Τα Ελισαβετιανά Θέατρα

Η Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας είναι πασίγνωστη σε όλους μας για την μακρόχρονη, πετυχημένη βασιλεία της και είναι συνδεδεμένη με την νικηφόρα ναυμαχία και επικράτηση επί της ισπανικής αρμάδας, την σταθεροποίηση της αγγλικανικής εκκλησίας και  την αρχή των υπερπόντιων κατακτήσεων που είχε και ως φυσικό επακόλουθο την μετέπειτα  βρετανική αυτοκρατορία. Είναι ο λεγόμενος «χρυσός αιώνας» της Αγγλίας, η αναγγένησή της. Η Ελισάβετ εκτός από όλα τα άλλα, ήταν υπέρμαχος της παιδείας και των τεχνών, στην εποχή της ιδρύθηκαν σχολεία, προωθήθηκε η ζωγραφική και οι μινιατούρες, άνθισε η λογοτεχνία. Δεν είναι τυχαίο που στα χρόνια της βασιλείας της Ελισάβετ έζησαν και μεγαλούργησαν τρεις από τους παγκοσμίως γνωστούς και πλέον κλασικούς θεατρικούς συγγραφείς όλων των εποχών: ο Κρίστοφερ Μάρλοου, ο Μπεν Τζόνσον και φυσικά ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ.

Στα παλιότερα χρόνια υπήρχε η αντίληψη ότι τα θέατρα είναι πόλος έλξης κλεφτών, γενικά ανυπόληπτων ανθρώπων και αλητείας. Οι παραστάσεις άρχιζαν νωρίς το απόγευμα και για αυτόν τον λόγο υπήρχε η κατηγορία ότι παρέσερναν τους εργάτες και τους μαθητευόμενους από την εργασία τους και τις άλλες θεμιτές ενασχολήσεις τους. Οι αρχές προσπαθούσαν να τερματίσουν κάθε θεατρική δραστηριότητα και όλοι οι θίασοι έδιναν παραστάσεις εκτός των τειχών της πόλης, εκεί όπου σταματούσε η νόμιμη εξουσία των εκάστοτε δημάρχων.

 

 Ελισαβετιανό θέατρο. Το Globe Theatre.

Στα χρόνια της Ελισάβετ οι ηθοποιοί και οι θεατράνθρωποι σταμάτησαν να αντιμετωπίζονται ως παλιάνθρωποι και αλήτες, οι εκδηλώσεις αναψυχής δεν περιορίζονταν μόνο στις σκυλομαχίες, οι παραστάσεις δεν δίνονταν πλέον στο ύπαιθρο και τα θέατρα απέκτησαν στέγη.

Το πρώτο γνωστό θέατρο του Λονδίνου είναι το “The Theatre”  στην περιοχή του Σόρεντιτς, χτίστηκε το 1576 από τον Τζέιμς Μπάρμπριτζ. Την ίδια ακριβώς  χρονιά εικάζεται ότι λίγο πιο πριν είχε χτιστεί το θέατρο “Red Lion” αλλά δυστυχώς δεν γνωρίζουμε τίποτα για αυτό. Πάντως το “The Theatre” είναι σίγουρα το πρώτο θέατρο που χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για την παρουσίαση θεατρικών παραστάσεων και όχι γενικών θεαμάτων. Θεωρείται ότι ο ίδιος ο Σαίξπηρ είχε εμφανιστεί ως ηθοποιός σε αυτό το θέατρο. Την επόμενη χρονιά το 1577 στην ίδια περιοχή άνοιξε το “The Curtain”, οι επιστήμονες θεωρούν ότι σε αυτό το θέατρο δόθηκε η πρώτη παράσταση του «Ρωμαίος και Ιουλιέτα».

Το 1587 ανοίγει το “The Rose” κάτω από τον Τάμεση αυτήν την φορά. Ιδιοκτήτης του είναι ο Φίλιπ Χάνσλοου, ο οποίος δεν είναι θεατράθρωπος αλλά απλά ένας επιχειρηματίας που βλέπει το θέατρο ως μια άλλη μορφή επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η επιχείρησή του πρέπει να ήταν επιτυχημένη γιατί το 1592 αποφασίζει να κάνει επέκταση του θεάτρου. Ευτυχώς για εμάς και την ιστορία ο Χάνσλοου διατηρούσε ένα ημερολόγιο και σε αυτό κατέγραφε τις επαγγελματικές του συναλλαγές: δάνεια προς τους ηθοποιούς, πληρωμές των συγγραφέων, καθημερινά έσοδα του θεάτρου, τους τίτλους των έργων που παρουσιάστηκαν. Το ημερολόγιο αυτό διασώθηκε και αυτήν την στιγμή αποτελεί μια ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών για τον τρόπο διαχείρισης των θεάτρων της εποχής.  

Το 1599 ανοίγει  το “The Globe”, ιδιοκτήτες του είναι ηθοποιοί, μέλη της θεατρικής ομάδας του Σαίξπηρ, ανάμεσα τους ο ίδιος ο Σαίξπηρ καθώς και ο γιος του Τζέιμς Μπάρμπριτζ, ο Ρίτσαρντ. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε η ξυλεία από το πρώτο θέατρο του Λονδίνου, το “The Theatre”, οι ίδιοι οι ηθοποιοί αποσυναρμολόγησαν το παλιό θέατρο, μετέφεραν τα μαδέρια με βάρκα στην άλλη πλευρά του ποταμού και έχτισαν το νέο θέατρο. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι η πρώτη παράσταση που δόθηκε στο “The Globe” ήταν ο «Ιούλιος Καίσαρας». Το 1613 το “The Globe” κάηκε κατά την διάρκεια μιας παράστασης του «Ερρίκου Η΄», όταν ένα κανόνι που χρησιμοποιούσαν για τις ανάγκες του έργου έβαλε κατά λάθος. Τα δοκάρια και η αχυροσκεπή έπιασαν φωτιά αμέσως, ευτυχώς δεν υπήρχε κανένα θύμα και το θέατρο ξαναχτίστηκε την επόμενη χρονιά.

Όλα αυτά τα θέατρα δεν έμελλε να έχουν μακροχρόνια πορεία. Κάποια εγκαταλείφτηκαν και κατεδαφίστηκαν (“The Rose”), άλλα απλά σταμάτησαν να λειτουργούν χωρίς να γνωρίζουμε τον λόγο (“The Curtain”), άλλα τα έκλεισε ο πουριτανισμός που επιβλήθηκε με τον εμφύλιο πόλεμο της Αγγλίας (“The Globe”).

 

Τιμητική πλακέτα έξω από το Rose Theatre.

Το 1997 άνοιξε το “Shakespeare’s Globe”,  διακόσια τριάντα μέτρα πιο πέρα από την θέση που βρισκόταν το αυθεντικό “The Globe”.  Είναι χτισμένο με μια κατά προσέγγιση απομίμηση του ελισαβετιανού θεάτρου. Το θέατρο λειτουργεί από τους μήνες Μάιο έως Οκτώβριο και δίνονται κυρίως παραστάσεις Ελισαβετιανών έργων. Πριν μερικά χρόνια ήμουν αρκετά τυχερή και είδα την πρώτη τους απόπειρα αρχαίου ελληνικού έργου, την «Ελένη» του Ευριπίδη. 

Τον Ιανουάριο του 1989 οι αρχαιολόγοι του Μουσείου του Λονδίνου βρήκαν τα θεμέλια του “The Rose”, αυτήν την στιγμή οι ανασκαφές συνεχίζονται και γίνεται μια τιτάνια προσπάθεια να χρηματοδοτηθεί η συνέχειά τους. Από το 2007 δίπλα στον χώρο των ανασκαφών έχει ανεγερθεί μια μικρή αίθουσα όπου δίνονται παραστάσεις τους καλοκαιρινούς μήνες και παρουσιάζονται έργα του Σαίξπηρ, του Μάρλοου  και του Μπεν Τζόνσον.  Πριν μερικές ημέρες παρακολούθησα μια παράσταση του έργου «Ο αλχημιστής» του Μπεν Τζόνσον. Η αίσθηση να βλέπεις ένα θεατρικό  έργο δίπλα στον ανοιχτό χώρο των ανασκαφών είναι συγκινητική. Συγκινητική επίσης είναι και η προσπάθεια όλων αυτών των εθελοντών να βοηθήσουν το έργο των αρχαιολόγων και να διασώσουν την ιστορία και τον πολιτισμό της πατρίδας τους.

Τον Ιούνιο του 2012, πριν έναν χρόνο, οι αρχαιολόγοι του Μουσείου Αρχαιολογίας του Λονδίνου ανακοίνωσαν πως βρήκαν τα θεμέλια του “The Curtain”.  Οι ανασκαφές θα κρατήσουν πολλά χρόνια φυσικά και το μόνο που μας μένει είναι να αναμένουμε. Φαντάζομαι πως το έργο των αρχαιολόγων θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο αν σκεφτεί κανείς ότι όλα αυτά τα θέατρα ήταν χτισμένα με ξύλο και άχυρο, υλικά που δεν διασώθηκαν με το πέρας του χρόνου. Επειδή ακριβώς δεν διασώθηκαν τα κτήρια αυτά καθ’ αυτά, ιδιαίτερη δυσκολία παρουσιάζει και το γεγονός της ακριβής προσέγγισης της τοποθεσίας τους, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς και την ανοικοδόμηση του Λονδίνου μετά την μεγάλη φωτιά του 1666. Ξεφεύγω λίγο από το θέμα μας εδώ αλλά δεν μπορώ να μην αναλογιστώ το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα και την αναστήλωσή του που δεν ολοκληρώνεται ποτέ, τα κονδύλια που όλο δίνονται από διάφορες πηγές και δεν έχουν αντίκρισμα, την έλλειψη ιδιωτικής πρωτοβουλίας και εθελοντών πολιτών. Για να μην γίνω παραπάνω γκρινιάρα θα προτιμήσω να κλείσω με μια φράση του Σαίξπηρ: «Όλος ο κόσμος είναι ένα παλκοσένικο.»

Εύη Ρούτουλα