Η Μητέρα του Θεού

Αυτές οι σκέψεις γράφονται κατά μήνα Αύγουστο, του οποίου η κύρια εορτή είναι η Κοίμηση ή η Μετάσταση της Μητέρας του Θεού, που εορτάζεται στις 15 Αυγούστου. Για το λόγο αυτό είναι φυσικό η προσοχή μας να στρέφεται προς την κεκλημένη Παρθένο, μέσω της οποίας ο Αιώνιος Λόγος ενσαρκώθηκε.

Από δογματική άποψη η θέση της Ευλογημένης Παρθένου στην Ορθόδοξη Θεολογία καθορίζεται από τη Σύνοδο της Εφέσου το 431 μ.Χ. Τότε καταδικάσθηκε η αίρεση του Νεστορίου, και για να περιφρουρηθεί το δόγμα των δύο φύσεων (θείας και ανθρωπίνης) του Χριστού η Ευλογημένη Παρθένος περιγράφηκε ως Θεοφόρος, στα ελληνικά Θεοτόκος, και στα Νέα Αγγλικά, Μητέρα του Θεού.

Η Μαρία προεικονίζεται στην Παλαιά Διαθήκη με διάφορες σπουδαίες Μητέρες που συνέβαλαν θετικά στην ιστορία του Ισραήλ. Οι Πατέρες της Εκκλησίας δε, την αντιπαραβάλουν με την πρώτη Εύα: με την ανυπακοή της μίας ήλθε ο θάνατος στον κόσμο και με την υπακοή της άλλης ήλθε η ζωή, στο πρόσωπο του Χριστού.

Οι αναφορές στην Παναγία στην Καινή Διαθήκη δεν είναι συχνές, αλλά, έτσι όπως παρουσιάζονται εκεί, μαρτυρούν την ταπεινοφροσύνη και την αγνότητά της.

Όταν η Χριστιανική Θεολογία και Φιλοσοφία άρχισαν να αναπτύσσονται, τα Πατερικά συγγράμματα ερμήνευσαν τη θέση της Παναγίας στο σχέδιο της Χριστιανικής Οικονομίας. Αυτά τα συγγράμματα αποτελούν εν μέρει τη βάση των λειτουργικών κειμένων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στις Ιερές Ακολουθίες η Θεοτόκος κατέχει σημαντική θέση, και το παρακάτω αντίφωνο, το οποίο επαναλαμβάνεται μετά από κάθε στίχο του Μεγαλυναρίου στον Όρθρο, δείχνει τη μεγάλη εκτίμηση που της έχει η Εκκλησία:

«Τὴν Τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ, καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, σὲ μεγαλύνομεν».

Στο εικονοστάσι κάθε Ορθόδοξου Ναού, βρίσκουμε στη δεξιά πλευρά της Ωραίας Πύλης μια εικόνα του Χριστού και στην αριστερή πλευρά εκείνη της Μητέρας Του. Η Ορθοδοξία υπολήπτεται την Παναγία περισσότερο ως Μητέρα παρά ως Παρθένο, ενώ βεβαίως πιστεύει ακράδαντα πως παρέμεινε Αειπάρθενος. Έτσι, λοιπόν, και σύμφωνα με τους όρους του εν λόγω ορισμού, το Ρωμαιοκαθολικό δόγμα της Άσπιλης Σύλληψης, που διακηρύχθηκε το 1854, δεν γίνεται δεκτό από την Ορθοδοξία. Παρομοίως το δόγμα της Ενσώματης Μετάστασης, που διακηρύχθηκε από τη Ρώμη το 1950, δεν  βρίσκει ανταπόκριση στην Ορθόδοξη Εκκλησία, για το λόγο ότι και οι δύο αυτές θεολογικές θεωρίες είναι τόσο ιερές, ενδόμυχες και μυστηριακές, που η Ορθόδοξη Εκκλησία προτιμά τη σιωπή από τις εξηγήσεις και τους ορισμούς, κι επίσης γιατί στερούνται Αγιογραφικής μαρτυρίας.

Πολυάριθμες και πασίγνωστες είναι οι εικόνες της Υπερευλογημένης Θεοτόκου, σε σχεδόν το σύνολο των οποίων ιστορείται μαζί με τον θείο Υιό της. Ιεροί χώροι στους οποίους γίνονται προσκυνήματα αφθονούν στις Ορθόδοξες χώρες, και κάποιες εικόνες, όπως αυτή της Παναγίας του Καζάν, έχουν θαυματουργές δυνάμεις.

Πολύ περισσότερα θα μπορούσαν να ειπωθούν γι’ αυτό το ιερό και σημαντικό θέμα εάν ο χώρος το επέτρεπε. Αυτοί που επιθυμούν να μελετήσουν περαιτέρω το θέμα θα πρέπει να διαβάσουν ένα μικρό βιβλίο, το οποίο επιμελήθηκε ο Δρ. Mascall και τιτλοφορείται «Η Μητέρα του Θεού», όπου το θέμα της Θεοτόκου στην Ορθόδοξη Θεολογία αντιμετωπίζεται με σεβασμό και επιστημοσύνη.

+ Αρχιμ. Βαρνάβας Burton

Orthodox Leaflet, Αύγουστος 1961, No. 5, σσ. 5-6

Μετάφραση: Πρωτοπρ. Αναστάσιος Δ. Σαλαπάτας