Πατριαρχική Εγκύκλιος για την Ίνδικτο

 
† Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ
 

ΕΛΕΩι ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
 
ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ
 
ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
 
ΧΑΡΙΝ, ΕΙΡΗΝΗΝ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ
 
ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ
 
ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
 
Ἱερώτατοι ἀδελφοί Ἀρχιερεῖς καί τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,
 
Εἰσερχόμενοι σήμερον, εὐλογίᾳ Θεοῦ, εἰς τό νέον ἐκκλησιαστικόν ἔτος, τιμῶμεν κατά τήν ἑορτήν ταύτην τῆς Ἰνδίκτου τήν «Ἡμέραν προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος» καί ἀναπέμπομεν δοξολογικάς καί εὐχαριστηρίους εὐχάς πρός τόν Κτίστην τῶν ἁπάντων διά τό «μέγα δῶρον τῆς δημιουργίας».
 
Διακηρύσσομεν καί πάλιν γεγονυίᾳ τῇ φωνῇ, ὅτι ὁ σεβασμός πρός τήν κτίσιν καί ἡ διαρκής μέριμνα διά τήν προστασίαν της ἀνήκουν εἰς τόν πυρῆνα τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν ταυτότητος, ὡς ἕν ἐκ τῶν τιμαλφεστάτων στοιχείων της. Ἡ Ἐκκλησία γνωρίζει καί διδάσκει ὅτι αἰτία τῆς ἀλλοτριώσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν «καλήν λίαν» δημιουργίαν καί τόν συνάνθρωπον εἶναι ἡ «Θεοῦ ἀλλοτρίωσις». Ὑπενθυμίζει δέ εὐθαρσῶς ὅτι δέν ὑπάρχει αὐθεντική ἐλευθερία χωρίς τήν Ἀλήθειαν καί ἔξω ἀπό τήν Ἀλήθειαν, ἡ ὁποία εἶναι ἡ κατ᾿ ἐξοχήν ἐλευθεροποιός δύναμις. «Γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» (Ἰωάν. η’, 32).
 
Ἐπί τρεῖς καί πλέον δεκαετίας, ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία προβάλλει μετ᾿ ἐμφάσεως καί δυναμισμοῦ, διά ποικίλων πρωτοβουλιῶν, τό οἰκοφιλικόν μήνυμα τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ 1η Σεπτεμβρίου 1989 θά σηματοδοτῇ καί θά συμβολίζῃ ἐσαεί τήν ἔναρξιν ἑνός εὐλογημένου κινήματος, τό ὁποῖον παρήγαγε καρπόν πολύν, ἀνέδειξε τάς πνευματικάς καί ἠθικάς ρίζας καί παραμέτρους τῆς καταστροφῆς τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἐκινητοποίησε πρόσωπα καί θεσμούς, ἐνέπνευσε τόν λοιπόν χριστιανικόν κόσμον, ἔδειξε τήν ὁδόν πρός ἀντιμετώπισιν τοῦ μεγάλου προβλήματος, ὁδόν, ἡ ὁποία διαβαίνει διά μέσου, πρῶτον, τῆς κατανοήσεως τῆς συνδέσεως αὐτοῦ μέ τήν κρίσιν τῆς ἀνθρωπίνης ἐλευθερίας καί τῆς ἀνάγκης ριζικῆς ἀλλαγῆς νοοτροπίας καί συμπεριφορᾶς ἀπέναντι εἰς τήν κτίσιν, καί, δεύτερον, διά τῆς κοινῆς καί πανανθρωπίνης δράσεως, δεδομένων τῶν παγκοσμίων διαστάσεων καί τῶν τραγικῶν ἐπιπτώσεων τοῦ οἰκολογικοῦ ὀλέθρου.
 
Πολύτιμον παρακαταθήκην διά τό μέλλον ἀποτελεῖ ἡ σημαντική συγγραφική παραγωγή εἰς τόν χῶρον τῆς θεολογικῆς οἰκολογίας, κεντρικήν θέσιν εἰς τήν ὁποίαν κατέχουν αἱ μελέται τοῦ Ἱερωτάτου Μητροπολίτου Περγάμου κ. Ἰωάννου, Καθηγητοῦ καί Ἀκαδημαϊκοῦ. Ἀνεξάντλητον πηγήν ἐμπνεύσεως θά ἀποτελοῦν καί αἱ εἰσηγήσεις εἰς τά ἐννέα ἐν πλῷ διεθνῆ οἰκολογικά Συμπόσια, εἰς τά ὁποῖα συμμετεῖχον ὀνομαστοί εἰδικοί ἐπιστήμονες καί ἐκπρόσωποι τῆς πολιτικῆς, τοῦ πολιτισμοῦ καί τοῦ πνεύματος. Τά κείμενα αὐτά εἶναι ἰδιαιτέρως χρήσιμα καί διά τήν περιβαλλοντικήν ἀγωγήν, ἡ ὁποία διεκδικεῖ σημαντικόν ρόλον εἰς τήν σύγχρονον ἐκπαίδευσιν. Ὀρθῶς ἔχει λεχθῆ, ὅτι «στό μέλλον, μία παιδεία χωρίς οἰκολογικό προσανατολισμό θά εἶναι παρωδία παιδείας».
 
Ἡ ἀειφόρος ἀνάπτυξις εἶναι μονόδρομος. Αὐτή, ἡ ὁποία διασφαλίζει τήν οἰκολογικήν ἰσορροπίαν εἰς τό παρόν καί ἀποτελεῖ ἐγγύησιν διά τό μέλλον, ἔχει τούς ὅρους της: τήν οἰκολογικήν οἰκονομίαν, τήν ἀλλαγήν εἰς τήν γεωργικήν καί τήν βιομηχανικήν παραγωγήν, εἰς τήν παραγωγήν καί τήν χρῆσιν τῆς ἐνεργείας, εἰς τάς μετακινήσεις καί τάς μεταφοράς ἀγαθῶν, νέα καταναλωτικά πρότυπα κ. ἄ. Δυστυχῶς, συχνά αἱ καλαί προθέσεις, αἱ συμφωνίαι καί αἱ διακηρύξεις, παραμένουν ἁπλῆ θεωρία, «μεγάλα λόγια», χωρίς ἀντίκρυσμα εἰς τήν πρᾶξιν, «ἀκάλυπτες ἐπιταγές», ὅπως ἔχει γραφῆ. Ἡ ἀνθρωπότης δέν συνετίζεται ἀπό τήν κλιματικήν ἀλλαγήν, τάς καταστροφικάς πυρκαϊάς, τούς καύσωνας, τά πλημμυρικά φαινόμενα, τήν ραγδαίαν μείωσιν τῆς βιοποικιλότητος, τήν μόλυνσιν τῆς ἀτμοσφαίρας καί τῶν θαλασσῶν, τήν ἀποψίλωσιν τῶν δασῶν καί τάς κοινωνικάς ἐπιπτώσεις τῆς περιβαλλοντικῆς κρίσεως, μέ πρώτην τήν μαζικήν μετανάστευσιν διά περιβαλλοντικούς λόγους. Ἐξακολουθεῖ νά τρέφῃ ψευδαισθήσεις περί τῆς ἐγγενοῦς ἱκανότητος τῆς φύσεως νά αὐτοπροστατεύεται καί νά ὑπερβαίνῃ τά ἀνθρωπογενῆ τραύματα. Γνωρίζομεν, ἀλλά συνεχίζομεν νά δρῶμεν ὡς ἀπληροφόρητοι, νά ἀπωθῶμεν τήν ἀλήθειαν ὅτι, ἀναφορικῶς πρός τήν σχέσιν μέ τό φυσικόν περιβάλλον, ὁ σύγχρονος τεχνοκρατικός καί οἰκονομοκεντρικός πολιτισμός μας δέν ἀποτελεῖ πρόοδον, ἐφ᾿ ὅσον ἡ μεγαλυτέρα καταστροφή τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος συνετελέσθη εἰς τήν ἐποχήν μας, ἐποχήν κυριαρχίας τῆς ἐπιστήμης καί τῆς οἰκονομίας. Ἡ κλιματική ἀλλαγή εἶναι μία μεγάλη καταστροφή, ἡ ὁποία προεκλήθη ἀπό τήν ἀνθρωπίνην ἀνευθυνότητα καί τό ἀδιέξοδον πρότυπον ὀργανώσεως τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς. Ἔχομεν μέλλον, μόνον ἐάν κατανοήσωμεν ὅτι ἡ προστασία τῆς ἀκεραιότητος τῆς δημιουργίας ὄχι μόνον δέν ἀποτελεῖ ἐμπόδιον εἰς τήν οἰκονομικήν ἀνάπτυξιν, ἀλλά εἶναι τό ὄχημα διά πραγματικήν πρόοδον.
 
