3.096 ημέρες

...ή το σύνδρομο της Στοκχόλμης;

Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο της Νατάσσα Κάμπους «3.096 ημέρες». Το βιβλίο δεν είναι μυθιστόρημα, δεν είναι μυθοπλασία, αλλά η αληθινή περιγραφή των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην Αυστρία στην δεκαετία του 1990. Και ποια είναι αυτά τα γεγονότα: μια δεκάχρονη κοπέλα την ώρα που πήγαινε στο σχολείο της απήχθη από έναν άντρα τριανταπέντε ετών. Ο απαγωγέας ήταν ένας Αυστριακός, άνεργος, πρώην υπάλληλος της εταιρείας Siemens, μοναχογιός μιας υπερπροστατευτικής και ίσως και δεσποτικής μητέρας, γόνος μιας μεσοαστικής οικογένειας. Τίποτα το παράξενο, τίποτα το ιδιαίτερο, ένας άνθρωπος σαν όλους τους γείτονές μας, ίσως λίγο πιο μοναχικός, ίσως λίγο πιο παράξενος, αλλά τίποτα το ιδιαίτερο. Απήγαγε την κοπελίτσα, την Νατάσσα Κάμπους, την έβαλε με την βία στο φορτηγάκι του και την εγκατέστησε σε ένα υπόγειο στο σπίτι του. Το δεκάχρονο κορίτσι δεν ήξερε πώς να αντιδράσει, φοβισμένο ακολουθούσε κάθε προσταγή του απαγωγέα της. Η αστυνομία ποτέ δεν ανακάλυψε τα ίχνη του δράστη, ποτέ δεν ανακάλυψε τι έγινε. Μετά από μερικούς μήνες σταμάτησαν οι έρευνες, η Κάμπους θεωρήθηκε αγνοούμενη και ασχολήθηκαν με καινούρια εγκλήματα και παραβατικές συμπεριφορές. Αποτέλεσμα: η Νατάσα Κάμπους παρέμεινε φυλακισμένη επί οκτώ χρόνια, υποσιτισμένη- αφού ο δράστης της παρείχε ελάχιστη τροφή και ψυχολογικά και σωματικά έρμαιο στις ορέξεις του.

Μετά από οκτώ ολόκληρα χρόνια- ίσως τα πιο σημαντικά χρόνια της κοπέλας, τα χρόνια της προ-εφηβείας και της εφηβείας, η Νατάσσα κατάφερε να δραπετεύσει και να ζήσει ξανά ελεύθερη τη ζωή της. Ήταν ένα άτομο δεκαοκτώ χρόνων που έβγαινε στον πραγματικό κόσμο έπειτα από έναν εγκλεισμό δέκα ολόκληρων ετών! Όταν την απήγαγε ο δράστης ήταν ένα αθώο παιδί, όταν δραπέτευσε ήταν μια γυναίκα. Σε αυτά τα δέκα κρίσιμα χρόνια, οι γογείς της είχαν απελπιστεί και είχαν σταματήσει τις προσπάθειες ανέρευσής της, οι αστυνομικές αρχές είχαν ασχοληθεί με δεκάδες άλλες παραβατικές πράξεις, όλα είχαν προχωρήσει και πάρει τον δρόμο τους: η μουσική, ο κινηματογράφος, οι μόδες, η πολιτική, ο κόσμος είχε προχωρήσει! Μόνο αυτή είχε μείνει πίσω, κλεισμένη σε μια αποθήκη μιας μονοκατοικίας. Κανείς δεν είχε υποψιαστεί τίποτα όλα αυτά τα χρόνια: γείτονες, συγγενείς, φίλοι. Η μοναδική παρέα της Κάμπους ήταν ο απαγωγέας της, ο οποίος προσπαθούσε να την χειραγωγήσει. Καθόλου δύσκολο για ένα κορίτσι δέκα ετών! Της έλεγε ότι ήθελε να της πει: «Οι γονείς σου δεν σε θέλουν. Δεν έδωσαν τα λύτρα. Κανείς δεν νοιάζεται για σένα εκτός από εμένα». Λύτρα δεν είχαν ζητηθεί ποτέ. Οι γονείς της έκαναν ό,τι μπορούσαν προκειμένου να την βρουν ξανά. Μιλάμε για λάθος των αρχών; Η αστυνομία είχε να αντιμετωπίσει εκατοντάδες παραβατικές πράξεις και μετά από έρευνες εβδομάδων πίστεψαν ότι η μικρή ήταν νεκρή. Δεν είμαι αστυνομικός, δεν ξέρω πώς διενεργούνται αυτές οι υποθέσεις και δεν μπορώ να κρίνω άλλους επαγγελματίες, όπως π.χ. δεν είναι σε θέση να κρίνει εμένα ένας γιατρός. Μην με ρωτήσετε τα κίνητρα και τους λόγους του δράστη. Δεν μπορώ να καταλάβω τι ευχαρίστηση βρίσκει κάποιος με το να εγλωβίζει έναν συνάνθρωπό του σε έναν κλειστό, περιορισμένο χώρο. Είναι κάτι που με ξεπερνάει και ανήκει στα «χωράφια» των ψυχιάτρων και των εγκληματολόγων.

Το γεγονός είναι ότι η μικρή Νατάσσα Κάμπους έμεινε έγκλειστη σε αυτό το υπόγειο επί δέκα  χρόνια χωρίς να γνωρίζει κανείς την ύπαρξή της. Ο μοναδικός άνθρωπος που μιλούσε και που συγχρωτιζόταν επί δέκα χρόνια ήταν ο απαγωγέας της. Αυτή η απλή αλήθεια την έκανε να τον συμπαθήσει με την πάροδο των ετών. Δεν μιλάμε για συμπάθεια ακριβώς αλλά για μια παράξενη εγγύτητα που προκύπτει ανάμεσα σε θύμα και θύτη. Ίσως τα λόγια δεν είναι ικανά να περιγράψουν το συναίσθημα. Ακόμα και για εμένα είναι δύσκολο να διηγηθώ στους άλλους αυτό που ένιωσα όταν διάβαζα το βιβλίο. Γράφω όλα αυτά για να μπορέσω και η ίδια να κατανοήσω τα συναισθήματα που νιώθει ένα δεκάχρονο παιδί έγκλειστο σε ένα υπόγειο παρέα με έναν άλλο άνθρωπο που το χειραγωγεί.

Η Νατάσσα Κάμπους κατάφερε να απεγκλωβιστεί ψυχολογικά και σωματικά στα δεκαοκτώ της και μετά από μερικά χρόνια έγραψε το αυτοβιογραφικό βιβλίο της ιστορίας της που το ονόμασε «3.096 ημέρες», ήταν ο αριθμός των ημερών που έμεινε φυλακισμένη. Το βιβλίο έγινε αμέσως ταινία και ξεπέρασε τα σύνορα της πατρίδας της.

Πολλοί βιάστηκαν να μιλήσουν για το λεγόμενο «σύνδρομο της Στοκχόλμης». Αλλά, τι είναι το σύνδρομο της Στοκχόλμης; Το 1974 δύο ένοπλοι ληστές εισέβαλαν σε ένα υποκατάστημα τράπεζας και κράτησαν ομήρους τέσσερις υπαλλήλους επί έξι ημέρες. Τελικά οι δύο ληστές συνελήφθησαν, στην δίκη που επακολούθησε και οι τέσσερις πρώην όμηροι αρνήθηκαν να καταθέσουν εναντίον των ληστών και μάζεψαν χρήματα ερανικά για να τους απελευθερώσουν! Έκτοτε οι ψυχαναλυτές και γενικά ο κόσμος συνηθίζει να αναφέρεται στο σύνδρομο της Στοκχόλμης για διάφορες περιστάσεις απαγωγής και χειραγώγησης. Συνηθισμένα παραδείγματα είναι οι έμποροι ναρκωτικών με τα θύματά τους, οι απαγωγείς με τα θύματά τους, οι προαγωγοί με τις πόρνες που εκμεταλλεύονται.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου; Αναγνώριση από το θύμα ότι ο θύτης είναι ένας άλλος κανονικός άνθρωπος (δεν είναι τέρας! Άνθρωπος είναι και αυτός σαν εμένα). Απειλή της σωματικής ή της ψυχικής ακεραιότητας του θύματος από τον θύτη (αν κάνεις αυτό θα σε τιμωρήσω). Μικρές δόσεις καλοσύνης από τον θύτη (δεν είμαι τόσο κακός! Κοίτα πόσα μπορώ να σου προσφέρω αν συνεργαστείς). Το θύμα δεν έχει άλλες λύσεις (το δεκάχρονο κορίτσι τι λύσεις είχε; Ένα παιδί ήταν, πίστευε σχεδόν ό,τι του έλεγαν).

Η Νατάσσα Κάμπους όταν έγραψε το βιβλίο της με την αληθινή ιστορία του δεκαετούς εγλεισμού της, ή τουλάχιστον όταν έγραψε αυτά που ήθελε να δημοσιοποιήσει, αρνήθηκε έντονα την ταύτισή της με το σύνδρομο της Στοκχόλμης και εναντιώθηκε στην κατηγοριοποίηση των θυμάτων. Δικαιολόγησε την συμπάθειά της στον θύτη της και απαγωγέα της επειδή ήταν το μοναδικό ανθρώπινο πλάσμα που είχε επαφή μαζί του επί δέκα συναπτά έτη. Κατηγόρησε τους άγνωστους επικριτές της, …απλά ήταν άγνωστοι. Δεν ήταν αυτοί που της πήγαιναν το φαγητό της κάθε μέρα επί δέκα χρόνια, δεν ήταν αυτοί που της ικανοποιούσαν κάποιες ανάγκες της (αναγκαστικά! Για να αντέξει το θύμα!)

Ο απαγωγέας της Κάμπους αυτοκτόνησε αμέσως μετά. Και αυτή, λυπήθηκε για τον χαμό του. Δεν είμαι ψυχολόγος, δεν θέλω να κρίνω, δεν θέλω να είμαι απόλυτη. Η Κάμπους κατηγορεί όλους όσους της καταλογίζουν το λεγόμενο σύνδρομο της Στοκχόλμης. Παρόλα αυτά δημοσιοποίησε την ιστορία της, ή αυτά που ήθελε να δημοσιοποιηθούν. Όταν εκτίθεσαι στο κοινό, πρέπει να είσαι έτοιμος να περιμένεις και την κριτική του.

Εύη Ρούτουλα