Τα Χριστούγεννα στους αιώνες της σκλαβιάς

 
Στις ημέρες μας, που η πολιτισμική και η πατριωτική κληρονομιά μας, ως Ελλήνων, τείνει να ξεχαστεί και που ως προοδευτικότητα προωθείται ο ατομισμός, ο μηδενισμός, ο σχετικισμός και ο κοσμοπολιτισμός, καλόν είναι να θυμηθούμε πώς περνούσαν τα Χριστούγεννά τους οι πρόγονοί μας κατά τα 400 χρόνια της σκλαβιάς σε βάρβαρο μωαμεθανό δυνάστη. Η αντίσταση που προέβαλαν στο να μην εξισλαμισθούν και στο να μην απωλέσουν  την ταυτότητά  τους είναι μοναδική στην παγκόσμια ιστορία. Στα τετρακόσια χρόνια, περίπου σε δέκα γενιές διωγμών, βίαιων εξισλαμισμών και αυθαίρετης εξουσίας δεν πέτυχαν οι Οθωμανοί να ξεριζώσουν τη φύτρα μας. Και έως σήμερα γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα όπως πριν, από τα Βυζαντινά τα χρόνια…
 

Κυρίως τα πρώτα διακόσια χρόνια μετά την Άλωση της Βασιλεύουσας το Γένος μας διατήρησε την ταυτότητά του στο πιο μαύρο σκοτάδι. Γράφει σχετικά ο Θανάσης Πετσάλης - Διομήδης, συγγραφέας μεταξύ άλλων, του επικού μυθιστορήματος «Οι Μαυρόλυκοι»:
 
«Τους δύο πρώτους αιώνες ανοργάνωτα και ασυστηματοποίητα μαζεύει ο παπάς, μισογραμματισμένος κι εκείνος τις πιο πολλές φορές, μαζεύει μερικά παιδιά στην εκκλησιά, στον νάρθηκα της εκκλησιάς, όπου υπάρχει, και τους μαθαίνει τα πρώτα γράμματα, τα κολλυβογράμματα του Κρυφού Σχολειού. Τότε που ο φόβος του τούρκου έκανε τους γονείς να στέλνουν τα παιδιά τους πριν ξημερώσει ακόμα, μεσ’  στο σκοτάδι, να πάνε στον παπά, παπά και δάσκαλο» (Θ. Πετσάλη - Διομήδη «Διάλογοι με τον εαυτό μου», Εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα, σελ.92).
 
Για την ίδια περίοδο γράφει ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος:
 
«Μαζί με τους ελληνόπαιδες και το Έθνος όλο, θαλερό, έχυνε πικρά δάκρυα για τη δεινή αιχμαλωσία του και, εκ του λόγου αυτού, ατένιζε με αποστροφή τον Οθωμανό δυνάστη και βγάζοντας κραυγή οδύνης για την απανθρωπιά των ημερών της δουλείας που περνούσε, εν τούτοις διατηρούσε ακμαίες τις ηθικές του δυνάμεις…Και είναι αναμφισβήτητο ότι η, δια της υπό στοιχειώδη έστω μορφή μεταδιδόμενης στις Ιερές Μονές ελληνικής παιδείας, συστηματικώς καλλιεργηθείσα ελληνική ψυχή, οπλίστηκε με τα ακαταμάχητα όπλα της στον Θεό πίστεως και της αγάπης στην πατρίδα και βρέθηκε στη θέση να επανακτήσει την ευδαιμονία, την οποία μιαν αποφράδα ημέρα στερήθηκε» (+Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη, Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος «Από την Άλωση στην Παλιγγενεσία», Έκδοση Επικοινωνιακού και Μορφωτικού Ιδρύματος Ιεράς Μητροπόλεως Κερκύρας «Ο Άγιος Σπυρίδων», Κέρκυρα, 2025, σελ. 61-62).  
           
