Ο Ιωάννης Βατάτζης διδάσκει

Στις 4 Νοεμβρίου τιμάται από την Εκκλησία η μνήμη του αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη, του επικαλουμένου Ελεήμονα. Είναι ο μόνος αυτοκράτορας, που ανακηρύχθηκε άγιος για την ίδια τη ζωή του και  όχι για κάποιο ή κάποια σημαντικά γεγονότα που επιτέλεσαν οι άλλοι άγιοι αυτοκράτορες, όταν ήσαν στην εξουσία. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, το 1204, η  έδρα της αυτοκρατορίας μεταφέρθηκε στη Νίκαια. Ο Ιωάννης Βατάτζης διακυβέρνησε την αυτοκρατορία από το 1222 έως το 1254 ή 1255.

Επί των ημερών του η αυτοκρατορία ήταν σε δυσχερέστατη κατάσταση. Αιχμάλωτη η Βασιλεύουσα, η οικονομία σε περίσταση, λυσσαλέα η επιθετικότητα του Πάπα και των Φράγκων σε βάρος των Ελλήνων Ορθοδόξων, δυσχερείς οι σχέσεις με τις άλλες ελληνικές εστίες αντίστασης κατά των Λατίνων, δηλαδή με την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου, επικίνδυνοι γείτονες οι Σελτζούκοι… Σ’ αυτήν την κρίσιμη για τον Ελληνισμό κατάσταση ο Βατάτζης πέτυχε:

-         Να αυξήσει τα εδάφη της αυτοκρατορίας της Νικαίας, σε βάρος των εχθρών της, με αποτελεσματικούς διπλωματικούς ελιγμούς και εξαιρετικές στρατιωτικές κινήσεις και επιτυχίες. Πέραν των στρατιωτικών επιτυχιών κατέστησε τις πόλεις  της αυτοκρατορίας κραταιές αμυντικά, με ισχυρά φρούρια και με εφοδιασμό άφθονου στρατιωτικού υλικού.

-         Να εξυγιάνει τα οικονομικά της αυτοκρατορίας. Μείωσε τις κρατικές δαπάνες, περιόρισε τις αυθαιρεσίες των μεγαλοκτημόνων και προώθησε τη λιτότητα στη ζωή των υπηκόων του και την ενίσχυση της κατανάλωσης εγχωρίων προϊόντων. Επί των ημερών του αναπτύχθηκαν το εμπόριο, η βιοτεχνία, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η πολεοδομία.

-         Να αντιμετωπίσει με σταθερότητα και ευστοχία τις επιθέσεις του Πάπα και των Φράγκων και να παγιώσει το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων. Επί των ημερών του η προσαγόρευση «Βασιλεύς των Ρωμαίων» μεταβάλλεται σε «Κύριος των Ελλήνων».

-         Να φροντίσει την κοινωνική δικαιοσύνη και την κοινωνική πρόνοια. Δημιούργησε πρότυπα νοσοκομεία και γηροκομεία και φρόντισε να μην υπάρχει φτωχός στην αυτοκρατορία. Αυτός ήταν ο λόγος που ο πιστός λαός τον ονόμασε «Ελεήμονα» και τον είχε στην καρδιά του ως άγιο.

-         Να αναπτύξει την Παιδεία και τον Πολιτισμό, σε τέτοιο βαθμό, που, σε σχήμα υπερβολής, τη Νίκαια οι σύγχρονοί του την ονόμασαν «Νέα Αθήνα».

Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος χαρακτηρίζει τον Βατάτζη «άνδρα ενάρετον και πολεμικόν, τιμώντα μεν την θεολογίαν, τιμώντα δε τα γράμματα, πολιτευόμενον εμπείρως μετά των Γενουατών και των Ενετών, φειδόμενον πατρικώς των δημοσίων χρημάτων, συντόνως διοικούντα επ’ αγαθώ των υπηκόων τα τε κοσμικά και τα εκκλησιαστικά της Δύσεως πράγματα, εξοικονομούμενον το περί ενώσεως Εκκλησιών ζήτημα μετά σπανιωτάτης ικανότητος και τέλος πάντων διακρινόμενον καθ’ ημέραν επί ανδρεία και ηρωϊσμώ εις τους κατά βαρβάρων και Λατίνων πολέμους».

Σήμερα οι περιστάσεις απαιτούν «Βατάτζηδες», δηλαδή πολιτικούς με ήθος, ικανότητες, Πίστη, γνώση του παρελθόντος και όραμα για το μέλλον του Έθνους.

Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου