Ορθοδοξία και Τέχνη

Μια μοναδική καλλιτεχνική έκθεση, με θέμα την Ορθοδοξία και τίτλο: «Ορθοδοξία: τρεις καλλιτέχνες, τρεις τεχνικές, ένα θέμα», παρουσιάσθηκε στο Ελληνικό Κέντρο Λονδίνου, από τη Δευτέρα 15 Απριλίου μέχρι την Τετάρτη 17 Απριλίου τ.έ.

Η έκθεση αυτή, που πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία του επικείμενου εορτασμού του Ελληνορθόδοξου Πάσχα, συνδιοργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Ελληνορθοδόξων Κοινοτήτων Μεγ. Βρετανίας και το Ελληνικό Κέντρο. Τελούσε δε υπό την αιγίδα του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Θυατείρων και Μεγ. Βρετανίας κ.κ. Γρηγορίου, ο οποίος και την εγκαινίασε και την ευλόγησε με την υψηλή παρουσία του. Υπεύθυνη διοργάνωσης ήταν η Βίκυ Σπανοβαγγέλη.

Στην έκθεση αυτή παρουσιάσθηκαν ιδιαίτερα και πρωτότυπα έργα του εξαίρετου αγιογράφου Ελευθέριου Φουλίδη, του βραβευμένου φωτογράφου Δώρου Παρτασίδη και του πρωτοπόρου καλλιτέχνη γυαλιού Γεωργίου Παπαδόπουλου.

Την «τριπρόσωπη» αυτή έκθεση επισκέφθηκαν κατά το τριήμερο που ήταν ανοικτή πολλοί επίσημοι, κληρικοί, διπλωμάτες, δημοσιογράφοι, εκπαιδευτικοί και μεγάλο πλήθος κόσμου, ελληνικής καταγωγής και Ορθόδοξης ταυτότητας, αλλά και άλλοι αλλοεθνείς και ετερόδοξοι, με σκοπό να θαυμάσουν τα μοναδικά έργα που παρουσιάσθηκαν σ’ αυτήν.

Είναι πολύ ενθαρρυντικό να γεύεται η Ελληνορθόδοξη Ομογένεια του Λονδίνου τέτοιες ιδιαίτερες εκδηλώσεις, οι οποίες αποτελούν εορτή Ορθοδοξίας και τολμηρό βηματισμό Ορθοπραξίας, και μάλιστα σε καιρούς δίσεκτους και εν πολλοίς προβληματικούς, όχι μόνο οικονομικά και κοινωνικά, αλλά κυρίως πνευματικά και ηθικά.

Η Ορθοδοξία είχε από πάντα μια μόνιμη και σταθερή διαλεκτική σχέση με την Τέχνη. Αυτό αποδεικνύεται από τα πολλά, ποικίλα και πλουσιώτατα έργα τέχνης που στολίζουν και κοσμούν τους Ορθόδοξους Ναούς και τις Ιερές Μονές. Εικόνες, ξυλόγλυπτα, μεταλλικά έργα, σκαλισμένες πέτρες και μάρμαρα, ψηφιδωτά, πολύχρωμα άμφια, αγιογραφημένα χειρόγραφα και τόσα άλλα καλλιτεχνήματα, βρίσκονται από τα αρχαία χριστιανικά χρόνια στο επίκεντρο της λατρείας και της θεολογίας.

Η Τέχνη είναι προφητική, με την έννοια διδακτική. Οι Πατέρες υποστήριζαν παλαιότερα πως οι εικόνες είναι τα βιβλία των αγραμμάτων. Σήμερα, που δεν υπάρχουν αγράμματοι, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι εικόνες είναι τα βιβλία των πολύ απασχολημένων με τόσα άλλα πράγματα ανθρώπων. Η κάθε εικόνα, όπως επίσης και κάθε άλλο έργο χριστιανικής Τέχνης, έχει να μας διδάξει μια ιστορία και μια αλήθεια. Η εικόνα κυρίως, δεν αποτυπώνει καθόλου ένα στιγμιαίο γεγονός, δεν μας δείχνει μια χρονική στιγμή, αλλά μας μεταφέρει μια θεολογική έννοια και μας εισαγάγει σε μια διαπροσωπική σχέση, ανοίγοντάς μας κυριολεκτικά ένα παράθυρο στον ουρανό.

Η χριστιανική Τέχνη σημαίνει επικοινωνία. Ευρισκόμενος ενώπιον των χριστιανικών καλλιτεχνημάτων ανάγεται ο άνθρωπος σε επίπεδο υψηλότερο, όπου έχει τη δυνατότητα να επικοινωνήσει καλύτερα με το θείο. Ευρισκόμενος όμως εν τω μέσω τέτοιων στοιχείων Τέχνης ανοίγει η ψυχή του και μπορεί να επικοινωνήσει και με τους συνανθρώπους του με καθαρότερο και αγνότερο τρόπο. Έτσι επιτυγχάνει και την απαραίτητη καρδιακή κοινωνία με τον πλησίον.

Ένας βασικός χαρακτηρισμός που δίνεται στην χριστιανική Τέχνη είναι «ωραιότητα»! Οι Ρώσοι που παρακολούθησαν το 988 μ.Χ. τη Θεία Λειτουργία στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Σοφίας στην Βασιλεύουσα, μίλησαν στον Πρίγκηπα Βλαδίμηρο -μεταξύ άλλων και- με τα παρακάτω λόγια: «Δεν υπάρχει πουθενά αλλού πάνω στη γη τέτοια λαμπρότητα, τέτοιο μεγαλείο και τέτοια ομορφιά... Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αυτή την ωραιότητα»!

Αυτή η «ωραιότητα» είναι βασικό στοιχείο της Ορθόδοξης Πνευματικότητας. Έχει βέβαια αναφορά και στην Τέχνη, αλλά σχετίζεται οπωσδήποτε άμεσα και οντολογικά με τη θεολογία και με την ίδια τη ζωή της Εκκλησίας. Ο σπουδαίος Ρώσος θεολόγος Παύλος Ευδοκίμωφ έχει γράψει πως: «Η περίφημη εικόνα της Αγίας Τριάδος του Ρούμπλιεφ μας προσφέρει το συναρπαστικό θέαμα αυτής της θείας Ωραιότητος». Με τον όρο «ωραιότητα» εννοείται εδώ η Τριαδική Θεότητα.

Αυτό στην ουσία σημαίνει πως το αισθητικά ωραίο στο χώρο της χριστιανικής Τέχνης προέρχεται και εκπηγάζει από τον ίδιο τον Θεό, ο οποίος αποδέχεται, ευλογεί και καταξιώνει το έργο του χριστιανού καλλιτέχνη. Με την άποψη αυτή προφανέστατα θα συμφωνούσε και ο Πλάτωνας, ο οποίος υποστήριζε πως «το ωραίο είναι η λαμπρότητα του αληθινού»!

Η χριστιανική καλλιτεχνία δεν είναι μόνο έμπνευση και γνώση, αλλά είναι κυρίως βίωμα και εμπειρία. Με την σκέψη αυτή κατά νου ο σπουδαίος αγιογράφος και λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου αναφέρει πως: «Οι άγιες εκκλησιαστικές Τέχνες δεν θέλουν να στολίσουν μόνο το Ναό με ζωγραφική, για να είναι ευχάριστος και τερπνός στους εκκλησιαζόμενους, ή να τέρψουν την ακοή τους με τη μουσική, αλλά να τους ανεβάσουν στο μυστικό χώρο της πίστεως με την πνευματική κλίμακα, η οποία έχει για βαθμίδες τις ιερές Τέχνες, την υμνολογία, την ψαλμωδία, την οικοδομική, την αγιογραφία. Αυτές συνεργούν, όλες μαζί, στο να μορφωθεί μέσα στις ψυχές των πιστών ο μυστικός παράδεισος, που ευωδιάζει με ευωδία πνευματική»!

Είναι οπωσδήποτε αλήθεια πως για τους χριστιανούς η Τέχνη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικής μας πνευματικότητας και της προσευχής μας. Για εμάς η Τέχνη δεν προσφέρει μόνο αισθητική συγκίνηση, αλλά κυρίως πνευματική εμπειρία.

Ας ευχηθούμε η έκθεση αυτή για την «Ορθοδοξία» να δημιουργήσει δονήσεις, να προσφέρει προβληματισμούς και να εμπνεύσει Έλληνες και ξένους, Ορθόδοξους και ετερόδοξους, δίνοντας αφορμή για μελέτη και βίωση των διαχρονικών και αιώνιων αληθειών της Ορθοδοξίας!

του Πρωτοπρ. Αναστασίου Δ. Σαλαπάτα

ΠΗΓΗ: εφημ. «Ελευθερία», 18^η Απριλίου 2013, σ. 18