Ἐφέτος, οἱ ἑορτασμοί τῆς Ἡμέρας προστασίας τῆς κτίσεως συνηχοῦν μέ τήν κλαγγήν τῶν ὅπλων εἰς τήν Οὐκρανίαν, μέ τήν κραυγήν τῶν θυμάτων τῆς πολεμικῆς βίας, τούς βομβαρδισμούς τῶν πόλεων καί τῶν ὑποδομῶν, τήν συνοδυνωμένην φύσιν καί τούς στεναγμούς τῶν προσφύγων. Κάθε πόλεμος εἶναι μία ἀνθρωπιστική καί οἰκολογική καταστροφή. Ἡ συνεχιζομένη βία, ἐκτός ἀπό τάς χιλιάδας ἀνθρωπίνων ζωῶν, τάς ὁποίας καταστρέφει, καί τήν μόλυνσιν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἀναγκάζει κράτη καί λαούς νά ἐπιστρέψουν εἰς μή φιλικάς πρός τό περιβάλλον μορφάς ἐξασφαλίσεως ἐνεργειακῆς ἐπαρκείας. Τοιουτοτρόπως, ἡ ἀνθρωπότης εἰσέρχεται εἰς ἕνα νέον φαῦλον κύκλον καταστροφικῶν ἀδιεξόδων. Ἐπιβεβαιώνεται δέ τό λεχθέν, ὅτι ὁ homo sapiens καί σήμερον ἐξακολουθεῖ νά συμπεριφέρεται ἐκ παραλλήλου ὡς homo demens, ὡς ἄσοφος καί παράφρων.
 
Ἀδελφοί ἐν Κυρίῳ καί τέκνα εὐλογημένα,
 
Διά τήν Ἐκκλησίαν, τά στοιχεῖα τοῦ κόσμου, κατά μίαν θεολογικωτάτην διατύπωσιν, «δέν εἶναι ἁπλῶς χρήματα, χρήσιμο ὑλικό γιά τίς ἀτομικές ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά πράγματα, δηλαδή πράξεις – πεπραγμένα ἑνός δημιουργοῦ Προσώπου». Πάντα τά ἔργα Κυρίου εὐλογοῦν, ὑμνοῦν καί ὑπερυψοῦν Αὐτόν εἰς τούς αἰῶνας, οἱ οὐρανοί διηγοῦνται τήν δόξαν Του. Αὐτό τό μήνυμα ἐκφράζει ἡ μέριμνα τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας διά τήν προστασίαν τῆς δημιουργίας. Ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ εἶναι πρόγευσις ὅσων προσδοκῶμεν ὡς πραγματικότητα εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καθ᾿ ὁδόν πρός τά Ἔσχατα, ἡ Ἁγία Ἐκκλησία προσφέρει εἰς τόν κόσμον ὡς ὁδηγόν τό Εὐαγγέλιον τῆς χάριτος καί τήν ἀκλόνητον βεβαιότητα, ὅτι τό κακόν, ὑπό ὅλας του τάς μορφάς, δέν ἔχει τόν τελευταῖον λόγον εἰς τήν ἱστορίαν.
 
Κατακλείοντες, εὐχόμεθα αἴσιον καί καρποτόκον τόν νέον ἐκκλησιαστικόν ἐνιαυτόν, ἐπικαλούμενοι ἐπί πάντας ὑμᾶς, πρεσβείαις τῆς Ἁγιοπρώτου Παναγίας τῆς Παμμακαρίστου, τήν ζωήρυτον χάριν καί τό μέγα ἔλεος τοῦ ποιητοῦ καί λυτρωτοῦ τῆς κτίσεως ὅλης, τοῦ ἀρχηγοῦ καί τελειωτοῦ τῆς ἀμωμήτου ἡμῶν πίστεως Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, ᾯ ἡ δόξα καί τό κράτος εἰς τούς ἀπεράντους αἰῶνας. Ἀμήν.
 
,βκβ’ Σεπτεμβρίου α’
 
† Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαῖος
 
διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης πάντων ὑμῶν

Λυκούργος Λογοθέτης

 

O πολύπλευρος ηγέτης της Σάμου

 

Ο Λυκούργος Λογοθέτης (1772-1850), ηγέτης της Σάμου κατά την Επανάσταση του 1821,  είναι, όπως γράφει ο Ακαδημαϊκός Μιχαήλ Σακελλαρίου (1912-2014), «μια όχι μόνο από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες του Αγώνα, αλλά και μοναδική από ορισμένες απόψεις». Και εξηγεί: «Μόνος αυτός είναι ένας τόσο πολύπλευρος ηγέτης. Γνήσιος πολιτικός, συνέταξε οργανικό νόμο και στρατιωτικό κανονισμό και κυβέρνησε σύμφωνα με αυτούς. Διαμόρφωσε και εφάρμοσε δημοκρατικούς θεσμούς. Εισήγαγε τη λαϊκή κυριαρχία....». (Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου «Γεώργιος Λυκούργος Λογοθέτης της Σάμου: Ένας Συνταγματικός Δημοκράτης Ηγέτης κατά την Επανάσταση του ΄21», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2014, σελ. ΧΙ).
 
 Το πραγματικό όνομα του ήταν Γεώργιος Παπλωματάς. Γεννήθηκε στο Καρλόβασι της Σάμου. Οι γονείς του δεν ήσαν  πλούσιοι, ούτε γραμματισμένοι, όμως είδαν την ευφυΐα του παιδιού τους και το βοήθησαν να μάθει γράμματα στην Πορφυριάδα Σχολή Καρλοβάσου και στην Κωνσταντινούπολη. Ο Λογοθέτης μορφώθηκε μέσα  στην Παράδοση της «καθ’ ημάς Ανατολής». Γνώρισε τη δυτική σκέψη και, ως Έλληνας, προσέγγισε και αφομοίωσε ό,τι του φάνηκε χρήσιμο. Πρώτα έγινε γραμματικός στο Πατριαρχείο και από το 1795 στους ηγεμόνες της Βλαχίας Αλέξανδρο Υψηλάντη και Αλέξανδρο Σούτζο. Ο δεύτερος τον προήγαγε στο αξίωμα του δεύτερου Λογοθέτη, και του έδωσε μεγάλο μισθό. Έκτοτε ο Γεώργιος Παπλωματάς έλαβε το επώνυμο Λογοθέτης.
 
Το 1806, με εμπειρίες και πλούτο που αποκόμισε από τις υπηρεσίες του στους Έλληνες ηγεμόνες ο Λογοθέτης επέστρεψε στη Σάμο, όπου βρέθηκε στο μέσον της έχθρας των Σαμιώτικων φατριών «Καρμανιόλων» και «Καλικαντζάρων». Κατηγορήθηκε από τους «Καλικάντζαρους» ότι υποκινεί τους Σαμιώτες σε ανταρσία κατά της οθωμανικής εξουσίας και πάρα τρίχα σώθηκε η ζωή του. Ο ίδιος διηγόταν αργότερα,  ότι ενώ ήταν φυλακισμένος, την παραμονή της εορτής των Εισοδίων της Θεοτόκου είδε την Παναγία που τον βεβαίωσε ότι σύντομα θα απελευθερωθεί. Από τότε και σε όλη του τη ζωή γιόρταζε ευλαβικά την ημέρα των Εισοδίων (Επαμεινώνδα Ι. Σταματιάδου «Σαμιακά», Τόμος Β΄, Εκδ. Ζαφείρης – Σοφούλης, Αθήνα, 1965, σελ. 106-107).
 
Οι Οθωμανοί τον εξόρισαν στο Άγιον Όρος. Εκεί έως το 1810 χρησιμοποιήθηκε ως γραμματέας της Ιεράς Κοινότητας. Τότε επέστρεψε στη Σάμο, αλλά πάλι κυνηγήθηκε και το 1812 κατέφυγε στη Μύκονο. Το 1814 γύρισε στη Σάμο, όπου πάλι τον πιάσανε και τον φυλάκισαν. Με καταβολή υψηλού ποσού από τον πεθερό του απελευθερώθηκε και διέφυγε στη Σμύρνη. Εκεί το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Αριστείδη Παπά και του δόθηκε το συνθηματικό όνομα «Λυκούργος». Έκτοτε άλλαξε και το βαφτιστικό του όνομα και κράτησε το όνομα του Σπαρτιάτη Νομοθέτη. Έτσι προέκυψε το Λυκούργος Λογοθέτης...
 
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση στον Μοριά ο Λυκούργος πληροφορήθηκε ότι οι σφαγές στην Κωνσταντινούπολη  θα επεκταθούν στη Σμύρνη και επέστρεψε στη Σάμο, όπου ανέλαβε την ηγεσία των Σαμιωτών. Στις 8 Μαΐου 1821 ο Λυκούργος, ύστερα από αρχιερατική τελετή, ύψωσε στο Καρλόβασι τη Σημαία της Εθνεγερσίας με το Σταυρό, παρουσία του κλήρου και του λαού του νησιού. Με την έναρξη της Επανάστασης οι Σαμιώτες απέλασαν τον Βοεβόδα και φόνευσαν πολλούς Τούρκους. Οι δυνάστες σε αντίποινα φόνευσαν Σαμιώτες, που κατοικούσαν στα Βουρλά και σε άλλα κοντινά προς τη Σάμο μέρη της Μικρασιατικής ακτής.
 
Η Πύλη προς καθυπόταξη της Επανάστασης στη Σάμο έστειλε  πλοία υπό τον Καρά Αλή με 4000 στρατιώτες. Μπαρούτη δεν είχαν οι Σαμιώτες. Ο δάσκαλος Ιγνάτιος με όσες γνώσεις είχε Χημείας έφτιαξε 500 οκάδες μπαρούτης. Ο Λυκούργος οχύρωσε, κατά το δυνατό, το νησί και για να φανεί πολύς ο στρατός των Ελλήνων μηχανεύτηκε το στρατήγημα να ντύσει αντρικά γυναίκες. Αυτές κουβαλούσαν ξύλα που έμοιαζαν για όπλα και για να φαίνονται πολλές από κρυφό μονοπάτι ξαναγύριζαν... Το ευφυές τέχνασμα του Λυκούργου, η από θαλάσσης βοήθεια των Υδραίων και Σπετσιωτών  και η γενναιότητα των Σαμιωτών  κατανίκησαν τις χιλιάδες των Τούρκων εισβολέων.
 
Όταν ο Δημ. Υψηλάντης πληροφορήθηκε τις νίκες των Σαμιωτών απέστειλε επιστολή στον Λυκούργο Λογοθέτη, στην οποία, μεταξύ άλλων έγραψε: «Φιλογενέστατε κύριε Λογοθέτα Λυκούργε, αρχηγέ των στρατευμάτων της Σάμου, με άκραν μου ευχαρίστησιν ανέγνων την περιγραφήν των γενναίων κατά των τυράννων ανδραγαθημάτων σας. Οι Σάμιοι υπό την στρατηγίαν σου ανεκάλεσαν τον λαμπρόν εκείνον αιώνα της Ελληνικής ανδρείας και ελευθερίας». Στον ίδιο φάκελο «δυνάμει της παρά της Αρχής πληρεξουσιότητάς του» ο Υψηλάντης τον διόρισε «αρχηγόν πληρεξούσιον των στρατιωτικών δυνάμεων της Σάμου» και του χόρηγησε το σχετικό δίπλωμα, το οποίο έγραφε μεταξύ άλλων:
 
«Ο φιλογενέστατος κύριος Λογοθέτης, αρχιστράτηγος των εν Σάμω Ελληνικών στρατευμάτων, επειδή εκ των έργων ανεφάνη ανήρ συνετός, στρατηγικός και πιστός εις την πατρίδα και το έθνος, διορίζεται παρ’ ημών πληρεξούσιος αρχιστράτηγος της Σάμου δια να παύη τας διχονοίας, δια να συστέλλη τους Τουρκολάτρας και να ανατρέπη τους ασεβείς και προδοτικούς σκοπούς των, να υπερασπίζεται τους φιλοπάτριδας και δια να ανταμείβη τους αξίους στρατιώτας και αξιωματικούς... Εν τω στρατοπέδω της Τροπολιτζάς τη 31^η Αυγούστου 1821, Δημήτριος Υψηλάντης» (Βλ. «Σαμιακά», Β΄ Τόμο, σελ. 161-162).
 
Επί των ημερών του Λογοθέτη συνέβη η τραγωδία της σφαγής της Χίου, το 1822. Ο ίδιος, σε επιστολή του την οποία υπέβαλαν στη Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους, οι πληρεξούσιοι της Σάμου Χριστόδουλος Καψάλης και Αναγνώστης Αμήρισσας, περιγράφει το πώς πολέμησαν οι Σαμιώτες στη Χίο και εκφράζει τη λύπη του διότι «πολλήν αδιαφορίαν ευρήκαμεν μεταξύ των Χίων και μάλιστα το χειρότερον της αδιαφορίας, και φιλοτουρκίαν». Στη συνέχεια καταγγέλλει ότι ο Χιώτης πρώην αξιωματικός του Ναπολέοντα Χ. Αντώνιος Βουρνιάς, «με τους ιδικούς του περιέρχεται και λαφυραγωγεί, λεηλατεί και γυμνόνει... χωρίς να στοχασθή ή χριστιανικόν είναι το αρπαζόμενον, ή τουρκικόν».
 
Η άποψη Χιωτών είναι διαφορετική. Ο μάρτυρας των γενομένων Χριστόφορος Πλ. Καστάνης στο αγγλιστί, το 1851, εκτυπωθέν βιβλίο του για τη Σφαγή της Χίου κακίζει τη διεκδίκηση των πρωτείων μεταξύ των  Λογοθέτη και Μπουρνιά, που είχεν ως αποτέλεσμα «την εγκατάλειψιν της εκστρατείας προς ικανοποίησιν του μίσους εναντίον των ουδετέρων, τους οποίους κατέστρεψαν οι Τούρκοι» (Μαρίας Γιατράκου «Ειδήσεις περί της Επαναστάσεως της Χίου (1822)», Ανάτυπο, 22^ου τόμου «Δελτίου της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος», Αθήναι, 1979, σελ. 176).
 
Η αντικειμενική αλήθεια είναι ότι ο Λογοθέτης δεν ήθελε να αναμιχθεί στις επαναστατικές ενέργειες της Χίου, ο Μπουρνιάς τον έπεισε  να λάβει μέρος σε αυτές, χωρίς όμως να υλοποιήσει τα όσα του υποσχέθηκε, περί της συμμετοχής των Χιωτών. Επί πλέον δεν θέλησε να συνεργασθεί μαζί του, θεωρώντας ότι εκείνος, ως Χιώτης, θάπρεπε να δίνει τις διαταγές...
 
 

Ο Λυκούργος και ο εμπαιγμός των «συμμάχων»

 
Οι κατά καιρούς «μεγάλες δυνάμεις» έχουν διαχρονικά την ίδια συμπεριφορά έναντι των λιγότερο ισχυρών. Σε κάθε εποχή -και στη σημερινή- τα στενά συμφέροντά τους και η εκμετάλλευση της ισχύος τους σε βάρος των ηθικών αξιών και του Δικαίου κυριαρχούν σε αυτές. Μια τέτοια μεταχείριση βίωσαν οι Σαμιώτες και ο Λυκούργος Λογοθέτης. Οι συμμαχικές δυνάμεις Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου και αφού υπογράφηκε η ανεξαρτησία του Ελληνικού κράτους έγιναν αμέσως μετά δυνάστες των Ελλήνων και φανατικοί υποστηρικτές των συμφερόντων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας...
 
Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, του 1830, τερματιζόταν η Επανάσταση του 1821, αναγνωριζόταν διεθνώς το Ελληνικό Κράτος και η κυβέρνηση Καποδίστρια, αλλά αυτό υποβαλλόταν στην κηδεμονία των συμμαχικών δυνάμεων, του επιβαλλόταν κληρονομικός ξένος ηγεμόνας και του περιορίζονταν σημαντικά τα σύνορα. Μεταξύ των άλλων έμεναν εκτός Ελληνικού κράτους η Δυτική Στερεά, μέρος της Ανατολικής, η Σάμος και η Κρήτη. Ο Καποδίστριας έκαμε μεγάλο αγώνα να πείσει τους «συμμάχους» να επεκταθούν τα σύνορα του νέου κράτους. Εις μάτην. Έπεισε και είχε μαζί του τον πρίγκιπα Λεοπόλδο, που προοριζόταν για ηγεμόνας της Ελλάδος. Όταν αυτός, απογοητευμένος από τη συμπεριφορά των Μεγάλων Δυνάμεων που τον επέλεξαν, παραιτήθηκε τότε αυτές αντιλήφθηκαν το κόστος που είχε η ενέργεια του στο γόητρό τους και δέχθηκαν τα σύνορα να επεκταθούν στη γραμμή Βόλου - Άρτας. Όμως παρέμειναν ανένδοτες στη μη παραχώρηση στο νέο Ελληνικό Κράτος των νήσων Σάμου και Κρήτης.
 
Από τότε αρχίζει ο απεγνωσμένος αγώνας του Λυκούργου Λογοθέτη (1830 - 1834) να πείσει τις «χριστιανικές» Μεγάλες Δυνάμεις ότι το ηθικό και το δίκαιο είναι να μην πατήσει Τούρκος στη Σάμο και να μην την υποτάξει στα χαρτιά, αφού είχε χάσει τον πόλεμο κατά την Επανάσταση του 1821 (Σημ. Για τα γεγονότα με τους συμμάχους  για τα σύνορα βλ. Αλεξάνδρου Δεσποτόπουλου «Ο κυβερνήτης Καποδίστριας και η απελευθέρωσις της Ελλάδος», ΜΙΕΤ, Αθήναι, 2008, σελ. 196-210).
 
Όταν οι «σύμμαχοι» επέλεξαν η Σάμος να υποταγεί στους Τούρκους ο Λογοθέτης ήταν στο Ναύπλιο. Μόλις πληροφορήθηκε το τραγικό γεγονός ζήτησε από τον Καποδίστρια να επιστρέψει στο νησί του και από εκεί να αρχίσει τον αγώνα να μείνει ενωμένο αυτό με το ελεύθερο Ελληνικό κράτος και οπωσδήποτε να μη δεχθεί την τουρκική κυριαρχία. Ο Κυβερνήτης βαθιά εκτιμούσε τον Λυκούργο και διευκόλυνε την προσπάθειά του εφοδιάζοντάς τον με έγγραφο, στο οποίο έγραψε, μεταξύ άλλων: «Ο κύριος Λογοθέτης Λυκούργος, έκτακτος Επίτροπος Λακωνίας και κάτω Μεσσηνίας, πληροφορηθείς περί της τύχης της Σάμου... επαρουσιάσθη προς ημάς και επρότεινε σχέδιον περί της μελλούσης τύχης της Σάμου, το οποίον ενεκρίναμεν ατομικώς. Δι΄ ό και έρχεται εις την Σάμον δια να συγκαλέση τους πατριώτας του εις συνέλευσιν...» (Επαμεινώνδα Ι. Σταματιάδη «Σαμιακά», Β΄ Έκδοση, Τόμος Β΄, Αθήναι, 1966, σελ. 396).          
 
Ο Λυκούργος Λογοθέτης απέστελλε έγγραφα προς τις «σεβαστές Συμμάχους Δυνάμεις», στα οποία η επικεφαλίδα ήταν «Ελληνική Πολιτεία» και ο ίδιος υπέγραφε ως «Ο Διευθυντής Σάμου». Στην από 4^ης Δεκεμβρίου 1830 επιστολή του προς αυτές αναφέρει τα επιχειρήματά του υπέρ του ότι η Σάμος πρέπει να μείνει ενωμένη με το ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Μεταξύ αυτών εξηγεί ότι δια πολιτικών και πολεμικών νόμων οι Σαμιώτες δικαιούνται να είναι μέρος της ελεύθερης Ελλάδος, διότι ούτε οθωμανός πάτησε τη Σάμο, ούτε υπήρξε ποτέ οθωμανική ιδιοκτησία σε αυτήν και όποτε ο Τούρκος προσπάθησε να την υποδουλώσει ηττήθηκε. Και επιλέγει ο Λυκούργος: «Οι Σάμιοι... ζητούσιν από τας σεβαστάς συμμάχους δυνάμεις έλεος και δικαιοσύνην. Δια μεν του ελέους την προστασίαν των δικαίων των και της δια του αίματός των ανακτητής ελευθερίας εαυτών τε και της εαυτών πατρίδος, δια δε της δικαιοσύνης την αισίαν εκπεραίωσιν της στερεώσεως και επικυρώσεως της ελευθερίας ταύτης, την οποίαν και η βαρύτης των δικαίων της διαβεβαιοί και τα δίκαια ταύτα η κοινή γνώμη και της νυν και της επερχόμενης γενεάς...» (Σταματιάδου «Σαμιακά», αυτ. σελ. 424-427).  
 
Οι τρεις συμμαχικές χώρες αντιμετωπίζοντας αλαζονικά  την εμμονή των Σαμίων στην ανεξαρτησία τους και στην ένωσή τους με το ελεύθερο Ελληνικό κράτος, αποφάσισαν με κάθε μέσο να τους πειθαναγκάσουν            να αποδεχθούν την υποταγή τους στο Σουλτάνο. Στις 15 Φεβρουαρίου 1833 έστειλαν στη Σάμο, με ειδικά πλοία αξιωματικούς, εξουσιοδοτημένους να ανακοινώσουν, ότι οι ναύαρχοι των τριών συμμαχικών αυλών Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας «προσκαλούν επιπόνως τους Σαμίους να πέμψουν ευθύς εις Κωνσταντινούπολιν την πρεσβείαν τους, ήτις πρέπει να φέρη εις την Υψηλήν Πόρταν την υποταγήν της νήσου» και προειδοποιούν: «Από αυτήν την έτοιμον υποταγήν εξαρτάται η μέλλουσα ησυχία των Σαμίων...» (Σταματιάδου αυτ. σελ. 465).
 
Στην υποταγή των Σαμίων η Πόρτα και οι Σύμμαχοι χρησιμοποίησαν και τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ο οποίος με επιστολή του προς τον Μητροπολίτη Σάμου Κύριλλο του επισημαίνει: «Επέστη ο καιρός κατά τον οποίον χωρίς τινός βραδύτητος, αφιστάμενοι των εναντίων φρονημάτων, πρέπει να συναρμολογηθήτε με την απαράτρεπτον θέλησιν του δικαιοτάτου και ευσπλαχνικωτάτου ημών άνακτος (Σημ. του Σουλτάνου) και με την γενομένην διαίτησιν (Σημ. διευθέτηση) μεταξύ των ομοσπόνδων ευρωπαϊκών Δυνάμεων και της Υψηλής Πόρτας...» (Σταματιάδου αυτ. σελ. 457). Ο Λογοθέτης του απάντησε με σεβασμό, αλλά και με τη δίστομη μάχαιρα της αλήθειας.
 
Τελικά της ομόφωνης θελήσεως των Σαμίων, να μην υποταγούν στον Σουλτάνο, επικράτησε η επιταγή του ιδίου και των μεγάλων χριστιανικών ευρωπαϊκών δυνάμεων. Ο Λυκούργος και μεγάλο μέρος των συμπατριωτών του δεν δέχθηκαν τον ζυγό και προτίμησαν να καταστούν πρόσφυγες στην ελεύθερη Ελλάδα. Είναι η πρώτη προσφυγιά που γνωρίζει ο Ελληνισμός. Η φυγή συνοδεύθηκε από σκηνές οδύνης. Σύμφωνα με την απόφαση του Όθωνα η Χαλκίδα αποτέλεσε τον πρώτιστο τόπο αποκαταστάσεως των Σαμίων και οι ιερείς που τους συνόδευσαν παρέμειναν κοντά τους και τους δόθηκε ο Ναός της Αγίας Παρασκευής για την τέλεση της Θείας Λατρείας.
 
Ο Λυκούργος Λογοθέτης πρώτα πήγε ως πρόσφυγας στην Τήνο, μετά έμεινε για λίγο στο Ναύπλιο και όταν έγινε η Αθήνα πρωτεύουσα εγκαταστάθηκε μόνιμα σε αυτήν. Το Ελληνικό κράτος αναγνώρισε τις υπηρεσίες του στην Επανάσταση. Το 1836 του απονεμήθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη στη Βασιλική Φάλαγγα, το 1837 διορίστηκε Σύμβουλος Επικρατείας, το 1843 ορκίστηκε πληρεξούσιος Σάμου στην Εθνοσυνέλευση, το 1844 διορίστηκε γερουσιαστής και το 1847 προβιβάστηκε σε υποστράτηγο της Βασιλικής Φάλαγγας. Απεβίωσε το 1850 και του απονεμήθηκαν οι τιμές που άξιζαν σε έναν πολυτάλαντο στρατιωτικό και πολιτικό ηγέτη της Επανάστασης του 1821.
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Η δύναμη της προσευχής

 
Ο Δρ Μαρκ, ήταν διάσημος ογκολόγος. Μια μέρα πέταξε σε ένα σημαντικό συνέδριο σε άλλη πόλη, όπου θα του απονεμηθεί ιατρικό βραβείο. Ωστόσο, μία ώρα μετά την απογείωση, υπήρξε αναγκαστική προσγείωση στο πλησιέστερο αεροδρόμιο. Ο γιατρός νοίκιασε αυτοκίνητο για να πάει στο συνέδριο.
 

Λίγο μετά που έφυγε, ο καιρός χάλασε και ήρθε μια άσχημη καταιγίδα. Λόγω ισχυρής βροχής, το ίντερνετ εξαφανίστηκε στο navigator, έστριψε ανάποδα και χάθηκε.
 
Μετά από δύο ώρες οδήγησης, συνειδητοποίησε ότι είχε χαθεί. Ήταν πεινασμένος και κουρασμένος κι έτσι αποφάσισε να βρει κάπου να ξεκουρασθεί. Τελικά βρήκε ένα μικρό σπίτι. Απελπισμένος, βγήκε από το αυτοκίνητο και χτύπησε την πόρτα.
 
Μια γυναίκα άνοιξε την πόρτα.
 
Εξήγησε τι του συνέβη και της ζήτησε να χρησιμοποιήσει το τηλέφωνο. Η γυναίκα του είπε ότι δεν έχει τηλέφωνο, αλλά μπορούσε να μπει και να περιμένει μέχρι να βελτιωθεί ο καιρός.
 
Ο πεινασμένος, βρεγμένος και κουρασμένος γιατρός δέχτηκε την προσφορά της και μπήκε. Η γυναίκα του σέρβιρε ζεστό τσάι και του είπε ότι θα προσευχηθεί. Ο Δρ Μαρκ χαμογέλασε και είπε ότι πιστεύει μόνο στη σκληρή δουλειά.
 
Καθισμένος σε ένα τραπέζι πίνοντας τσάι, ο γιατρός παρακολούθησε τη γυναίκα στο αμυδρό φως των κεριών καθώς προσευχόταν δίπλα στην κούνια. Ο γιατρός κατάλαβε ότι η γυναίκα χρειαζόταν βοήθεια, οπότε όταν τελείωσε την προσευχή, τη ρώτησε:
 
Τι ακριβώς θέλεις από τον Θεό; Νομίζεις ότι ο Θεός θα ακούσει ποτέ τις προσευχές σου;
 
Η γυναίκα χαμογέλασε λυπημένη και είπε:
 
Το παιδί στην κούνια είναι ο γιος μου, ο οποίος πάσχει από ένα σπάνιο είδος καρκίνου και υπάρχει μόνο ένας γιατρός, το όνομα του είναι Μαρκ, που μπορεί να τον θεραπεύσει, αλλά δεν έχω χρήματα για να τον πληρώσω. Εξάλλου ο Δρ Μαρκ ζει σε άλλη πόλη. Ο Θεός ακόμα δεν απάντησε στην προσευχή μου αλλά ξέρω ότι θα το κάνει... και τίποτα δεν θα σπάσει την πίστη μου.
 
Σοκαρισμένος και έχοντας χάσει τα λόγια του ο Δρ. Μαρκ, ξέσπασε σε κλάματα. Ψιθύρισε:
 
Ο Θεός είναι μεγάλος...
 
Θυμήθηκε όλα όσα του συνέβησαν σήμερα: μια δυσλειτουργία στο αεροπλάνο, την καταρρακτώδη βροχή που τον έκανε να παραστρατήσει· και όλα αυτά συνέβησαν επειδή ο Θεός όχι μόνο απάντησε στην προσευχή της, αλλά του έδωσε και την ευκαιρία να βγει από τον υλικό κόσμο και κατέστη δυνατό να βοηθήσει την φτωχή άτυχη γυναίκα που δεν είχε τίποτα άλλο παρά μόνο την προσευχή...

Κέκλικεν ἡ ἡμέρα...

 

Evening and early night at Kingswood

 
Ὁ ἥλιος ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ, ἔθου σκότος, καὶ ἐγένετο νύξ, στο δάσος του βασιλιά (Kingswood), στην περιοχή του Ανατολικού Bristol.
 

Ο καθιερωμένος βραδινός περίπατος είχε διάφορες γεύσεις απόψε, από μαγευτικό ηλιοβασίλεμα με διάφορες πορφυρένιες παραλλαγές, μέχρι γαλήνια βραδιά, με όμορφα χρώματα, σε αποχρώσεις του μπλε.
 

Ο ουρανός είναι πάντα γεμάτος εκπλήξεις και τοπία μυστικά και μυσταγωγικά, που μιλούν κατευθείαν στην καρδιά των θεατών...

Φανουρόπιτες στο Bristol

 
Η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Απ. Πέτρου και Παύλου, στο Bristol της Δυτικής Αγγλίας, τιμά και πανηγυρίζει σήμερα την ιερή μνήμη του Αγίου Ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Φανουρίου του Θαυματουργού.
 

Θα τελεστεί, σύμφωνα με το πρόγραμμα της αναρτώμενης αφίσας, η Ιερή Ακολουθία του Εσπερινού και θα ευλογηθούν οι Φανουρόπιτες που θα προσφέρουν οι πιστοί. Όλοι ευπρόσδεκτοι!

Εκοιμήθη ο Μητροπ. Διοκλείας Κάλλιστος

 
Εκοιμήθη χθες, Τετάρτη 24 Αυγούστου 2022, σε ηλικία 88 ετών, μια μεγάλη προσωπικότητα της Ορθοδοξίας, ο Μητροπολίτης Διοκλείας Κάλλιστος Ware, σύγχρονος Πατέρας και Διδάσκαλος της Εκκλησίας μας. Ο πολυγραφότατος μακαριστός Μητροπολίτης κυρός Κάλλιστος έλεγε (Ο Ορθόδοξος Δρόμος):
 

«Τό νά εἶσαι χριστιανός σημαίνει νά ταξιδεύεις. Ὁδοιποροῦμε στά μονοπάτια τοῦ ἐσωτερικοῦ κόσμου τῆς καρδιᾶς, σέ μιά διαδρομή πού δέν μετριέται σέ ὧρες τοῦ ρολογιοῦ ἤ ἡμέρες τοῦ ἡμερολογίου, διότι εἶναι ἕνα ταξίδι εἰσόδου στήν αἰωνιότητα, πέρα ἀπ’ τόν χρόνο. Μιά ἀπό τίς ἀρχαιότερες ὀνομασίες γιά τόν Χριστιανισμό ἦταν ἁπλά “ἡ Ὁδός”. Ὁ Χριστιανισμός εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό μιά θεωρία γύρω ἀπό τό σύμπαν, κάτι παραπάνω ἀπό διδαχές γραμμένες στό χαρτί: εἶναι ἕνα μονοπάτι στό ὁποῖο ὁδοιποροῦμε - ἡ ὁδός τῆς ζωῆς. Πρέπει νά πάρουμε τή συνειδητή ἀπόφαση νά βαδίσουμε αὐτό τό μονοπάτι».

Ο Οικουμ. Πατριάρχης στο Λονδίνο

 
Το 2022 είναι μια σημαντική, συμβολική και επετειακή χρονιά, κατά την οποία εορτάζονται και τιμούνται τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας.
 

Τους επίσημους εορτασμούς της Ιεράς Αρχιεπισκοπής θα τιμήσει και θα λαμπρύνει με την υψηλή παρουσία του ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος. Φυσικά το πρόγραμμα της επισκέψεώς του είναι πλούσιο και πολύπλοκο. Ένα μέρος αυτού δημοσιεύεται στην αφίσα της παρούσας ανάρτησης.

Ένα παράξενο γκαρσόν στην Καππαδοκία

 

Στη σειρά «Οι κρυπτοχριστιανοί στη σύγχρονη Τουρκία»

 

Α΄  ΜΕΡΟΣ

 
Τα πούλμαν μας έφερε στο Προκόπι της Καππαδοκίας. Μας είχαν συστήσει ένα αξιοπρεπές ξενοδοχείο, όπου και καταλύσαμε. Είχαμε νοικιάσει αυτοκίνητο, ένα τζιπ, που μας το έφεραν στον σταθμό. Μας χρειαζόταν για να μας διευκολύνει στις μετακινήσεις μας στην τεράστια έκταση που άνθισε ο Ελληνισμός.
 
-         Αν λέμε «Μεγάλη Ελλάδα» τη Σικελία, την Καππαδοκία θα έπρεπε να την λέμε «Μεγίστη Ελλάδα», μου είπε ο π. Κύριλλος... 
 
Το ξενοδοχείο δεν ήταν μακριά και ήταν σούρουπο όταν ανεβήκαμε στα δωμάτιά μας. Τακτοποιηθήκαμε και κατεβήκαμε κάτι να φάμε και να ετοιμάσουμε το πρόγραμμα της επόμενης ημέρας. Αφού φάγαμε, καθίσαμε στο σαλόνι και ο π. Κύριλλος μου είπε:
 
-         Θάπρεπε να έχουμε πολλές μέρες μπροστά μας, μα όσες και να είχαμε δεν θα έφθαναν να ζήσουμε τη μοναδικότητα του τοπίου, των ελληνικών πολιτισμικών θησαυρών και τα υπολείμματα της επί 3.000 χρόνια διαβίωσης εδώ των Ελλήνων...
-         Έχεις δίκιο πάτερ. Σαράντα πέντε χρόνια πριν επισκέφθηκε τα μέρη αυτά ο Γιώργος Σεφέρης. Ήταν σύμβουλός της Πρεσβείας μας στην Άγκυρα και ήρθε για τρεις μόνο ημέρες. Το 1953 εξέδωσε στην Αθήνα βιβλίο με τις εντυπώσεις του από εκείνο το ταξίδι και ειδικότερα για τις εκκλησιές που επισκέφθηκε. Έχω μαζί μου το βιβλίο. Σ’ αυτό λοιπόν γράφει πως πρέπει κανείς να μπορεί να ζήσει με άνεση αυτά τα μέρη. Να τα δει, να τα ξαναδεί, να αργοπορήσει, να στοχαστεί και να τα αναμετρήσει με τον σύγχρονο Ελληνισμό...
-         Έχει δίκιο ο ποιητής, μούπε σκεφτικός ο π. Κύριλλος. Από μεριάς μας θα προσπαθήσουμε να πάρουμε  στην ψυχή μας ό,τι μπορέσουμε...
-         Θα αρχίσουμε από πού;
-         Από το μέρος που μένουμε φυσικά, τον Άγιο Προκόπιο, όπως αναφέρεται στους επισκοπικούς καταλόγους επί Λέοντα Σοφού. Αργότερα έγινε Προκόπι και από τους Τούρκους Ουργκούπ...
 
Το πρωί ξεκινήσαμε νωρίς. Το θέαμα εντυπωσιακό με τους λαξεμένους βράχους. Κάποτε ήσαν σπίτια και παρεκκλήσια Ρωμιών, σήμερα τα περισσότερα έχουν εγκαταλειφθεί. Πήγαμε στο σπίτι, ένα ερείπιο σε ένα ύψωμα, στον στάβλο του οποίου πέρασε τη ζωή του σκλάβος ο Άγιος Ιωάννης ο Ρώσος. Μείναμε για λίγο ακίνητοι, προσευχόμενοι. Περιτριγυρίζοντας το υπόγειο όπου ζούσαν τα ζώα και ο Άγιος Ιωάννης σκέφθηκα την αξία που είχε για τον κάθε Έλληνα αυτός ο ταπεινός τόπος...
 
Μετά το Προκόπι κινήσαμε για τα Κόραμα, μια από τις ωραιότερες και μοναδική ως προς τη μορφολογία της περιοχή του κόσμου. Σπουδαία από τη φύση του εδάφους της και, κυρίως, από τους Ελληνορθόδοξους Ναούς που διασώθηκαν, έστω και κακοποιημένοι οι περισσότεροι. Το μίσος των βαρβάρων κατακτητών πλήρωσαν κυρίως οι αγιογραφίες, με το βγάλσιμο των ματιών του Ιησού Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων... Το ανοικτό αρχαιολογικό πάρκο των Κοράμων ανήκει στην παγκόσμια φυσική και πολιτισμική κληρονομιά της ανθρωπότητας και προστατεύεται από την ΟΥΝΕΣΚΟ...
 
Για να εισέλθουμε στο μεγάλης έκτασης υπαίθριο Μουσείο πληρώσαμε εισιτήριο. Ταμίας και φύλακας μαζί της εισόδου ένας μουστακαλής, μετρίου αναστήματος και μεσήλικας Τούρκος. Σε μια απόσταση έξω από την είσοδο τρεις αστυνομικοί εν στολή. Ο ταμίας αμέσως κατάλαβε ότι είμαστε Έλληνες.
 
-         Γκρικς; Μας είπε χαμογελώντας.
-         Γκρικς, του απαντήσαμε.
-         Σπικ ινγκλις;
-         Γιες...
-         Θέλετε ξεναγό; Θα είναι δύσκολο μόνοι σας να βρείτε τις τοποθεσίες των πιο αντιπροσωπευτικών και σημαντικών εκκλησιών και παρεκκλησίων...
 
Κοιταχτήκαμε με τον π. Κύριλλο. Όσα και να έχουμε διαβάσει, τοπογραφικά υστερούμε, είπαμε.
 
