακιαβελισμός είναι διαχρονικός σε διεθνές και σε τοπικό επίπεδο. Πρόκειται για την εφαρμογή μεθόδων και πολιτικών, που  καταργούν κάθε ηθική αναστολή και επιδιώκουν με οποιοδήποτε μέσο να επιτύχουν ένα στόχο. Εργαλεία του η καταπίεση και γενικότερα η βία, το ψέμα,  η υποκρισία,  η ηθική εξουδετέρωση του αντιπάλου, ακόμη και η φυσική εξόντωση των «ενοχλητικών»... Πολλοί στην πολιτική, αλλά και στο οικονομικό και επιχειρηματικό πεδίο, για να αυξήσουν την ισχύ τους δίνουν, εν γνώσει τους, ψεύτικες υποσχέσεις,  υπονομεύουν αυτούς που θεωρούν αντιπάλους τους, προχωρούν σε ανέντιμες συμμαχίες, διαφθείρουν ψυχές, και υποκριτικά συμμαχούν με την ανώτερη εξουσία, ενώ είναι έτοιμοι να την εγκαταλείψουν όταν αυτή εξασθενήσει, για να προσκολληθούν στη νέα εξουσία...

Ο μακιαβελισμός, ως σύμπτωμα, εμφανίζεται σε πολλούς, που ενώ δεν διαθέτουν προσόντα πάσχουν από εγωισμό και αρρωστημένη φιλοδοξία. Συνήθως προσκολλώνται σε κάποιον ισχυρό, για να ανέλθουν άκοπα μαζί του στην ιεραρχική κλίμακα. Στον κύκλο του ισχυρού εφαρμόζουν την μακιαβελική μέθοδο της αλεπούς. Αναπτύσσουν την πονηρία και την κολακεία σε αναπλήρωση των ανύπαρκτων προσόντων τους και εξουδετερώνουν κάθε ικανό και έντιμο συνεργάτη. Όταν νιώθουν  ότι έχουν την ευκαιρία να ανέβουν στη θέση που επιδιώκουν μεθοδεύουν την αναρρίχησή τους  σ' αυτήν. Προς επίτευξη του στόχου τους επιτυγχάνουν να καταλάβουν στη γραφειοκρατία θέση κλειδί και έτσι να έχουν τη δυνατότητα επηρεασμού των εξελίξεων. Παράλληλα  χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να εξουδετερώσουν όποιον θεωρούν εμπόδιο  στην επίτευξη του σκοπού τους. Επίσης, με άφθαστη υποκρισία και με  πετυχημένη προσποίηση, καταφέρνουν να φαίνονται σημαντικοί, ώστε η εκ μέρους τους κατάκτηση της θέσης  που επιδιώκουν να φαίνεται κάτι το φυσιολογικό και αποκατάσταση αδικίας…

Ο Μακιαβέλι έγραψε τον "Ηγεμόνα" πριν από 500 χρόνια και ο μακιαβελισμός, ως έκφραση της  ζωώδους ζωής, ζει και βασιλεύει.

Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου