Ελ Ντοράντο στο Βρετανικό Μουσείο

Ο όρος «Ελ Ντοράντο» έχει καθιερωθεί παγκοσμίως για να περιγράψει έναν πλούσιο τόπο. Στην κυριολεξία Ελ Ντοράντο σημαίνει ο τόπος του χρυσού. Επί πολλά χρόνια ο μύθος και η προσδοκία του αμύθητου πλούτου που θα βρισκόταν σε ανεξερεύνητα εδάφη στοίχειωνε τους Ευρωπαίους.  Το 1492 ο Χριστόφορος Κολόμβος φτάνει στην Αμερική και χωρίς να το θέλει, ανοίγει έναν καινούριο δρόμο στις αποικιοκρατικές τάσεις και την φιλοχρηματία αρχικά των Ισπανών και κατόπιν και των υπολοίπων Ευρωπαίων. Η εμμονή των κονκισταδόρων για πλουτισμό αποτυπώνεται  καθαρά σε ένα γράμμα του Χριστόφορου Κολόμβου  προς τον Βασιλιά και την Βασίλισσα της Ισπανίας: «Ο χρυσός είναι το πιο εξαίσιο πράγμα… Αυτός που κατέχει τον χρυσό μπορεί να πραγματοποιήσει όλες τις επιθυμίες του σ’ αυτόν τον κόσμο. Ειλικρινά, με τον χρυσό μπορεί να κερδίσει την είσοδο της ψυχής του στον παράδεισο.»

Πώς όμως ξεκίνησε ο θρύλος του Ελ Ντοράντο και γιατί οι Ευρωπαίοι πίστεψαν τόσο πολύ σε αυτόν; Εικάζεται ότι ο μύθος ξεκίνησε από τα ήθη και τα έθιμα της φυλής των Μουίσκας, ινδιάνων που ζούσαν στα εδάφη της σημερινής Κολομβίας. Οι Μουίσκας είχαν ένα από τα πιο προηγμένα πολιτικά συστήματα στην Νότια Αμερική μετά τους Ίνκας. Ο εκάστοτε ηγέτης της φυλής των Μουίσκας κατά την διάρκεια της ενθρόνισής του, κάλυπτε το σώμα του με χρυσό, έμπαινε σε μια σχεδία στην λίμνη Γκουαταβίτα και πρόσφερε πολύτιμους λύθους - αφιερώματα  στους θεούς ρίχνοντάς τα στην λίμνη. Ο λαός παρακολουθούσε το θέαμα από τις όχθες της λίμνης και επευφημούσε τον νέο του «χρυσό ηγέτη». Την πρώτη έγγραφη περιγραφή αυτής της ιεροτελεστίας μας την δίνει ο Ισπανός χρονικογράφος Φερνάντεζ Ντε Οβιέντο στην «Γενική Ιστορία της φύσης των Ινδιών» ( 1535- 1548).

Εν αντιθέσει με τους Ευρωπαίους, ο χρυσός δεν είχε αξία ως νόμισμα ή ως μορφή πλούτου στην Κολομβία, οι Μουίσκας τον χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν κοσμήματα, οικιακά αντικείμενα, διακοσμητικά, που η αξία τους όμως ήταν συμβολική και όχι οικονομική. Οι Μουίσκας αρέσκονταν να χρησιμοποιούν τον χρυσό για την ομροφιά του, την λάμψη του και την συμβολική αξία του και όχι για τον πλουτισμό. Η μισή τουλάχιστον παραγωγή χρυσού των Μουίσκας ήταν τάματα και προσφορές προς τους θεούς, τα οποία τα έθαβαν σε σπηλιές  ή τα έριχναν μέσα σε λίμνες  για να αποκατασταθεί  η ισορροπία του κόσμου. Σύμφωνα με τους Μουίσκας ο κόσμος απαρτίζεται από αντίθετες δυνάμεις  (αρσενικό - θηλυκό, νύχτα - μέρα, χειμώνας - καλοκαίρι) και αυτές οι δυνάμεις πρέπει να βρίσκονται σε μια ισορροπία μέσα σε έναν κόσμο που η υπέρτατη δύναμη είναι οι θεοί. Όταν αυτή η αρμονία διαταρασσόταν, π.χ. σε μια ανομβρία, ή σε μια φυσική καταστροφή, οι Μουίσκας επενέβαιναν κάνοντας χρυσά δώρα στους θεούς.

Ο χρυσός συμβόλιζε τον ήλιο, την ενέργεια, την δύναμη και το αρσενικό, το ασήμι συμβόλιζε την σελήνη, την γονιμότητα, το θηλυκό.  Και τα δύο μέταλλα αναμειγνύονταν με χαλκό προκειμένου να γίνουν πιο στερεά και να μπορέσουν να δουλευτούν: να γίνουν πάνω τους τα απαραίτητα σμιλεύματα. Η τεχνοτροπία των Μουίσκας στην παρασκευή χρυσών αντικειμένων είναι απαράμιλλη: η ακριβής μείξη του χρυσού με τον χαλκό έτσι ώστε να δημιουργείται ένα συμπαγές κράμα είναι αξιοθαύμαστη.

Όλον αυτόν τον υπέροχο κόσμο μας καλεί να ανακαλύψουμε το Βρετανικό Μουσείο με μια ειδική, προσωρινή έκθεση που ονομάζεται «Πέρα από το Ελ Ντοράντο». Στην έκθεση παρουσιάζονται πάνω από 200 αντικείμενα από του Μουσείο Ντελ Όρο της Μπογκοτά της Κολομβίας, καθώς επίσης και 100 εκθέματα από τις μόνιμες συλλογές του Βρετανικού Μουσείου. Η έκθεση επικεντρώνεται στον πολιτισμό των Μουίσκας αλλά και των υπόλοιπων ινδιάνικων φυλών της Κολομβίας καθώς και στην χρησιμοποίηση του χρυσού, πριν την άφιξη των κονκισταδόρων. Το ειδικό αφιέρωμα για την Κολομβία και τον πολιτισμό της θα διαρκέσει έως και τις 23 Μαρτίου 2014 και η γενική είσοδος είναι 10 βρετανικές  λίρες. Σε συνδυασμό με την ανωτέρω έκθεση το Βρετανικό Μουσείο διοργανώνει διάφορες άλλες εκδηλώσεις σχετικά με την Κολομβία, όπως βραδιές φολκλορικού κολομβιανού χορού, διαλέξεις με θέματα όπως: τα χαμένα βασίλεια της Νότιας Αμερικής, την σημασία των ζώων στην προ-ισπανική Κολομβία, την κατασκευή των χρυσών διακοσμητικών και κοσμημάτων κ.ο.κ. Μας δίνεται μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε έναν πολιτισμό που είναι λίγο ονειρικός στην φαντασία μας, έναν πολιτισμό που είναι αρκετά διαφορετικός από τον ευρωπαϊκό, αλλά και με πολλά κοινά γνωρίσματα όσον αφορά τις αιώνιες αναζητήσεις του ανθρώπου.           

Εύη Ρούτουλα