Εμείς και ο χρόνος

Ο Τζόν Πρίσλει επηρεασμένος από τις ιδέες του J.W. Dunne σχετικά με τον χρόνο και την σημασία του, έγραψε και εξέδωσε το 1964 ένα εκτενές δοκίμιο με τίτλο «Ο άνθρωπος και ο χρόνος». Αποτέλεσε μάλιστα μέρος του βιβλίου του Κάρλ Γιούνγκ «Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του». Σε αυτό το δοκίμιο αναφέρει διάφορες ιδέες και θεωρίες για τον χρόνο και αναλύει τα προσωπικά του συμπεράσματα για το φαινόμενο των «προγνωστικών ονείρων», βασισμένα σε έρευνα που έκανε με πολλούς τηλεθεατές του BBC το 1963. Το θέμα «χρόνος» ήταν κάτι που τον γοήτευε, το προσέγγιζε με ενθουσιασμό και θέρμη και ασχολήθηκε μαζί του σε τρία από τα θεατρικά του έργα: στο «Εμείς και ο χρόνος» (Time and the Conways), στο «Ο Επιθεωρητής έρχεται» (An Inspector Calls) και στο «Επικίνδυνη Γωνία» (Dangerous Corner).

Αλλά τι είναι ο χρόνος; Και γιατί απασχόλησε και γοήτευσε τόσους ανθρώπους; Και ποια είναι η θεωρία του J.W. Dunne; Ο John William Dunne ήταν Αγγλο-Ιρλανδός συγγραφέας και αεροναυπηγός, τον είχε απασχολήσει ιδιαίτερα η φύση του χρόνου και πίστευε ακράδαντα πως είχε ζήσει την εμπειρία των προγνωστικών ονείρων. Κατέγραψε το πρώτο του προγνωστικό όνειρο το 1898 στη διάρκεια του οποίου ονειρεύτηκε την ώρα στο ρολόι του πριν ξυπνήσει και ελέγξει την ορθότητά της. Ακολούθησαν αρκετά όνειρα τέτοιου είδους που τον ώθησαν να ερευνήσει το φαινόμενο και να αναπτύξει μια καινούρια θεωρία σχετικά με την συνείδηση και τον χρόνο. Μετά από χρόνια πειραμάτων και σχετικών ερευνών, ο Dunne κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εμπειρία μας με τον χρόνο είναι μια ψευδαίσθηση δημιουργημένη από την ανθρώπινη αντίληψη και συνείδηση. Ο Dunne πρεσβεύει ότι το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι στην πραγματικότητα ταυτόχρονα και αντιμετωπίζονται διαδοχικά επειδή έχουμε μάθει να τα αντιλαμβανόμαστε έτσι. Πίστευε ότι κατά την διάρκεια της ύπνωσης το μυαλό απευλεθερώνεται από τις συμβατικές του αντιλήψεις και για αυτόν τον λόγο έχει την δυνατότητα να αντιλαμβάνεται το μέλλον και το παρελθόν με την ίδια ευκολία. Ο Dunne κατέγραψε την θεωρία του στο βιβλίο του «Πείραμα με τον χρόνο» (An experiment with time). Η θεωρία του επηρέασε πολλούς συγγραφείς και ερευνητές, ανάμεσά τους ο Άλντους Χάξλει και ο Τ.Σ. Έλιοτ.

Τι είναι λοιπόν ο χρόνος; Το Λεξικό της Οξφόρδης οριοθετεί τον χρόνο ως «την ακαθόριστη κίνηση της ύπαρξης των γεγονότων στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον, θεωρούμενη ως σύνολο». Σύμφωνα με την φυσική επιστήμη ο χρόνος είναι μέγεθος και υπολογίζεται μέσω μετρήσεων. Για εντελώς ευκολονόητους, τυπικούς σκοπούς ο χρόνος καθορίζεται από την περιστροφή της γης γύρω από τον άξονα της και χωρίζεται σε ώρες και λεπτά. Η διάσημη θεωρία της σχετικότητας του Αινστάιν αφορά τον χρόνο και την απόλυτότητά του. Στην αρχαιότητα ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με το πρόβλημα του χρόνου στα «Φυσικά» του εκφράζοντας την ιδέα ότι ο χρόνος δεν μπορεί να υπάρχει αφού δεν υπάρχει κανένα από τα επί μέρους τμήματά του (η παρούσα στιγμή ως μη έχουσα διάρκεια δεν μπορεί να υπολογιστεί ως τμήμα του χρόνου). Πότε όμως παύει να υπάρχει η παρούσα στιγμή; Όχι στο παρόν, γιατί όσο υπάρχει υπάρχει. Όχι στο μέλλον γιατί στο συνεχές δεν υπάρχει επόμενη στιγμή. Από την άλλη δεν γίνεται να αντιλαμβανόμαστε συνεχώς την στιγμή ως υπάρχουσα γιατί με αυτήν την λογική ό,τι συνέβη πριν 1.000 χρόνια είναι ακόμα παρόν.

Ο Άγιος Αγουστίνος είπε: «Αν τίποτα δεν τελείωνε δεν θα υπήρχε παρελθόν. Αν τίποτα δεν πλησίαζε δεν θα υπήρχε μέλλον. Αν τίποτα δεν υπήρχε δεν θα υπήρχε και παρόν. Όμως πώς είναι δυνατόν να υπάρχει παρελθόν και μέλλον αφού το παρελθόν πέρασε και το μέλλον δεν έχει έρθει ακόμη; Από την άλλη αν το παρόν ήταν πάντα παρόν και δεν κυλούσε, το παρελθόν δεν θα ήταν χρόνος αλλά αιωνιότητα.»

Ο χρόνος σχετίζεται με τις εποχές, οι Αρχαίοι Έλληνες το ήξεραν καλά αυτό και είχαν διαμορφώσει αρμονικά την μυθολογία τους: Ο Άδης μην αντέχοντας άλλο την μοναξιά ζητά από τον Δία να του επιτρέψει να νυμφευθεί την Περσεφόνη. Από την άλλη η Δήμητρα η μητέρα της Περσεφόνης δεν αντέχει τον αποχωρισμό από την κόρη της και την παραμονή της στα Τάρταρα. Ο Δίας προσπαθώντας να είναι δίκαιος, μοιράζει τον χρόνο της μοιραίας γυναίκας ανάμεσα στον άντρα της και στην μητέρα της και χωρίς να θέλει δημιουργεί την Άνοιξη και τον Χειμώνα. Επί έξι μήνες η Περσεφόνη μένει με τον σύζυγο και η Δήμητρα στενοχωριέται και η γη δεν καρποφορεί.

Μήπως απλά ο χρόνος είναι το βιολογικό μας ρολόι που μας ξυπνάει κάθε πρωί πριν το ξυπνητήρι μας; Μήπως είναι ο σκύλος μας που ξέρει ακριβώς πότε θα επιστρέψουμε και μας περιμένει στην πόρτα; Γιατί ο χρόνος κυλάει τόσο αργά όταν είμαστε στη δουλειά και τόσο γρήγορα όταν είμαστε σε διακοπές; Γιατί σε στιγμές κινδύνου ξαναβλέπουμε όλη την ζωή μας μέσα σε δευτερόλεπτα;

Ίσως ο καλύτερος τρόπος για να περιγράψουμε τον χρόνο είναι το ακόλουθο ποίημα του Henry Van Dyke:

«Ο χρόνος είναι πολύ αργός για αυτούς που περιμένουν,

αστραπιαίος για αυτούς που φοβούνται,

ατελείωτος για αυτούς που θρηνούν,

ελάχιστος για αυτούς που πανηγυρίζουν.

Αλλά για αυτούς που αγαπούν

ο χρόνος είναι αιωνιότητα.»

             

Εύη Ρούτουλα

Σημείωση ιστολόγου : Η Εύη Ρούτουλα είναι η νέα μας συνεργάτιδα στο Ημερολόγιο Αποδημίας. Γεννήθηκε το 1968 στην Αθήνα. Σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο του Κλουζ Ναπόκα της Ρουμανίας, εργάστηκε στην Αθήνα ως δικηγόρος από το 1997 που έλαβε την άδεια μέχρι και τον Οκτώβριο του 2012. Έχει μεταφράσει τέσσερα βιβλία λογοτεχνίας, δύο εκ των οποίων έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Καλέντη.