Δείγμα της αντίστασης του Γένους στον Οθωμανό κατακτητή δεν είναι μόνο οι επαναστατικές κινήσεις, που ξεκίνησαν μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, το 1571 (Βλ. σχ. Γιώργου Καραμπελιά «Εκκλησία και Γένος εν αιχμαλωσία», Εναλλακτικές εκδόσεις, 2018, σελ. 44 κ.ε.). Είναι και τα όσα έγραψαν γενικώς και ειδικότερα για τα Χριστούγεννα εκκλησιαστικοί ποιμένες. Ο Παχώμιος ο Ρουσάνος (1508-1553) έγραψε ότι «στα Χριστούγεννα εορτάζουμε την δια της Γεννήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού ανάκληση και επάνοδο στην αρχαία ευγένεια (Σημ. των Αδάμ και Εύας προ της πτώσεως, αλλά υπονοεί και τα χρόνια του Βυζαντίου) του ανθρώπου, που είχε υποκύψει στα άλογα πάθη» (Βλ. Ι.Ν. Καρμίρη «Ο Παχώμιος Ρουσάνος και τα ανέκδοτα δογματικά και άλλα έργα αυτού», Αθήναι, 1935, σ. 123).
           
Ο μέγας πατριάρχης Αλεξανδρείας Άγιος Μελέτιος ο Πηγάς (1535-1602) έγραψε για τα Χριστούγεννα, όταν ακόμη ήταν ιερομόναχος στην Κωνσταντινούπολη: «Σήμερον Χριστός γεννάται και δοξάζεται Θεός. Σήμερον Χριστός γεννάται και η γη πάσα ειρήνην φέρει. Σήμερον Χριστός γεννάται, εν ανθρώποις γαρ ευδοκία. Σήμερον έλεος και αλήθεια συνηντήθησαν… Σήμερον αλήθεια εκ της γης ανέτειλε και δικαιοσύνη εκ του ουρανού ήλθε. Σήμερον ο Κύριος έδωκε χρηστότητα και η γη ημών δίδει τον καρπό της» (Γ. Βαλέτα «Μελέτιος Πηγάς», Χρυσοπηγή, Αθήναι, 1958, σελ. 251).
           
Ο σπουδαίος ρήτορας και με θερμουργή εθνική συνείδηση Επίσκοπος Κερνίτσης και Καλαβρύτων Ηλίας Μηνιάτης (1669-1714) έγραψε για τα Χριστούγεννα: «Οι μάγοι αφού προσκύνησαν τον Χριστό δεν γύρισαν από τον ίδιο δρόμο, που ήρθαν, αλλά πήραν άλλον και επέστρεψαν στον τόπο τους. Όταν αυτές τις ημέρες εξομολογηθούμε και μεταλάβουμε δεν πρέπει να γυρίσουμε πάλι από τον ίδιο δρόμο… Να αλλάξουμε δρόμο, να αλλάξουμε ήθη, να αλλάξουμε ζωή. Μη στραφούμε στα πρώτα πάθη, στις πρώτες αμαρτίες… Ας πιάσουμε τον άλλο δρόμο της χριστιανικής αρετής. Με λίγα λόγια ας αφήσουμε τον δρόμο των κακών συνηθειών και ας περπατήσουμε άλλον, μιας τέλειας διορθώσεως, που μας φέρνει στην αιώνια ζωή» (Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και Λόγοι», Εκδ. Φως, Αθήναι, 1960, σελ. 320).
           
