«Μπομάρτσο»

Από το Πάρκο των τεράτων στο μυθιστόρημα ενός Αργεντίνου λογοτέχνη

Πρόσφατα χάρη στην παρότρυνση της Ευγενίας Κάππου, εκδότριας των πρώην εκδόσεων Διώνη και νυν Φιλύρα, είχα τη χαρά να ανακαλύψω ένα πρωτότυπο ιστορικό μυθιστόρημα, το «Μπομάρτσο» του Αργεντίνου συγγραφέα Manuel Mujica Lainez σε μετάφραση από τα καστιλιάνικα της Ντίνας Σιδέρη.

Ο Μανουέλ Μουχίκα Λάινες (1910-1984) γεννήθηκε στην Αργεντινή και έγραψε σωρεία μυθιστορημάτων και διηγημάτων, εν αντιθέσει με τους συμπατριώτες του. Συνήθως τα θέματά του δεν αφορούν την πατρίδα του και την ζωή στη Λατινική Αμερική, αλλά εμπνέεται κυρίως από την Ευρώπη.

Το «Μπομάρτσο» διηγείται την ιστορία του Δούκα Πιερ Φραντσέσκο Ορσίνι ή χαιδευτικά Βιτσίνο Ορσίνι, πραγματικού προσώπου που έζησε στην Ιταλία του 16ου αιώνα. Ο Ορσίνι που καταγόταν από οικογένεια ευγενών, υπήρξε Δούκας του Μπομάρτσο, μιας ιταλικής πόλης γύρω στα 70 χιλιόμετρα από την Ρώμη, παντρεύτηκε την Τζούλια Φαρνέζε και δημιούργησε το γνωστό «πάρκο των τεράτων». Αυτά είναι τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Ελάχιστες πηγές έχουμε για τα αληθινά γενονότα της ζωής του, κυρίως από την αλληλογραφία του που σώζεται. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον Αργεντίνο συγγραφέα να εκμεταλλευτεί αυτά τα στοιχεία και να δημιουργήσει ένα υπέροχο ιστορικό μυθιστόρημα 650 σελίδων.

Σύμφωνα με τον θρύλο ο Βιτσίνο Ορσίνι ήταν άσχημος και καμπούρης, για αυτό τον λόγο ο πατέρας του απογοητευμένος με την εμφάνιση του γιου του, τον ονόμασε τέρας και είπε ότι «τα τέρατα δεν πεθαίνουν ποτέ». Επίσης σύμφωνα με άλλον θρύλο, ένας αστρολόγος της εποχής έφτιαξε το ωροσκόπιό του όταν γεννήθηκε και προέβλεψε ότι τα άστρα δεν προβλέπουν τέλος για αυτόν.

Ο Μουχίκα Λάινες με αφορμή τα ανωτέρω περιστατικά, χρησιμοποιεί ένα μυθιστορηματικό εύρημα: ο ίδιος ο ήρωας αφηγείται τα γεγονότα της πολυτάραχης ζωής του, κάνοντας ταυτόχρονα αναφορές και επισημάνσεις σε γεγονότα που έγιναν αιώνες μετά τον πραγματικό του θάνατο. Μπροστά μας ξετυλίγεται η Ιταλία της Αναγέννησης, του χρυσοχόου Μπιενβενούτο Τσελίνι, της Φλωρεντίας των Μεδίκων, της στέψης του αυτοκράτορα Καρόλου, του Μιχαήλ Αγγέλου και της Καπέλα Σιξτίνα, της ποίησης του Πετράρχη. Ένας υπέροχος κόσμος γεμάτος κόμητες, δολοπλοκίες, πάπες, γελωτοποιούς και τους τελευταίους ιππότες που αντίκρισε ο κόσμος: το μυθιστόρημα τελειώνει με τη ναυμαχία της Ναυπάκτου και την φανταστική διάσωση του ήρωα από τον Μιγκέλ Ντε Θερβάντες.

Το «πάρκο των τεράτων» είναι ένας αναγεννησιακός κήπος, που όντως δημιούργησε ο Ορσίνι στην πόλη του Μπομάρτσο και που είναι επισκέψιμος για τους τουρίστες σήμερα. Είναι ένα πάρκο που ενέπνευσε πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες: ο Σαλβαντόρ Νταλί ήθελε να τον αγοράσει, ο Μικελάντζελο Αντονιόνι σκηνοθέτησε μια μικρού μήκους ταινία με θέμα αυτόν τον κήπο, ο Αλμπέρτο Μοράβια και ο Αντρέ Μπρετόν εμπνεύστηκαν από αυτό και ο Αργεντίνος Μουχίκα Λάινες μας διηγείται την ιστορία του δημιουργού του, του πραγματικού δούκα του Μπομάρτσο.

Το πάρκο των τεράτων είναι ένας μικρός σχετικά κήπος που δημιουργήθηκε το 1558 από τον Βιτσίνο Ορσίνι, περιέχει περίπου εξήντα γλυπτά λαξεμένα σε προ-υφιστάμενα πετρώματα. Ονομάζεται πάρκο των τεράτων επειδή τα γλυπτά αυτά έχουν τερατώδεις, μυθολογικές μορφές: ένα τεράστιο στόμα που συμβολίζει την είσοδο στην κόλαση, γοργόνες με φτερά, γίγαντες, σφίγγες και αρκούδες (η αρκούδα ήταν το έμβλημα των Ορσίνι και υπήρχε στο οικόσημό τους), ένας ελέφαντας που κρατάει με την προβοσκίδα του έναν άνθρωπο, μια χελώνα που πάνω της στέκεται μια γυναίκα, ένας δράκος κ.ο.κ. Ο κήπος λόγω των παράξενων αυτών αγαλμάτων ξεχωρίζει από όλους τους άλλους γνωστούς, αναγεννησιακούς χώρους, οι δημιουργοί των οποίων στόχευαν στην ξεκούραση και στην ηρεμία των κατοίκων τους.

Ερευνητές και ιστορικοί έχουν διατυπώσει διάφορες απόψεις για τους λόγους που οδήγησαν τον Ορσίνι να φτιάξει το πάρκο των τεράτων. Κάποιες από τις λογικοφανείς αιτίες είναι: τα ευρήματα των Ετρούσκων που βρήκε εκεί ο ίδιος ο Ορσίνι (καθώς η συγκεκριμένη περιοχή ήταν το κέντρο της αρχαίας Ετρουρίας), η επιρροή των αλχημιστών, στους οποίους πίστευε ο δούκας, η Κόλαση του Δάντη, το ποίημα Ορλάνδος Μαινόμενος του Αριόστο καθώς και η κατάθλιψη του Ορσίνι όταν πέθανε η αγαπημένη του σύζυγος, που τον οδήγησε στην δημιουργία αυτού του καταθλιπτικού κήπου. Μετά την πάροδο τόσων ετών και χωρίς ύπαρξη ιστορικών πηγών, μόνο υποθέσεις μπορούν να κάνουν οι μελετητές του περίφημου κήπου.

Η Ευγενία Κάππου εμπνευσμένη και η ίδια από το βιβλίο που επιμελήθηκε και εξέδωσε, ταξίδεψε στην πόλη Μπομάρτσο στο Λάτσιο και επισκέφτηκε τον κήπο, μου έδειξε τις φωτογραφίες των αγαλμάτων και με διαβεβαίωσε ότι θα λατρέψω την ιστορία του Βιτσίνο Ορσίνι και του Μπομάρτσο. Με τη σειρά μου σας το συνιστώ και εγώ και ταυτόχρονα κάνω και σχέδια για μια εξόρμηση στην Ιταλία.

Εύη Ρούτουλα