-         Πόσα χρήματα θέλει;
 
Μας είπε μια τιμή, που την θεωρήσαμε λογική. Δεχτήκαμε. Ένας επίσης μεσήλικας μυστακοφόρος Τούρκος ήταν ο ξεναγός μας. Τον λέγανε Ισμαήλ... Μας έκανε μια γενική περιγραφή της μοναδικής περιοχής, λέγοντάς μας ότι οι διάσπαρτοι βράχοι εύκολα σμιλεύονται και είναι, σταθεροί, αδιάβροχοι, και δροσεροί στο εσωτερικό τους, γιατί αποτελούνται από ηφαιστειακή τέφρα, στρώμα λάβας και ελαφρόπετρα, υλικά από ηφαιστειακή μάζα που εξακοντίστηκε από τα γύρω βουνά... Μας είπε για τις Εκκλησίες και τα Παρεκκλήσια που θα επισκεφθούμε και στο τέλος μας ερώτησε στα αγγλικά:
 
-         Έλληνες είσθε;
 
Και αφού του απαντήσαμε θετικά, μας χαμογέλασε συγκαταβατικά.
 
-         Καταλαβαίνω εσάς, τους Έλληνες, που έρχεστε να δείτε την Καππαδοκία...
 
Αμήχανα χαμογελάσαμε, αλλά δεν ανοίξαμε συζήτηση μαζί του. Εκείνος συνέχισε:
 
-         Μένανε στην περιοχή πολλοί Έλληνες και εδώ ήταν  μοναστηριακή περιοχή με χιλιάδες μοναχούς. Κατά μία άποψη ήταν καταφύγιο πολλών στον καιρό της εικονομαχίας. Λέγεται ότι στην κοιλάδα Ματιανής - Κοράμων το 728 μ.Χ. ο αριθμός των μοναχών είχε υπερβεί τις 100.000... Και όλοι ζούσαν σε αυτές τις σπηλιές...
 
Εντυπωσιαστήκαμε από τα νούμερα, αλλά πάλι δεν μιλήσαμε, οπότε χωρίς άλλα λόγια ξεκίνησε την ξενάγηση... Είπαμε να μη μιλήσουμε για θέματα που είχαν σχέση με τον Ελληνισμό, γιατί ήταν συνεργαζόμενος με την εξουσία, ποιος ξέρει τι θα έλεγε για μας, αν τον ρωτούσαν...
 
Όσα επισκεφθήκαμε και είδαμε ήσαν άκρως εντυπωσιακά. Όχι τόσο η τέχνη τους. Αυτή είναι σε πολλές τοιχογραφίες ναΐφ, αλλά με όλη τη δροσιά της βαθύτατης ευσέβειας και του αυθορμητισμού της πίστης των αγιογράφων. Είναι εντυπωσιακό το πόσο πυκνές είναι σε πολλές εκκλησίες οι τοιχογραφίες, για να διδάξουν στους πιστούς όσο γίνεται περισσότερα για τον βίο του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων...
 
Περάσαμε όλη τη μέρα μας εκεί. Ο ξεναγός κάποια στιγμή μας παράτησε, αφού μας έδειξε ποια μέρη ακόμη να επισκεφθούμε... Δεν ήταν μαθημένος να καθυστερούν τόσο οι επισκέπτες και τον περίμενε και ένα γκρουπ τουριστών... Θέλαμε να απολαύσουμε και πάλι την αρχιτεκτονική των λαξευμένων εκκλησιών, όπως αυτές «των Σανδάλων», «τη Σκοτεινή» και «των Στεφάνων». Μας έμεινε πάντως αυτό που μας είπε ο ξεναγός για το πώς διατρέφονταν στις σπηλιές των βράχων οι ερημίτες μοναχοί και έφτιαχναν κρεμαστό κήπο, που φύτευαν χορταρικά και τα πότιζαν από στέρνα λαξευμένη επίσης στον βράχο...
 
Απόγευμα ήταν και η ώρα που έκλεινε η πόρτα... Ήμασταν κατάκοποι, αλλά κατευχαριστημένοι... Πηγαίνοντας προς το ξενοδοχείο  είπα στον π. Κύριλλο:
-         Πάτερ μου φαίνεται ότι στην Καππαδοκία δεν θα βρούμε κρυπτοχριστιανό ούτε για δείγμα...
-         Έτσι δείχνουν τα πράγματα, μου απάντησε. Αλλά πού ξέρεις. Εδώ ήρθαμε για το προσκύνημα. Έτσι κάναμε και στον Πόντο, στη Σμύρνη και στη Μαγνησία. Αλλά εκεί συναντήσαμε... Πού ξέρεις λοιπόν; Μπορεί κάποιος να εμφανιστεί... 
 

Β΄ ΜΕΡΟΣ

 
Τις επόμενες ημέρες συνεχίσαμε να επισκεπτόμαστε τοποθεσίες με λαξευτές εκκλησίες και με λαξευτά σπίτια. Οι μεν εκκλησιές υπάγονται στον έλεγχο του κράτους και τα σπίτια έχουν δοθεί σε κατοίκους, οι περισσότεροι των οποίων είναι ποιμένες και αγρότες. Στη Ματιανή και καθώς περπατούσαμε στους στενούς δρόμους του χωριού είδαμε εκκλησιά που μετατράπηκε σε σπίτι... Είδαμε και τον ένοικο, που καθόταν στο σκαλί της εισόδου του σπιτιού του και μας κοίταζε περίεργα. Φορούσε φθαρμένα από την πολυκαιρία ρούχα και ήταν ξυπόλητος. Τον πλησιάσαμε. Επιχειρήσαμε να του μιλήσουμε, αλλά από γλωσσομάθεια... γιοκ.
 
Κοιτάχτηκα με τον π. Κύριλλο και του κάναμε νοήματα, ότι θέλουμε  να μπούμε στο σπίτι του. Μας κοίταξε με καχυποψία. Ως εκ θαύματος εμφανίστηκε Τούρκος νέος στην ηλικία, καλοντυμένος, που μας είδε να προσπαθούμε να συνεννοηθούμε και ήρθε κοντά μας. Ήξερε αγγλικά συνεννοήθηκε με τον ιδιοκτήτη του σπιτιού, ίσως και να του είπε να στέρξει να μας δεχθεί. Φαινόταν σα να μας ήξερε ο καλοντυμένος κύριος... Ο αγρότης άλλαξε στάση, μας χαμογέλασε και μας έκαμε νόημα να περάσουμε, ανοίγοντας ο ίδιος το κιλίμι που είχε σαν πόρτα...
 
Μπήκαμε στη σπηλιά, που παλιά έμοιαζε να ήταν ένα όμορφο εκκλησάκι... Οι τοίχοι είχαν ασβεστωθεί. Μπορεί να είχαν πίσω τους τοιχογραφίες... Είχαν ρίξει κάτω τις κολόνες και είχαν μείνει κάτι ελάχιστα σημάδια τους. Είχαν ισοπεδώσει και τον χώρο του ιερού... Κιλίμια παντού, αλλά ελάχιστα έπιπλα. Πάντως η τηλεόραση - δορυφορική - απαραίτητη... Μας κέρασε η μαντηλοφορούσα σύζυγος γλυκό του κουταλιού και νερό. Δεν είπαμε πολλά. Δεν μπορούσαμε κιόλας... Του δώσαμε ένα χαρτζιλίκι, που το πήρε ευχαρίστως. Φύγαμε απογοητευμένοι.
 
Καθώς περπατούσαμε ξαναείδαμε τον νέο που μας βοήθησε. Με χαμόγελο μας είπε πώς περάσαμε. Τον ευχαριστήσαμε και του ζητήσαμε μιαν ακόμη χάρη. Να δούμε ένα κανονικό σπίτι σε βράχο, που να συντηρείται. Μας έκαμε το χατίρι. Μας πήγε σε σπηλιά σκαλισμένη σε βράχο, που ήταν ένα εξαιρετικό σπίτι. Είχε ωραία επιπλωμένα δωμάτια, υψωνόταν σε τρεις ορόφους, είχε θέρμανση με σόμπες και με επενδυμένα μπουριά και μηχανικό εξαερισμό. Οι ηλικιωμένοι ιδιοκτήτες έδειξαν ευγένεια. Δεν μας ρώτησαν από πού είμαστε, μας κέρασαν και με τα λίγα αγγλικά τους μας εξήγησαν ότι το σπίτι ανήκε σε ελληνική οικογένεια που διώχθηκε από τον τόπο της... Ο νέος δεν ξαναφάνηκε...
 
Συνεχίσαμε τις περιηγήσεις μας. Είπαμε να επισκεφθούμε το Ακσαράι και το Περίστρεμα, όπου υπάρχουν και πολύ όμορφες εκκλησιές, πάντα λαξευμένες στους βράχους και, οι περισσότερες, με κακοποιημένες τοιχογραφίες. Στο Προκόπι επισκεφθήκαμε το μοναστήρι των Αρχαγγέλων όπου ήταν η εντυπωσιακή πέτρινη τράπεζα των μοναχών, με γύρω στους τοίχους μαυρισμένες τοιχογραφίες, που πάντως έτσι σώθηκαν...
 
Την άλλη ημέρα επισκεφθήκαμε τις υπόγειες πόλεις στο Καϊμακλί και στο Ντερινκούγιου, πενήντα περίπου χιλιόμετρα από το Προκόπι. Σε αυτές τις πόλεις είναι θαυμαστή η τεχνολογία που εφαρμόστηκε για να επιζούν οι Βυζαντινοί κάτοικοι από τις επιδρομές των βαρβάρων. Ο εξαερισμός, η τροφοδοσία με νερό, η ασφαλής φύλαξη και συντήρηση ζώων και τροφίμων, το αθέατο από την επιφάνεια, τα μέτρα υγιεινής στην αφόδευση, ο τρόπος αμύνης σε περίπτωση αποκαλύψεως της εισόδου, το δαιδαλώδες και το στενό των διαδρόμων και οι κάτω από τη γη οκτώ όροφοι (μπορεί να είναι και έντεκα), που εξασφάλιζαν να είναι ασφαλής η ζωή των κατοίκων (υπολογίζονται ότι κατέφευγαν σ’ αυτούς από 20.000 έως και 80.000) είναι μερικά από τα εντυπωσιακά των πόλεων αυτών.
 
Είχαμε κουραστεί πολύ. Περπατούσαμε πολύ κάθε μέρα...
 
-         Αύριο να πάμε στην Καρβάλη, να προσκυνήσουμε στο Ναό του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού και να δούμε την πόλη που γεννήθηκε, μου είπε ο π. Κύριλλος.
 
Φυσικά συμφώνησα. Στην Καρβάλη συναντήσαμε και ευγενείς  Τούρκους. Δυο - τρία παιδιά μας πήγαν έως το ναό του Αγίου Γρηγορίου. Τους δώσαμε ένα χαρτζιλίκι, που το πήραν και μετά άρχισαν να χοροπηδάνε. Χαρήκαμε κι εμείς.
 
-         Λες νάναι χριστιανόπουλα; Διερωτήθηκε φωναχτά ο π. Κύριλλος. Μου φάνηκαν καλά παιδιά και καλοί ήσαν και οι γονείς τους, που τα άφησαν να μας πάνε στο Ναό, που χρησιμοποιείται πια ως τζαμί...
-         Πάτερ μου ήσαν πτωχοί άνθρωποι και μπορεί απλά  να περίμεναν να βγάλουν κάτι από την καλοσύνη τους...
-         Λες; Μπορεί να είναι όπως το λες... Ας το ξεχάσουμε...
-         Πάτερ μου, είναι η τελευταία μας ημέρα στην Καππαδοκία. Αύριο πάμε Καισάρεια για να φύγουμε από εκεί αεροπορικώς προς Κωνσταντινούπολη. Στην Καισάρεια δεν υπάρχει τίποτε να δούμε, δυστυχώς. Εκεί θα παραδώσουμε και το αυτοκίνητο. Γυρίζοντας στο Προκόπι δεν περνάμε από τη Σινασό, που θυμίζει ακόμη Ελλάδα;
-         Συμφωνώ. Έχουμε ώρα. Απογευματάκι θα φτάσουμε... Θα πάρουμε εκεί καφέ...
 
Έτσι και κάναμε. Επισκεφθήκαμε στην πλατεία του χωριού την χιλιοβασανισμένη, αλλά πάντα όρθια αρχοντική εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Σε μικρή απόσταση ήταν ερειπωμένα ελληνικά σπίτια, που τα καταλάβαμε γιατί ό,τι σωζόταν από ζωγραφιές σε τοίχους και οροφές, είχε ελληνικό θέμα...
 
Για καφέ πήγαμε σε  ένα μπαρ, που πριν ήταν ελληνικό αρχοντόσπιτο. Είχε ωραία πλακόστρωτη βεράντα με πολλές γλάστρες και ωραία λουλούδια. Εκεί καθίσαμε... Μόνο κάτι νέοι κάθονταν εκεί, που μας κοίταξαν με περιέργεια. Φυσιολογικό. Ήρθε ο μπάρμαν, νέο παλληκάρι,  και με φιλικό χαμόγελο μας ρώτησε στα αγγλικά τι θα πάρουμε. Πήρε την παραγγελία και πήγε στο εσωτερικό της οικίας - μαγαζιού. Σε λίγο ήρθε χωρίς τον δίσκο με τους καφέδες.
 
-         Μπορείτε να έρθετε μέσα να πιείτε τον καφέ; Μας είπε, δείχνοντας ότι περιμένει θετική απάντηση...
-         Συνεννοήθηκα με τα μάτια με τον π. Κύριλλο και εκείνος του είπε  ΟΚ και τον ακολουθήσαμε.
-         Η αίθουσα - σαλόνι  ήταν ημιυπόγεια από καλά φτιαγμένη πέτρα και παχειά ξύλινη πόρτα. Θύμιζε καταφύγιο σε εχθρικές επιδρομές. Ο νέος μας έφερε τον καφέ και χωρίς να μας ρωτήσει κάθισε στο τραπέζι μας και η ευχάριστη έκπληξη για μας ήταν ότι άρχισε να μας μιλάει ελληνικά...
-         Κατάλαβα πως είσθε Έλληνες, και ότι εσύ είσαι παπάς, μας είπε. Σας παρακολούθησα που πήγατε στην εκκλησιά και στα ρωμέϊκα σπίτια. Μου μίλησε για σας και ο φίλος μου, που συναντήσατε στη Ματιανή. Πάτερ μου θα σου εξομολογηθώ κάτι. Ήρθα από την Ελλάδα και είμαι βέρος Έλληνας, από εδώ η καταγωγή μου. Ο παππούς και η γιαγιά όσο ζούσαν όλο μου μιλούσαν για τη Σινασό. Αποφάσισα να έρθω να μείνω εδώ. Δεν ήθελα να είναι η πριν την Καταστροφή Ελληνική πόλη  χωρίς έναν Έλληνα... Αισθανόμουν απόλυτα ενωμένος με τον τόπο. Σχεδόν κάθε χρόνο ερχόμουν εδώ. Σε μία από τις επισκέψεις μου γνώρισα μια τουρκάλα, την παντρεύτηκα, έγινα μουσουλμάνος και πήρα την τουρκική υπηκοότητα και πλέον μένω στην κωμόπολη των προγόνων μου. Ξεκουράζεται η ψυχή μου, που η γυναίκα μου είναι καλή κοπέλα, ξέρει ποιος είμαι και γιατί είμαι εδώ, με αγαπά και με στηρίζει σε ό,τι κάνω και στη δουλειά, που πάει καλά. Προσεύχομαι μυστικά και πιστεύω ότι ο Θεός με έχει συγχωρήσει, αφού από αγάπη έκαμα ό,τι έκαμα και όποτε μπορώ, συνήθως νύχτα, με διάφορες δικαιολογίες περνώ από το Ναό και κάνω το Σταυρό μου.
-         Το πιστεύω κι εγώ, του απάντησε ο π. Κύριλλος ότι ο Χριστός είναι κοντά σου. Ό,τι έκανες είναι επειδή Τον αγαπάς πολύ... Αγαπάς και την Πατρίδα μας...
 
Η συγκίνηση και στους τρεις μας ήταν φανερή. Συνεχίσαμε τη συζήτηση για πολλή ώρα, σαν να ήμασταν χρόνια καλοί φίλοι... Είχαμε ξεχάσει το φαγητό. Νύχτωσε κι εμείς ήμασταν ακόμη στη Σινασό... Σαν να μη θέλαμε να αποχωριστούμε από τον Μάριο - Ιμπραήμ. Η γυναίκα του μας έφερε να φάμε ωραία φαγητά. Ήρθε η ώρα να φύγουμε. Ο Μάριος - Ιμπραήμ έπεσε στην αγκαλιά του π. Κυρίλλου και ξέσπασε σε λυγμό. Δεν έλεγε να τον αφήσει. Μετά γονάτισε, και του φιλούσε συνεχώς το χέρι. Ο π. Κύριλλος τράβηξε το χέρι του και ευλόγησε τον γονατισμένο νέο. Αγκαλιάστηκαν πάλι. Αγκάλιασε κι εμένα. Στον αποχαιρετισμό παρούσα και η σύζυγος του Μάριου - Ιμπραήμ, που και αυτή ήταν συγκινημένη....
 
Την επομένη ημέρα το πρωί φύγαμε αεροπορικώς, από την Καισάρεια, για την Κωνσταντινούπολη. Όμως τα όσα ζήσαμε στην Καππαδοκία και ειδικότερα στη Σινασό μας μένουν βαθιά χαραγμένα στην ψυχή μας.
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Οίκος Ποίησης στο Ledbury

 

Ledbury Poetry House

 

Το πανέμορφο Ledbury είναι μια μικρή πόλη στην κομητεία του Herefordshire, στη Δυτική Αγγλία.
 
Έχει πολλά και ενδιαφέροντα, από αρχιτεκτονικής πλευράς, κτήρια, διαφόρων ειδών και χρήσεων, όπως εκκλησίες, σχολεία, καταστήματα, νοσοκομεία, βιβλιοθήκες κ.ά.
 
Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των μεσαιωνικών αιώνων.
 
Στη θαυμαστή αυτή πόλη πραγματοποιούνται πολλές και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες. Μεταξύ αυτών είναι και το θερινό Φεστιβάλ Ποίησης, που προσελκύει πολλούς, σπουδαίος και διάσημους Ποιητές απ’ όλο τον κόσμο.
 
Η Ποίηση δεν φανερώνεται και προβάλλεται μόνο μέσα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ, που λαμβάνει χώρα στις αρχές Ιουνίου ή στις αρχές Ιουλίου. Συνεχίζει να απασχολεί την τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες και σε άλλες εποχές του χρόνου.
 
Αυτή την εποχή, στον ονομαζόμενο Οίκο Ποίησης του Ledbury, πραγματοποιούνται διάφορες ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις και δραστηριότητες, που μπορεί κανείς να τις βρει εδώ.