Ο λόγιος Αγιορείτης μοναχός Αγάπιος Λάνδος γεννήθηκε στην Κρήτη στις αρχές του 17^ου αιώνα, και, κατά τον Κων. Σάθα, «τα πολυάριθμα συγγράμματα στους αιώνες της σκλαβιάς υπήρξαν το μόνο ανάγνωσμα των Ελλήνων». Μεταξύ των άλλων έγραψε και το γνωστό βιβλίο «Αμαρτωλών Σωτηρία». Για τα Χριστούγεννα έγραψε: «Ας υψωθούμε από τα επίγεια και ας καταφρονήσουμε όλα τα φθαρτά και ανάξια και ας ποθήσουμε τα άφθαρτα και πολύτιμα. Ας μισήσουμε τις κτηνώδεις ορέξεις και όλα τα σαρκικά θελήματα και ας ποθήσουμε τα ψυχοσωτήρια… Γνωρίζοντες λοιπόν της φύσεώς μας την ευγένεια, ας μη γίνουμε ζώα στη λάσπη και τον βόρβορο των αμαρτιών κυλιόμενοι… Ας εορτάσουμε τη μεγάλη αυτή Πανήγυρη με αρετές μάλλον και όχι με χορούς και τραγούδια, τα οποία μισεί ο Θεός, αλλά με ελεημοσύνες πτωχών. Και ας μη πολυτρώμε κρέατα και ψάρια, όταν αυτοί δεν έχουν καν ψωμί για να χορτάσουν, διότι τότε δεν χαίρεται ο Δεσπότης Χριστός που πανηγυρίζουμε» (Αγαπίου μοναχού του Κρητός (Λάνδου), Κυριακοδρόμιον, εν Βενετία 1885, σελ. 189-190).
           
Λόγους και παραινέσεις με την ευκαιρία των εορτών των Χριστουγέννων έγραψαν πολλοί ακόμη κατά το καιρό της τουρκοκρατίας. Μεταξύ αυτών ο εκ Νάξου Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1748-1809), ο Κερκυραίος Αρχιεπίσκοπος Ευγένιος Βούλγαρης (1716-1806), ο επίσης Κερκυραίος Αρχιεπίσκοπος Νικηφόρος Θεοτόκης (1731-1800) και ο Πάτμιος Άγιος Μακάριος Καλογεράς (1688-1737).
 
Η αντίσταση των προγόνων μας επί 400 χρόνια στην αφομοίωσή τους στον αλλόθρησκο κατακτητή, που επεδίωξε με κάθε τρόπο να τους αφομοιώσει, πρέπει να μας διδάξει και να μας παρακινήσει να αντισταθούμε στην οποιαδήποτε επιχείρηση αφομοίωσής μας σε απάνθρωπους και ολοκληρωτικούς τρόπους ζωής. Πρέπει να αντισταθούμε και όχι να αφεθούμε στα ρεύματα της χοϊκότητας. Να μην παραδοθούμε σε αυτά για να μη χάσουμε την επίζηλη κληρονομιά μας.
 
Αν έχουμε επίγνωση του πολιτισμικού θησαυρού που έχουμε κληρονομήσει πρέπει να είμαστε περήφανοι γι’ αυτόν και άγρυπνοι φρουροί του. Ας μην πάθουμε αυτό που γράφει ο Ζήσιμος Λορεντζάτος: «Ενώ κερδίσαμε την ελευθερία του υπόδουλου, να χάσουμε την ελευθερία του ελεύθερου» (Collectanea, Εκδ. Δόμος, σελ. 99). Μακάρι ο καθένας μας να πει μαζί του: «Γεννήθηκα, έζησα και θα πεθάνω στην πίστη των πατέρων μου, στην πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Των αγίων πατέρων ημών. Γεννήθηκα, έζησα και θα πεθάνω στη γλώσσα των πατέρων μου, στη γλώσσα του Ομήρου, των Ευαγγελίων και του Σολωμού. Των αγίων πατέρων ημών. Πιστεύω ότι θα περάσουν ακόμα αμέτρητοι αιώνες, από τότε που ο Σεφέρης βιάστηκε να μου παραδώσει την απαισιόδοξη μαντεία, πως φοβάται μήπως είμαστε οι τελευταίοι που μιλάμε ελληνικά» (Αυτ. σελ. 225).
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου