Πάσχα στην Ζάκυνθο

Ο κάθε τόπος στην Ελλάδα έχει τα δικά του πασχαλινά έθιμα. Από μικρό παιδί έμαθα να αγαπώ την Μεγάλη Εβδομάδα στο νησί της μητέρας μου, την Ζάκυνθο. Ο εορτασμός του Πάσχα στη Ζάκυνθο έχει ένα ιδιαίτερο, παραδοσιακό χρώμα, επίσης διαθέτει ένα ξεχωριστό τυπικό στις θρησκευτικές τελετές και πανάρχαια έθιμα που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια. Μερικές από τις εκδηλώσεις αυτές έχουν επηρεαστεί από τη μακρόχρονη παρουσία των Δυτικών στο νησί (κυρίως από τη Ενετοκρατία) και άλλα αποδίδονται στο μακαριστό Μητροπολίτη του νησιού Διονύσιο Λάτα που έζησε στα Ιεροσόλυμα και έφερε, όπως λέγεται, πολλά από τα έθιμα της Αγίας Πόλης στο νησί του Ιονίου.

Η Μεγάλη Εβδομάδα αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις έντεκα το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το "βαγί" (φύλλα από φοίνικα) σε όλα τα καμπαναριά της πόλης και χωριών του νησιού. Οι Ζακυνθινοί με τα φύλλα του φοίνικα επίσης  πλέκουν σταυρούς, "βαγιοφόρες", ήλιους, αλογάκια κ.ά. και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή.

Την Κυριακή των Βαΐων, μετά τη θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες, οι "νόντσολοι", δηλαδή οι νεωκόροι, μοιράζουν σε όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως - Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στις εικόνες. Μετά το τέλος της Λειτουργίας, οι ναοί στην Ζάκυνθο ντύνονται στα πένθιμα, το μαύρο χρώμα κυριαρχεί παντού: στα άμφια, στα καλύμματα, στα ιερά σκεύη, όλα ντύνονται στα μαύρα.

Την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί τελείται  η θεία λειτουργία. Μετά απο αυτήν, οι καμπάνες της Ζακύνθου δεν ξαναχτυπούν, μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. "Χηρεύουν", κατά την  ζακυνθινή έκφραση. Αλλά δεν χηρεύουν μόνο οι καμπάνες, πενθούν τα πάντα.  Μαύρα λάβαρα κρεμιούνται στα μπαλκόνια των σπιτιών, οι σημαίες κυματίζουν μεσίστιες, ακόμη και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων σε ηλικία Ζακυνθινών, είναι πένθιμη.

Στην Ζάκυνθο δεν χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται "Αμνός". Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο. Στην Ζάκυνθο οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια αλλά  είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σε όλους τους ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου. Στην πόλη όμως, δεν γίνεται λιτάνευση των Επιταφίων τους. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με το παμπάλαιο τοπικό έθιμο, δεν γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις δύο το πρωί. Ακολουθεί η φιλαρμονική που παίζει το πένθιμο εμβατήριο και από πίσω χιλιάδες πιστοί. Ο Επιτάφιος επιστρέφει τελικά στην εκκλησία στις πέντε το πρωί.

Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό, που, εν τω μεταξύ, έχει αλλάξει τελείως όψη, έχοντας ντυθεί στα κόκκινα. Στις δώδεκα παρά τέταρτο το βράδυ ξεκινά η αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου (τον παλιό Πλατύφορο), όπου γίνεται η Ανάσταση. 

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως.

Επίσης  γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Λαουρένταινας, από το Ψήλωμα (Μπόχαλη) προς τον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος, παλιάς ενετικής εκκλησίας δίπλα στο ενετικό κάστρο στην Μπόχαλη, που χρονολογείται από τον 15ο αιώνα.

Την Παρασκευή της Διακαινησίμου γιορτάζει το γραφικότατο προάστιο της Μπόχαλης. Εκεί πραγματοποιείται, μέσα στη μαγευτική ανοιξιάτικη φύση, το παραδοσιακό πανηγύρι με λιτάνευση της πανάρχαιας και θαυματουργού εικόνας της Παναγίας της Χρυσοπηγής ή αλλιώς της Ζωοδόχου Πηγής, υπό τους ήχους του "ταμπουρλονιάκαρου" (μουσική που παίζεται με ταμπούρλα και ανάκαρες). Η περίφημη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας χρονολογείται από τον 8ο αιώνα. Η πρώτη εκκλησία της Χρυσοπηγής βρισκόταν μέσα στο ενετικό κάστρο και ήταν του 16ου αιώνα. Δυστυχώς πολλά αντικείμενα αξίας που βρίσκονταν στον ναό εκλάπησαν κατά την διάρκεια των αιώνων. Η σημερινή εκκλησία βρίσκεται στην πλατεία στην Μπόχαλη και το ψηλό καμπαναριό της δεσπόζει στον ουρανό.

Οι εορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα κλείνουν την Κυριακή του Θωμά με το παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι στο γραφικό ξωκλήσι του Αγίου Λύπιου, στην περιοχή Καλλίτερο, που βρίσκεται ένα χιλιόμετρο από την πόλη. Το έθιμο αυτό τηρείται στην Ζάκυνθο για πάνω από πεντακόσια χρόνια. Του Αγίου Θωμά όλοι οι Ζακυνθινοί γιορτάζουν την Ανάσταση και τον ερχομό της Άνοιξης στον ελαιώνα δίπλα στο εκκλησάκι του Αγίου. Ο Διονύσιος Σολωμός έχει μνημονεύσει την εορτή αυτή σε ένα από τα ποιήματά του: «..Έτσι εγώ έφτασα στο κελί του Αγίου Λυπίου παρηγορημένος από τις ευωδιές του κάμπου, από τα γλυκότρεχα νερά και από τον αστρόβολον ουρανό, ο οποίος εφαινότουνα από πάνω από το κεφάλι μου…μια Ανάστασις.»

Εύη Ρούτουλα