Αδαμάντιος Κοραής

 

Ο Διδάσκαλος του Έθνους

 

Ο διδάσκαλος του Έθνους Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από τον σκλαβωμένο και μετά επαναστατημένο Ελληνισμό και συγκεκριμένα στη Γαλλία. Αν και πτυχιούχος γιατρός αφιέρωσε τη ζωή του στην μελέτη και δημοσίευση έργων, τα οποία θα βοηθούσαν στη διαμόρφωση του σύγχρονού του Έλληνα. Σύμφωνα με την ιδεολογία, που εκείνος είχε διαμορφώσει, ο Έλληνας θα έπρεπε να παραιτηθεί της Παράδοσής του και της ιδιοπροσωπίας του και να ταυτισθεί με τον δυτικό άνθρωπο, όπως, κατά την άποψή του, τον εξέφραζε ο Γάλλος πολίτης.

 

Την επιδίωξή του αυτή  διατύπωσε ο Κοραής το 1800 στο «Άσμα πολεμιστήριον των εν Αιγύπτω περί ελευθερίας  μαχομένων Γραικών (sic) εν τη κατ’ Αίγυπτον τυπογραφία». Γράφει μεταξύ άλλων: «...Φίλους της ελευθερίας των Γραικών της σωτηρίας, όταν έχωμεν τους Γάλλους τις η χρεία από άλλους; Γάλλοι και Γραικοί δεμένοι, με φιλίαν ηνωμένοι δεν είναι Γραικοί ή Γάλλοι, αλλ’ έν Έθνος, Γραικογάλλοι...» (Κοραή «Εκλεκτές σελίδες», Εκδ. Οίκος Γ. Παπαδημητρίου, Αθήναι, 1951, σελ. 38-40).

 

Η ιδεολογία του Κοραή διαμορφώθηκε από την βεβαιότητα που αισθανόταν ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είχε μεταφερθεί στη Δύση και ειδικότερα στην Γαλλία και επομένως οι Έλληνες αν ήθελαν να επανέλθουν στο μεγαλείο των αρχαίων Ελλήνων θα έπρεπε να ταυτισθούν με τους Γάλλους. Ο εισαγωγέας της ιδεολογίας του «νεοελληνικού διαφωτισμού» Κ. Θ. Δημαράς γράφει σχετικά: «Ο Κοραής πιστεύει ότι το αρχαίο πνεύμα μεταφέρθηκε στη Δύση, ότι η Γαλλία είναι η διάδοχος της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας, ότι ο πόθος της ελευθερίας εμφυτεύεται στην ψυχή του ανθρώπου με την παιδεία και ότι καρπός της παιδείας είναι η αρετή. Σκεπτόμενος έτσι αφιερώνει όλες του τις δυνάμεις στην “μετακένωση”, όπως έλεγε ο ίδιος, της δυτικής παιδείας στην Ελλάδα...» (Κ. Θ. Δημαρά «Νεοελληνικός Διαφωτισμός» «Ερμής», 7^η Έκδ., Αθήνα, 1998, σελ. 19).

 

Ο Κοραής εξιδανίκευσε τη δυτική σκέψη και δεν μπόρεσε ποτέ να αντιληφθεί τη διαστρέβλωση που αυτή είχε διαπράξει στον ελληνικό πολιτισμό και στην αθηναϊκή δημοκρατία από την εποχή του Αυγουστίνου, έως την εποχή του Θωμά του Ακινάτη και του Βολταίρου.

 

Παρά πάντως αυτή την εξιδανίκευση της Δύσης ο Κοραής διατήρησε στοιχεία της ελληνικής καταγωγής του. Μεταξύ αυτών ήταν η διατήρηση της πίστης του στην Ορθοδοξία, έστω και αν αυτή ήταν με μεγάλη δόση αντικληρικαλισμού και με άγνοια της Ορθόδοξης πνευματικότητας. Η ιδεολογία του «μακράν από την Σκύλλαν της αθεΐας και την Χάρυβδιν της δεισιδαιμονίας» μπερδεύει αθέους αριστερούς και συντηρητικούς πιστούς στην Ορθοδοξία. Υπάρχουν θερμοί οπαδοί του και στις δύο πλευρές. Κάθε μια αγνοεί όσα από την ιδεολογία του Κοραή δεν ανταποκρίνονται στη δική της σκέψη και μένει στα όσα της ταιριάζουν. Μεταξύ των υποστηρικτών του Κοραή ήσαν ο Μητροπολίτης Κερκύρας Μεθόδιος (Κοντοστάνος) και οι καθηγητές Πανεπιστημίου π. Βασίλειος Στεφανίδης, Κων. Μουρατίδης, Δημ. Μπαλάνος, Νικ. Βέης και Γεωρ. Γαλίτης. Όλοι τους έβλεπαν θετικά τα όσα ο Κοραής έγραψε για την Εκκλησία και τη θέση της στους Έλληνες. (Βλ.σχ. Χρ. Γιανναρά «Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα», Εκδ. «Δόμος», Αθήνα, 2006, σελ. 228).

 

Οι ιδεολόγοι  «διαφωτιστές», που έχουν ως σύμβολο τους τον Κοραή, είτε γράφουν διαπιστώσεις τους, είτε προσαρμόζουν τα γραπτά του στη δική τους ιδεολογία. Θα αναφέρομε ένα παράδειγμα. Ο καθηγητής κ. Πασχάλης Κιτρομηλίδης γράφει: « Ο Κοραής... υπήρξε κατηγορηματικός ως προς τη θέση της θρησκείας σε μια ευνομούμενη πολιτεία. Ο χωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος, η απόλυτη ελευθερία των θρησκευτικών δογμάτων και ο σεβασμός των θρησκευτικών πεποιθήσεων του καθενός, αλλά και ο αυστηρός περιορισμός των θρησκευτικών εκδηλώσεων στον χώρο της ιδιωτικής ζωής, συνιστούν τα κλασικά φιλελεύθερα αιτήματα ως προς τη θρησκεία, τα οποία ενστερνίζεται με πάθος και εντυπωσιακή συνέπεια. Με τις θέσεις αυτές εκφράζει ο Κοραής τη ριζική του αντίθεση προς την καθιέρωση οποιασδήποτε επίσημης θρησκείας στη νέα ελληνική πολιτεία». (Εισαγωγή στο βιβλίο του Κοραή «Σημειώσεις εις το προσωρινόν πολίτευμα της Ελλάδος», Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2018, σελ. 25) Ο κ. Κιτρομηλίδης δίνει ιδεολογική έμφαση στα λεγόμενά του με τα «ενστερνίζεται με πάθος» και «ριζική αντίθεση». Και όμως ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΩΝ ΟΣΩΝ ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΟΡΑΗΣ.

 

Στις παρατηρήσεις του επί του πρώτου Συντάγματος (του 1822) της Ελλάδος ο Κοραής αποδέχεται πλήρως το προοίμιο «Εις το όνομα της αγίας και αδιαιρέτου Τριάδος», σημειώνοντας ότι όσοι κάμνουν τας συνθήκας, είτε Μονάρχες, είτε πολίτες, να ορίζωσι την επίκλησιν του θείου ονόματος ως όρκον ιερόν, θεωρώντας ότι όλοι τους πιστεύουν στον Θεό. Δεύτερον ο Κοραής διαφωνεί με την γραφή ότι «Επικρατούσα θρησκεία είναι η της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας», με το σκεπτικό ότι αν σημαίνει ότι είναι η πλειοψηφία των πολιτών, αυτό είναι προφανές και επομένως περιττό. Αν πάλι σημαίνει ότι υπάρχει κράτος, αυτό είναι ή πνευματικό ή κοσμικό. Αν είναι πνευματικό τότε οι ίδιοι οι υπουργοί και οι διδάσκαλοι κολάζουν όσους ταράσσουν τη θρησκεία. Στο κοσμικό κράτος φυσικά είναι άτοπο να υπάρχει «επικρατούσα θρησκεία».

 

ΟΜΩΣ, κατά τον Κοραή, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, διότι λίγες γραμμές πιο κάτω γράφει:  «Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΔΟΞΑ ΕΙΣ ΤΑΣ ΠΛΕΙΟΤΕΡΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ ΤΩΝ ΓΡΑΙΚΩΝ ΕΙΝΑΙ Η ΔΟΞΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ» (Σελ 85 προαναφερθέντος βιβλίου). Και πιο κάτω εξηγεί: «Κίνδυνον κανένα δεν τρέχομεν να ιουδαΐσωμεν ή να τουρκίσωμεν. Αρκεί να κολάζωσι οι νόμοι τον Τούρκον και τον Ιουδαίον, όστις  ήθελεν τολμήσει ή να υβρίση φανερά την θρησκείαν μας». Αυτά δείχνουν άθεο κράτος;...

 

Η διδασκαλία των θρησκευτικών, κατά τον Κοραή, ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ, ονομάζεται «Παιδεία Κυρίου» και «παιδεία δικαιοσύνης», γιατί δημιουργεί κοινωνία εύτακτη και ειρηνική. (Αυτ. σελ. 132-133). Μάλιστα ο Κοραής βάζει τον εαυτό του μαζί με όλους τους Έλληνες Ορθοδόξους και τονίζει: «Εις ημάς μάλιστα τους Ορθοδόξους προστάσσει η θρησκεία να δίδωμεν το σωτήριον τούτο παράδειγμα της ειρήνης...» (Αυτ. σελ. 138). Πάντως οι σημειώσεις του στο πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα είναι περισσότερο σκέψεις λογίου, παρά γνώμες πολιτικού με εμπειρία στους πόθους και στην εθνική συνείδηση.

 

Για το ότι ο Κοραής ζούσε στον ιδεολογικό κόσμο του φάνηκε και από την ελληνική γλώσσα. Θέλησε να εισαγάγει την «καθαρεύουσα», την «καθαρή γλώσσα» στους Έλληνες. Του απάντησε καταλλήλως ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός: «Μου πονεί η ψυχή μου. Οι δικοί μας χύνουν το αίμα τους αποκάτου από τον Σταυρό για να μας κάνουν ελεύθερους και τούτος και όσοι του ομοιάζουν, πολεμούν, δια ανταμοιβή να τους σηκώσουν τη γλώσσα τους...» (Σολωμού Άπαντα, Εκδ. Γρηγορη, Αθήνα, Διάλογοι, σελ. 217).

 

Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου