Ερρίκος ο ΣΤ΄ του Σαίξπηρ

…και ο Πόλεμος των Ρόδων

Τα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: στις κωμωδίες του, στις τραγωδίες του και στα λεγόμενα ιστορικά του έργα: έργα που αναφέρονται σε συγκεκριμένες  περιόδους της αγγλικής ιστορίας. Ο Σαίξπηρ δεν υπήρξε ιστορικός αλλά δραματουργός, για αυτόν τον λόγο:  α) κατέγραψε  τις περιόδους αυτές που είχαν να επιδείξουν είτε ιδιαίτερα ηρωικές στιγμές (π.χ. Ερρίκος ο Ε΄)  είτε αξιομνημόνευτες τραγικές στιγμές (π.χ.  Ριχάρδος ο Β΄)  και β) τα ιστορικά του έργα παρουσιάζουν αρκετές ανακρίβειες προκειμένου να εξάψουν την συγκίνηση και τον θαυμασμό του θεατή. Παρ’ όλα αυτά - ακόμα και όταν δεν ακολουθούν πιστά τα βήματα της ιστορίας, παρουσιάζουν ενδιαφέρον είτε από ιστορική είτε από κοινωνιολογική άποψη, αφού καλώς - κακώς η ιστορία επαναλαμβάνεται και τα ανθρώπινα πάθη διαιωνίζονται.

Ένα από τα ιστορικά του έργα είναι και ο Ερρίκος ο ΣΤ΄. Κυριολεκτικά δεν πρόκειται για ένα έργο αλλά για τρία αυτοτελή, μεμονωμένα έργα. Ο Ερρίκος ο ΣΤ΄ εποτελείται από τα: α) Ερρίκος ο ΣΤ΄, β) Οι Οίκοι των Γιορκ και Λάνκαστερ και γ) Η πραγματική τραγωδία του Δούκα του Γιορκ. Στην εποχή μας και τα τρία έργα έχουν ενοποιηθεί κατά κάποιον τρόπο. Συνήθως παρουσιάζονται μαζί στο θέατρο και αποτελούν την τριλογία που ονομάζεται για χάριν συντομίας «Ερρίκος ο ΣΤ΄».

Η αλήθεια είναι ότι ο Σαίξπηρ έγραψε πρώτα το δεύτερο μέρος της τριλογίας το 1594 το οποίο και ονόμασε «Το πρώτο μέρος των δύο φημισμένων Οίκων του Γιορκ και του Λάνκαστερ», την ίδια χρονιά ακολούθησε το τρίτο μέρος της ιστορίας με την ονομασία «Η πραγματική τραγωδία του Δούκα του Γιορκ»  και τελικά το 1595 ο μεγάλος δραματουργός μας πρόσφερε και το πρώτο μέρος με τον τίτλο «Ερρίκος ο ΣΤ΄».  Στην προσπάθειά του να γράψει αυτά τα έργα ο Σαίξπηρ άντλησε πληροφορίες από τα ιστορικά βιβλία του Έντουαρντ Χέιλ «Η ένωση των δύο επιφανών οικογενειών του Λάνκαστερ και του Γιορκ», που εκδόθηκε το 1548 και του Ραφαέλ Χόλινσντειν  «Χρονικά της Αγγλίας, της Σκωτίας και της Ιρλανδίας», έκδοσης του 1587.

Γιατί ο Άγγλος βάρδος χρειάστηκε τρία διαφορετικά θεατρικά έργα για να μας εξιστορήσει τα τεκταινόμενα της βασιλείας του Ερρίκου του ΣΤ΄;  Και γιατί πρέπει εμείς να μάθουμε όλα όσα τον αφορούν;  Ο ηρωϊκός βασιλιάς Ερρίκος ο Ε΄ πεθαίνει το 1422, αφήνοντας πίσω του μοναδικό διάδοχο τον γιο του, τον Ερρίκο τον ΣΤ΄, μόλις εννέα μηνών. Ο Ερρίκος ο ΣΤ΄ θα βασιλέψει από το 1422 έως το 1471. Η τριλογία λοιπόν καλύπτει σαράντα εννέα χρόνια  αγγλικής ιστορίας.

Στο πρώτο μέρος της τριλογίας ο Σαίξπηρ μας αφηγείται 30 χρόνια ιστορίας. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου αφορά τον πόλεμο μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας. Ο Ερρίκος ο Ε΄ με την ηρωική  μάχη του Είζενκουρ, είχε καταλάβει  μεγάλα μέρη της γαλλικής επικράτειας και πλέον οι Γάλλοι αντεπιτίθενται για να επανακαταλάβουν τα χαμένα εδάφη. Αρχηγός του γαλλικού στρατού είναι μια γυναίκα, η Ιωάννα της Λωραίνης ή αλλιώς Ζαν Ντ’ Αρκ, τρελή παρθένα, μάγισσα, αφοσιωμένη πατριώτισσα, ό,τι κι αν ήταν αποτέλεσε κίνητρο για τους Γάλλους. Από την αγγλική πλευρά εμφανίζεται ο Λόρδος Τάλμποτ, ανιδιοτελής ιππότης της μεσαιωνικής εποχής, μιας εποχής που δεν υπάρχει πλέον. Ο συγγραφέας φεύγοντας λίγο από τα πεδία των μαχών στην Γαλλία, μας παρουσιάζει την πραγματικότητα στην αγγλική αυλή, ο Ερρίκος ο ΣΤ΄ νεαρός και αθώος δεν καταλαβαίνει τα παιχνίδια που παίζονται πίσω από την πλάτη του καθώς την ίδια στιγμή που η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο  με μια ξένη δύναμη αρχίζει ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δυο βασιλικές οικογένειες του Γιορκ και του Λάνκαστερ. 

