Η Γκλοριάνα του Μπέντζαμιν Μπρίτεν

Πρόσφατα η Βασιλική Όπερα του Λονδίνου παρουσίασε την όπερα του Μπέντζαμιν Μπρίτεν «Γκλοριάνα», ένα έργο που επισήμανε τρεις επετείους: τα εξήντα χρόνια από την ενθρόνιση της βασίλισσας  Ελισάβετ ΙΙ, τα εξήντα χρόνια της πρεμιέρας του έργου στην Βασιλική Όπερα και τα εκατό χρόνια από την γέννηση του συνθέτη της.

Ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν γεννήθηκε το 1913 στο Σάφολκ και υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Άγγλους συνθέτες κλασικής μουσικής του 20ου αιώνα. Έγραψε δέκα πέντε όπερες, μουσική για κινηματογραφικές ταινίες, οχρηστρικά κομμάτια και μουσική για παιδιά και ερασιτέχνες μουσικούς. Θα μείνει για πάντα γνωστός για την όπερα «Peter Grimes» και για το χορωδιακό αριστούργημά του «Οδηγός ορχήστρας για νέους».  Συχνά θέματα στις οπέρες του ήταν η διαφθορά της αθωότητας και η αντιμετώπιση του μοναχικού ανθρώπου σε μια εχθρική κοινωνία.

Η «Γκλοριάνα» είναι η όγδοη όπερα που συνέθεσε ο Μπρίτεν. Βασίζεται στο βιβλίο που έγραψε το 1928 ο Λίτον Στρέτσει «Ελισάβετ και Έσεξ: μια τραγική ιστορία» και το λιμπρέτο είναι του Γουίλιαμ Πλόμερ. 

Γκλοριάνα είναι ένα από από τα πολλά ψευδώνυμα που δόθηκαν στην βασίλισσα Ελισάβετ Ι, πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον ποιητή Έντμουντ Σπένσερ μετά την νικηφόρο έκβαση της ναυμαχίας με την Ισπανία το 1588. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, αμέσως μετά την ανέλπιστη νίκη τα στρατεύματα ξεχύθηκαν στους δρόμους και αποθέωναν την βασίλισσά τους με αυτήν την λέξη: Γκλοριάνα. Ελληνική μετάφραση: Εκλαμπρότατη, ωραιοτάτη, μεγαλειοτάτη. Ίσως με απλά, εκλαϊκευμένα λόγια: το καμάρι μας.

Στην όπερα του Μπρίτεν θα μεταφερθούμε μια δεκαετία μετά από την νικηφόρο ναυμαχία κατά της Ισπανίας, στα τελευταία χρόνια της βασιλείας της Ελισάβετ Ι , της «παρθένου βασίλισσας», της «καλής βασίλισσας Μπες», της  λεγόμενης  Γκλοριάνας. Τα χρόνια της δόξας έχουν περάσει, η Βασίλισσα Ελισάβετ έχει γεράσει, ανύπαντρη και άτεκνη. Ο λαός ανησυχεί για την διαδοχή που είναι αβέβαιη και ο πόλεμος με την Ιρλανδία είναι αναπόφευκτος. Ο Σαίξπηρ θα γράψει τον «Ερρίκο V» επηρεασμένος από τα ιστορικά γεγονότα και προσπαθώντας να δώσει κουράγιο στους συμπατριώτες του, θυμίζοντάς τους τις νίκες μιας παλιότερης εποχής. Ο Ρόμπερτ Ντεβερό, κόμης του Έσεξ θα προσπαθήσει να αναρριχηθεί πολιτικά, εκμεταλλευόμενος την έπαρση της γερασμένης βασίλισσας. Ο κόμης του Έσεξ είναι ένας νέος, αδίσταχτος  στρατιωτικός, θα παρακαλέσει την Ελισάβετ να τον στείλει στην Ιρλανδία για να ηγηθεί του στρατεύματος. Στην προσπάθειά του να επιτύχει τους σκοπούς του δεν θα διστάσει να φλερτάρει την ηλικωμένη, ματαιόδοξη βασίλισσα. Η Ελισάβετ Ι στα τελευταία χρόνια της ζωής της δεν ήθελε να συμβιβαστεί με την ιδέα της γήρανσης και του θανάτου, είχε δώσει εντολή να καταστρέφονται όλα τα πορτρέτα της που την παρουσίαζαν ηλικιωμένη. Προσπαθούσε να προβάλλει την εικόνα της αιώνιας ομορφιάς, της αθάνατης Γκλοριάνα. Το  πλατωνικό ενδιαφέρον του  κατά πολύ νεώτερού της Έσεξ  ήταν δελεαστικό για την Ελισάβετ. Ο κόμης του Έσεξ πήγε στην Ιρλανδία και επέστρεψε νικημένος,  η συνάντησή του με τον αρχηγό των επαναστατημένων Ιρλανδών, Ταιρόν, καθώς και η εκεχειρία που συμφώνησε χωρίς την ρητή εντολή της βασίλισσας θα προκαλέσουν αρνητικά σχόλια και η στάση του θα χαρακτηριστεί ακόμα και προδοτική, το τέλος του θα είναι αναπόφευκτα δυσάρεστο: θα εκτελεστεί. Η Ελισάβετ θα μείνει ανένδοτη στις παρακλήσεις των συγγενών του Έσεξ, αποδεικνύοντάς τους ότι παρά την προχωρημένη ηλικία της, τελικά είναι η βασίλισσα, είναι αυτή που λαμβάνει τις αποφάσεις, είναι ακόμα η παντοδύναμη Γκλοριάνα. Στην τελευταία σκηνή της όπερας θα δούμε την Ελισάβετ Ι να αργοπεθαίνει  μόνη της, αναπολώντας ίσως παλιότερες, πιο ένδοξες εποχές. Πεθαίνει μόνη της και μαζί της πεθαίνει μια ολόκληρη εποχή: η εποχή των Τυδώρ, η εποχή της ισπανικής αρμάδας, η εποχή των ιπποτών και της παντοδυναμίας των ευγενών, η εποχή της Γκλοριάνας.     

Η όπερα έκανε πρεμιέρα το 1953 με αφορμή την ενθρόνιση της βασίλισσας Ελισάβετ ΙΙ, η οποία σύμφωνα με τα λεγόμενα της εποχής, δυσαρεστήθηκε με το συγκεκριμένο έργο και με τον τρόπο που παρουσιαζόταν η συνονόματή της βασίλισσα: κενόδοξη και φιλάρεσκη. Η Γκλοριάνα υπήρξε ένα από τα μη δημοφιλή έργα του Μπρίτεν και παρουσιάστηκε ελάχιστα στο βρετανικό κοινό κατά την διάρκεια των επόμενων δεκαετιών.  Στην τωρινή παράσταση τον ρόλο της Ελισάβετ αναλαμβάνει η σοπράνο Σούζαν Μπούλοκ και τον ρόλο του Έσεξ ο τενόρος Τόμπι Σπενς.

Εύη Ρούτουλα