Η εκδοχή του Μπράουνινγκ του Τέρενς Ράττιγκαν

Ένα θεατρικό έργο είναι επιτυχημένο όταν ο θεατής κατά την διάρκεια της παράστασης δακρύζει ή γελάει αυθόρμητα, όταν το κοινό βγαίνει έξω  από το θέατρο και δεν συνειδητοποιεί πού ακριβώς βρίσκεται, όταν το κοινό  βγαίνει έξω από το θέατρο και συμπάσχει ακόμα με τα γεγονότα της ζωής των ηρώων, όταν νιώθει την ανάγκη να συζητήσει με τους φίλους του και τους γνωστούς του την υπόθεση, να αναρωτηθεί τι έπραξαν σωστά οι ήρωες, πού έκαναν λάθη, πώς θα μπορούσαν να είχαν ζήσει καλύτερα τις ζωές τους.

Ακριβώς τέτοια συναισθήματα μου προκάλεσε το έργο που είχα την τύχη και την χαρά να παρακολουθήσω χθες το βράδυ σε ένα αθηναϊκό θέατρο, ήταν το γνωστό έργο «Η εκδοχή του Μπράουνινγκ» του Βρετανού συγγραφέα Τέρενς Ράττιγκαν. Στο έργο ο Ράττιγκαν μας παρουσιάζει τον καθηγητή κλασικής φιλολογίας Άντριου Κρόκερ-Χάρις, έναν άνθρωπο ολότελα αφοσιωμένο στην κλασική φιλολογία, στα αρχαία ελληνικά και λατινικά έργα και στις μελέτες του, έναν άνθρωπο που δεν ασχολείται με τις καθημερινές, συνηθισμένες φιλοδοξίες και αντλεί χαρά και κουράγιο από τα κείμενα του Αισχύλου και του Οβίδιου. Είναι χρόνια παντρεμένος με την Μίλι,ανηψιά ενός λόρδου και κόρη ενός πλούσιου εμπόρου, η Μίλι δεν είναι ευτυχισμένη δίπλα του, αυτή είναι γήϊνη και προσδοκά τις απλές και πεζές χαρές της ζωής: μια προαγωγή για τον άντρα της, μια καλή σύνταξη και καλά, πλούσια γεράματα, μια κοινωνική καταξίωση. Η Μίλι δυστυχισμένη και πικραμένη από την κοινή τους ζωή, αναζητεί την αγάπη και την συντροφικότητα στο πρόσωπο του συναδέλφου του αντρός της, του Φρανκ Χάντερ. Ο Φρανκ Χάντερ γίνεται εραστής της Μίλι, όχι επειδή την αγαπάει ή επειδή την ποθεί, γίνεται εραστής της επειδή η ζωή του είναι άδεια και προσπαθεί κάπως να την γεμίσει. Κατά βάθος λυπάται και εκτιμά τον Κρόκερ-Χάρις, αυτό δεν τον εμποδίζει όμως να είναι ανειλικρινής απέναντί του. Ο Κρόκερ-Χάρις αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας και αναγκάζεται να παραιτηθεί από το κολλέγιο στο οποίο δίδασκε κλασική φιλολογία σχεδόν  όλη του την ζωή. Ο διευθυντής του ανακοινώνει ότι το διοικητικό συμβούλιο αποφάσισε να μην του δώσει την σύνταξη που είχε αιτηθεί, γιατί δεν πληρεί τις προϋποθέσεις, επίσης του ανακοινώνει ότι τον αποχαιρετιστήριο λόγο προς το σχολείο δεν θα τον βγάλει αυτός αλλά ένας πολύ νεώτερος καθηγητής επειδή είναι πιο δημοφιλής με τους μαθητές. Η Μίλι τον απαξιώνει συνεχώς και τον υποτιμά ακόμα και μπροστά σε τρίτους. Από τον αντικαταστάτη του ο Κρόκερ-Χάρις επιβεβαιώνει ένα γεγονός που κατά βάθος γνώριζε: δεν είναι αγαπητός στο κολλέγιο, οι μαθητές του τον ειρωνεύονται και τον παρομοιάζουν με ναζί. Ο Κρόκερ-Χάρις για μια φορά στην ζωή του σηκώνει τα μάτια από τα βιβλία του και συνειδητοποιεί ότι δεν είναι ευτυχισμένος, ότι είναι παραγκωνισμένος από συναδέλφους, μαθητές, την ίδια του την γυναίκα, συνειδητοποιεί ότι έχει χάσει για πάντα τον δρόμο προς την ευτυχία. Και τότε ο μαθητής Τάπλοου του χαρίζει ένα βιβλίο, μια ξεχασμένη μετάφραση του Αγαμέμνωνα του Αισχύλου, είναι ένα μικρό συμβολικό δώρο που γεμίζει με χαρά τον άδειο, αφανισμένο καθηγητή.

Πολλοί κριτικοί και άνθρωποι των γραμμάτων κατηγόρησαν τον Τέρνες Ράττιγκαν ότι στα έργα του δεν ασχολείται με τα προβήματα της εργατικής τάξης  και με την πολιτική επικαιρότητα, όπως έκαναν άλλοι συγγραφείς της εποχής του, π.χ. ο Τζόν Όσμπορν ή ο Χάρολντ Πίντερ. Ο ίδιος ο Ράττιγκαν απάντησε πολύ απλά στους επικριτές του: «Από τον Αισχύλο μέχρι τον Τενεσί Ουίλιαμς, μόνο τα έργα που στηρίζονται στους χαρακτήρες και την αφήγηση είναι σημαντικά… Πιστεύω ότι τα καλύτερα έργα ασχολούνται με τους ανθρώπους και όχι με τις ιδέες.» Ο Ράττιγκαν έγραφε για αυτά που θεωρούσε αυτός σημαντικά: για τον άνθρωπο, τα συναισθήματά του, τα διλήμματά του, τις ιδέες του. Όπως άλλωστε ξεκαθάρισε: «όλα τα πολιτικά ζητήματα κατά βάθος είναι ηθικά ζητήματα».

Στην «Εκδοχή του Μπράουνινγκ» ένα τραγικό τέλος θα ήταν πιο εμπορικό, καθώς ξετυλίγεται η πλοκή και βιώνουμε τις απανωτές απογοητεύσεις του καθηγητή Κρόκερ-Χάρις, περιμένουμε ένα δραματικό φινάλε: τον άρρωστο καθηγητή να μην αντέχει άλλο τις ταπεινώσεις και να δίνει ένα τέλος στην ζωή του. Ο Ράττιγκαν όμως δεν καταφεύγει στις εύκολες και στις μικρόψυχες λύσεις, ο καθηγητής Κρόκερ-Χάρις στο τέλος του έργου κάνει την μικρή, αθώα επανάστασή του: απαιτεί να βγάλει αυτός τον αποχαιρετιστήριο λόγο. Είναι μια επανάσταση που δεν θα του προσφέρει ούτε υλικά αγαθά ούτε κάποια ιδιαίτερη αναγνώριση, είναι όμως μια μικρή σπίθα που θα φέρει τα πράγματα στην νόμιμη τάξη, είναι μια μικρή σπίθα που θα του δώσει το κουράγιο να αντέξει. Στα έργα του  Ράττιγκαν όπως και στα έργα του Τσέχοφ οι ήρωες βρίσκουν το κουράγιο να συνεχίσουν την ζωή τους, όποια κι αν είναι αυτή, ίσως γιατί η ζωή είναι όμορφη και μοναδική στον κάθε άνθρωπο ασχέτως με τα προβλήματά που αντιμετωπίζει. Όπως στο τέλος του «Θείου Βάνια» η Σόνια λέει στον θείο της «Θα ζήσουμε, θείε μου, θα ζήσουμε», έτσι και ο καθηγητής Κρόκερ-Χάρις στο τέλος της «Εκδοχής του Μπράουνινγκ» λέει στην Μίλι «Μην αφήσουμε το φαγητό να κρυώσει».      

Εύη Ρούτουλα