Στο δεύτερο μέρος της τριλογίας ο Ερρίκος ο ΣΤ΄ έχει παντρευθεί την Γαλλίδα Μαργαρίτα του Ανζού, η οποία δεν συμμερίζεται την ήπια πολιτική  του άντρα της και δημιουργεί αντιπάθειες  με τους συγγενείς του και με τα εξέχοντα μέλη της αυλής του. Η ανασφάλεια και η πολιτική αναταραχή δημιουργούν φαινόμενα αναρχίας, ένας αδαής και αγράμματος χωρικός προσπαθεί ανεπιτυχώς να καταλύσει την τάξη, προσελκύει τα πλήθη με συνθήματα «να λυντσάρουμε όλους όσους διαβάζουν και γράφουν». Ο Ριχάρδος του Γιορκ, εκμεταλλευόμενος και αυτός την απάθεια και την ουδετερότητα του βασιλιά, διεκδικεί τον θρόνο. Αρχίζει ο εμφύλιος πόλεμος ή αλλιώς «Πόλεμος των δύο ρόδων», που αντλεί την ονομασία του από τα σύμβολα των δύο φατριών: το λευκό ρόδο των Γιορκ και το κόκκινο ρόδο των Λάνκαστερ. Ακολουθεί η σκηνή της μάχης στο Σαιντ Άλμπανς, η πρώτη μάχη του εμφυλίου πολέμου, που θα διαρκέσει τριάντα ολόκληρα χρόνια.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του έργου επικρατεί το χάος του εμφυλίου πολέμου, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Σαίξπηρ «ο πατέρας σκοτώνει τον γιο και ο γιος τον πατέρα», το μίσος και η αναζήτηση εξουσίας νομιμοποιούνται. Ο Οίκος του Γιορκ επικρατεί, ο Ερρίκος ο ΣΤ΄ χάνει την εξουσία του, η γυναίκα του εξορίζεται στην Γαλλία, ο μοναχογιός του δολοφονείται. Ο Ερρίκος ο ΣΤ΄ τελικά οδηγείται στον Πύργο του Λονδίνου και δολοφονείται και αυτός. Ο Εδουάρδος ο Δ΄, γιος του Δούκα του Γιορκ,  ανακηρύσσεται βασιλιάς.  Στο τέλος του έργου προσεύχεται και διατυμπανίζει την ηρεμία του κράτους και την ειρήνη. Καραδοκεί όμως ο αδελφός του, ο τρομερός Ριχάρδος ο Γ΄. Ο Σαίξπηρ τελειώνοντας την περίφημη τριλογία του, μας κλείνει το μάτι, ο εμφύλιος πόλεμος δεν έχει τελειώσει, το χάος και η αστάθεια του πολιτεύματος θα συνεχιστούν. Ο βάρδος θα μας χαρίσει ένα ακόμα έργο για να τελειώσει τον Πόλεμο των Ρόδων, τον Ριχάρδο τον Γ΄, ένα πασίγνωστο έργο για την αναζήτηση της εξουσίας και την γάγγραινα των εμφυλίων σπαραγμών. 

Στην τελευταία σκηνή μεταξύ του Ερρίκου του ΣΤ΄ και του Ριχάρδου του Γ΄ διακρίνονται καθαρά τα πιστεύω και οι απόψεις και των δύο: ο Ερρίκος είναι νομομαθής και φιλήσυχος (είναι ο ιδρυτής των Πανεπιστημίων του Ήτον και του Βασιλικού Κολεγίου του Κέμπριτζ), από την άλλη ο Ριχάρδος είναι ο ενεργητικός μαχητής, σίγουρος για τον εαυτό του, κυνηγάει την εξουσία έως το τέλος αδιαφορώντας για τις τύχες των άλλων. Ο Σαίξπηρ μας κλείνει ξανά πονηρά το μάτι και μας λέει ότι κανένας από τους δύο δεν αξίζει τελικά να είναι βασιλιάς και ηγέτης ενός κράτους: ο πρώτος έχει μεν αγαθές προθέσεις που δεν έχει την δύναμη και τον εγωισμό να τις υλοποιήσει, ο δεύτερος έχει την δύναμη που μεταμορφώνεται σε θετική ενέργεια αλλά δεν έχει το ήθος. 

Έχουν περάσει σχεδόν εξακόσια χρόνια από τότε που έλαβαν χώρα αυτά τα γεγονότα και πάνω από τετρακόσια χρόνια από την στιγμή που ο Σαίξπηρ αποφάσισε να τα δραματοποιήσει. Και όμως είναι δυστυχώς ακόμα επίκαιρα. Άλλωστε είναι γνωστό ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται με άλλα ονόματα. Πάντα υπάρχει ένας Ερρίκος, ένας ηγέτης που δεν ξέρει να ηγηθεί, ένας πολιτικός με καλές προθέσεις που τον υπερκαλύπτουν άλλοι πιο επιτήδιοι και πιο πονηροί από αυτόν, πάντα υπάρχει ένας Ριχάρδος ή γενικά ένας Δούκας του Γιορκ που προσπαθεί να αναρριχηθεί με διάφορες νομιμοφανείς δικαιολογίες, στο πολιτικό χάος. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πάντα υπάρχει ένα πλήθος και ένας επαναστάτης που βρίσκει την ευκαρία να δημιουργήσει αναταραχή και τέλος πάντα υπάρχει και ένα άλλο κράτος που εκμεταλλεύεται την αστάθεια για να κερδίσει κάτι. Δυστυχώς ο Ερρίκος ο ΣΤ΄ δεν αφορά μόνο την Αγγλία και είναι ακόμα επίκαιρος.  

Εύη Ρούτουλα