Στην παλιά πόλη της Chengdu

O Νίκος μας δείχνει στο παρόν βίντεο όψεις από τις παλιές και παραδοσιακές γειτονιές της μεγάλης πόλης της Κίνας όπου εγκαταβιεί, της Chengdu!

Δείχνει ενθουσιασμένος με τη γειτονιά, τα μαγαζιά, τα γκραφίτι... και το όλο περιβάλλον του θυμίζει τις παλιές γειτονιές της Αθήνας...

Κοιμήσεως λέξεις

 
Η Υμνολογία της Εκκλησίας μας είναι καθαρή Ποίηση. Χρησιμοποιεί λέξεις και φράσεις που διαμορφώθηκαν κυρίως κατά τη Βυζαντινή εποχή, οπότε και δημιουργήθηκε η Υμνολογία της καθ’ ημάς Ανατολής.
 

Πολλές λέξεις που χρησιμοποιεί η Υμνολογία είναι μάλλον δυσνόητες και δεν είναι εύκολο πολλές φορές να γίνουν κατανοητές. Χρειάζεται ανάλυση, ίσως και διερμήνευση. Κάποιες από αυτές τις δύσκολες λέξεις, με ιδιαίτερο βάθος και θεολογική σημασία, συγκεκριμένα της Υμνολογίας από την Εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, παρουσιάζονται και ερμηνεύονται εδώ!

Ουκ εάλω η Βασιλεύουσα ψυχή των Ελλήνων

 
Η κοσμοσυρροή που παρατηρήθηκε τις προηγούμενες ημέρες στα ανά την Ελλάδα Θεομητορικά προσκυνήματα δείχνει το πόσο η Παναγία είναι ριζωμένη στις καρδιές των Ελλήνων. Είναι επίσης σημαντική εθνικά  και ωφέλιμη ψυχικά η συνήθεια τέτοια ημέρα να συγκεντρωνόμαστε στις ιδιαίτερες πατρίδες μας και να ξανανιώνουμε κάτω από την προστασία Της. Το αντάμωμά μας αποδεικνύει ότι ως λαός διατηρούμε τη συνέχεια και τη συνοχή μας και ακολουθούμε ευλαβικά την Πίστη και τα ιδανικά των προγόνων μας,  Μαρτύρων, Ηρώων και Διδασκάλων, παρά τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουμε και τις ποικίλες επιθέσεις που δεχόμαστε.
 

Γι’ αυτή τη συνέχεια και τη σύνδεση του λαού μας με την Παράδοσή του ο Νικηφόρος Βρεττάκος στο σπουδαίο συνθετικό ποιητικό και θεατρικό του έργο «Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη», παρουσιάζει έξοχα τα βιώματά του από την  ελληνική ιστορία και το ελληνικό πνεύμα. 
 
Το έργο αρχίζει με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο κόσμος φωνάζει «Εάλω! Εάλω! Εάλω!» και οι τρεις Αναγνώστες παρατηρούν: «Άλλο δεν ημπορέσαμε, μας πρόλαβε η φωτιά, σώσαμε τα Βαγγέλια του Έθνους μοναχά...». Και ο Αγγελιοφόρος τρέχοντας κραυγάζει: «Ουκ εάλω η Βασιλεύουσα ψυχή των Ελλήνων!» και προσθέτει: «Εξαρθρώνονται οι πέτρες  και το σίδερο καταλύεται, ερημώνουνε οι κορφές απ’ τα κάστρα που αφανίζονται, αλλά το χτισμένο φως δεν ξεχτίζεται...». Και ο Γέροντας εξηγεί:
 
«Απολιόρκητη όταν πολιορκείσαι και όταν συλλαβαίνεσαι ασύλληπτη κι όταν κουστωδίες σε πάνε και σε φέρνουνε στα πραιτώρια κι όταν δένεσαι πάνω σε πασσάλους και μαστιγώνεσαι κι όταν δένεσαι πίσω από άλογα κι άρματα και σέρνεσαι βάφοντας κόκκινη την οδό προς τον Άδη... Κι όταν ενταφιάζεσαι, δεν μένεις εκεί, παρά μόνο για μια ή για δυό, το πολύ για τέσσερις νύχτες οπότε “όρθρου βαθέος” γιομίζεις το φως με πίδακες της Ανάστασης!».
 
Προχωρώντας το έργο ο ποιητής εξηγεί το πώς ο Ελληνισμός διασώθηκε. Ο Αναγνώστης του έργου διαπιστώνει ότι εκεί που όλα έδειχναν ότι η Ελλάδα έγινε έρημος «με ολίγο χορτάρι»  ακούγονταν ψίθυροι και κομμένα σφυρίγματα και ο Γέροντας του εξηγεί: «Ήτανε τα “Κρυφά Σχολειά”, όπου μέσα τους, “χιονισμένο, βρεγμένο” συνάζονταν όλο το Έθνος. Και το κιτρινισμένο ράσο του παπά, το υφασμένο πριν από την Άλωση, μύριζε σμύρνα από κείνη που οι μάγοι οδοιπορούντες επήγαν και φιλέψανε τον Ιησού».
 
Ο Βρεττάκος με το εμπνευσμένο ποιητικό του ύφος προχωρεί την ιστορία στον Σαμουήλ. στον Μακρυγιάννη, στο Ζάλογγο, στον Ρήγα, στα Ψαρά, στον Σολωμό, στον Δικαίο, στον Ησαΐα, στα Ψαρά, στη Χίο, στο Αρκάδι.  Και ο Χορός του έργου συμπληρώνει:
 
«Και Κοσμάδες Αιτωλοί ανεβαίνουν και μιλούν απ’ το βήμα των ορέων ανεμίζοντας τα ράσα τους σύννεφα μέσα στα σύννεφα· ενώ πάνω απ’ όλες τις κορφές ακούγονται κρόταλα: “Ίτε και Ίτε και Ίτε!..” Γιατί όσοι πέσαν εδώ ζουν ακόμη, και κάθε που ακούν την παμπάλαιη σάλπιγγα να σημαίνει εγερτήριο, σηκώνονται· ξαναβγαίνουν στο φως και βαδίζουνε σε παράταξη: “Ίτε, και Ίτε και ’Ιτε!..”».
 
Η τραγωδία της Ελλάδας, κατά τον Βρεττάκο, είναι πως σε κάθε εποχή υπάρχει ένας Ιούδας ο δόλιος, «που έχει την κρύπτη του πλάι στις Κερκόπορτες». Και ενώ νικούσε η Πατρίδα μας στη μάχη, αντί άλλης δάφνης «λάβαινε τους προστάτες που δεν νοιάζονταν άλλο, εξόν να σκεπάσουν τις ζώσες Της κρίνες με αγκάθια και αγριόχορτα. Να σφραγίσουν το στόμα Της, να μην έβγει το φως, τι δεν ήταν προς κέρδος τους».
 
Αλλά πέραν των κάθε εποχής προδοτών και προστατών το πρόβλημά σε αυτόν τον τόπο είναι ότι όσοι έπαιρναν την εξουσία «άνοιγαν εύκολα τις πόρτες στους προστάτες και ζητούσαν την καλοπιστία των ταπεινών και την έβρισκαν». Και εξηγεί ο Γέροντας:
 
«Τους παραπλάναγαν την ψυχή με πανουργίες, τους θόλωναν το μυαλό ώσπου βλέπαν αλλαντάλλω τα μάτια τους. Και τους ρίχναν στον αλληλοσκοτωμό. Τι αδελφός με αδελφό μετά δεν γνωρίζονταν». Αυτοί όλοι που δεν ήξεραν τίποτε για την ταυτότητα των Ελλήνων, δεν ήξεραν τίποτε από την ιστορία. Ομογνωμόνως οι εξουσιαστές τα πετούν όλα αυτά στον Καιάδα, εν ονόματι του «εκσυγχρονισμού» και του «προοδευτισμού»...
 
Μετά από τόσες περιπέτειες, μετά από τα τόσα βάσανα, μετά από τέτοια συμπεριφορά των ισχυρών, ντόπιων και ξένων, ορθώς ο Γέροντας του Βρεττάκου απορεί: «Πώς απόμεινε μήτρα, πώς απόμεινε μάτι, πώς απόμεινε πόδι, πώς απόμεινε χέρι, να σηκώνει του Έθνους τη σημαία ανάμεσα στις άλλες σημαίες των Ενωμένων Εθνών;». Ο χορός απαντά ότι ήταν και είναι η προστασία του Ενός, του Πατρός και του Υιού και του Πνεύματος του Αγίου και ο κόσμος - λαός επικροτεί με το «Αλληλούια» τρεις φορές.
 
Ο ποιητής φτάνει στον επίλογο, που είναι και επίλογος της ζωής του. Γράφει: «Εγώ, ο σε λίγο απερχόμενος, ο βαθιά ευτυχής, ο τιμημένος να είμαι από το χώμα σου... και που ο λόγος σου ο άφατος μου δίδαξε το άπαντο... και είναι εδώ όπου πίνοντας το νερό σου το έκαμα αιώνια πόσιμο», λόγος που θυμίζει το «ύδωρ το ζών και αιώνιο», που προσέφερε ο Ιησούς στη Σαμαρείτιδα. Στο τέλος και με το φιλί του αποχαιρετισμού εύχεται στην Ελλάδα «Ζωή εσαεί, Φως εσαεί και Λόγο εσαεί», πιστεύοντας ότι ποτέ δεν θα αλωθεί η «Βασιλεύουσα ψυχή των Ελλήνων», ό,τι κι αν απεργάζονται δικοί και ξένοι.
 
Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου