ΑΠΑΝΕΜΑ - Παρουσίαση / 2

 
Κύρια εισήγηση, Δρος Μαρίας Βασιλάκη - Bristol, Κυριακή, 10 Δεκεμβρίου 2023
 

Ευχαριστούμε τον εν Τριάδι Θεό, που μας αξίωσε να παρουσιάζουμε σήμερα ενώπιόν σας την νεοδημοσιευθείσα 5η ποιητική συλλογή του αιδεσιμολογιωτάτου πατρός Αναστασίου Σαλαπάτα, ο οποίος κυκλοφορεί στους τόπους της Ποίησης  (1) με το ψευδώνυμο Τάσος Βυζάντιος.
 
Ο Όσιος Πορφύριος έλεγε "για να γίνει κανείς χριστιανός, πρέπει να έχει ποιητική ψυχή, πρέπει να γίνει ποιητής" (2).
 
Ο Πατήρ Αναστάσιος, ο χαμηλών τόνων πνευματικός ταγός και εξομολόγος, Πρωτοπρεσβύτερος του Ιερού Ναού Πέτρου και Παύλου της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας του Bristol, πληροί εις το ακέραιον αυτήν την προϋπόθεση. Καί έχει ποιητική ψυχή καί είναι υποδειγματικός χριστιανός. Και πώς να μην είναι, αφού ασκεί για πάρα πολλά χρόνια, ακατάπαυστα, φιλόπονα  και αποτελεσματικά τη διακονία του, το τρόπον τινά ιεραποστολικό του έργο, εδώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, ως λειτουργός του Υψίστου, ως πανεπιστημιακός, ως συγγραφέας, ως ποιητής; Το βιογραφικό του είναι σε όλους γνωστό και το ακούσαμε προηγουμένως.
 
Εμείς θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε σε αδρές γραμμές την τελευταία ποιητική του συλλογή, που εκδόθηκε πρόσφατα, το Σεπτέμβριο του 2023, από τις εκδόσεις ΑΚΑΚΙΑ, είναι διακοσμημένη στο εμπροσθόφυλλο, με ένα υπέροχο κόσμημα, που φιλοτέχνησε  η καλλιτέχνις Ελισάβετ Λίζα Σουρή και έχει τον τίτλο ΑΠΑΝΕΜΑ.
 
Ο τίτλος είναι ένα επίρρημα ναυτικής ορολογίας, που προέρχεται από το επίθετο της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας υπήνεμος και σημαίνει ο προστατευμένος από τον άνεμο, ο προφυλαγμένος από την κακοκαιρία. Σηματοδοτεί, κατά τη γνώμη μας, το ασφαλές αγκυροβόλιο του ποιητή, και, παράλληλα, δημιουργεί στους αναγνώστες το αίσθημα της προστασίας, της ηρεμίας, της καταλλαγής και της ειρήνης.
 
Προς επίρρωση της επιλογής του τίτλου, στις πρώτες σελίδες του καλαίσθητου βιβλίου, ο ποιητής παραθέτει τους στίχους της φημισμένης αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον, "Ανώφελος -ο αγέρας- Σαν βρει η Καρδιά λιμάνι..."
 
Θα μπορούσε να εικάσει κανείς ότι η καρδιά του ποιητή βρήκε επιτέλους λιμάνι με την τοποθέτησή του στο Bristol, το 2020, μακριά από την τύρβη και την ένταση των μεγαλουπόλεων, που του εξασφάλισε το ιδεώδες περιβάλλον της εσωτερικής γαλήνης, της σεβάσμιας σιωπής και της νηνεμίας μέσα στο οποίο, σύμφωνα με το Γιώργο Σεφέρη, που σταχυολογείται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, ιστορούνται τα γνήσια έργα της ψυχής και καλλιεργείται η δημιουργική κίνηση της Ποίησης.
 
Ίσως και η ενσκήψασα αχαρτογράφητη πανδημία, ενώ ταλάνισε παγκοσμίως τους ανθρώπους, για τον πατέρα Αναστάσιο ήταν η ευκαιρία να μεταστρέψει την περιπέτεια σε ευλογία και να μας προσφέρει, πέρα από το βιβλίο του "Κεκλεισμένων των θυρών " (2020), και την παρούσα ποιητική συλλογή, καθότι τα ποιήματα έχουν γραφτεί κατά τα έτη από το 2020 μέχρι το 2023. Ξορκίζει μάλιστα και την πρωτόγνωρη πανδημία, παίζοντας με κατ' ευφημισμόν ομόηχες λέξεις, καθώς αποκαλεί τον κορωνοϊό "ιόν εστεμμένο" σε δύο από τα ποιήματα της συλλογής του, (σελ. 26, 48), ενώ σε άλλα υποδηλώνει έμμεσα τις συνθήκες και τις συνέπειες του εγκλεισμού (σελ.48, 57).
 
Το πιθανότερο ωστόσο είναι ότι ο πατήρ Αναστάσιος διαθέτει εκ φύσεως και εκ προσωπικών ασκήσεων και γυμνασμάτων την "ανήσυχον ησυχίαν", που προτείνουν οι Πατέρες της Εκκλησίας, δηλαδή να είναι εσωτερικά ήσυχος και παράλληλα γεμάτος δράση "πάντων χωρισθείς και πάσιν συνηρμοσμένος" (3).
 
Απάνεμα λοιπόν, κι ο ποιητής, εκπέμποντας στον ένατο αναβαθμό, όπου πνέει και δοξολογείται το  Πνεύμα το Άγιο, χωρίζει την εβδομήντα τεσσάρων σελίδων ακραιφνώς υπερρεαλιστική συλλογή του, σε τέσσερα μέρη.
 
Το πρώτο μέρος, που περιλαμβάνει δεκαοκτώ ποιήματα ποικίλης θεματολογίας και έχει τίτλο " Δίπλα στο ποτάμι".
 
Το δεύτερο μέρος, με οκτώ ποιήματα, εμπνευσμένα και γραμμένα κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα του 2021 και με τίτλο "Μεγαλοβδομαδιάτικα".
 
Το τρίτο μέρος, με επτά ποιήματα για ολόγιομα φεγγάρια στο Bristol και με τον τίτλο "Πανσέληνοι".
 
Το τέταρτο μέρος, με τέσσερα ποιήματα και τίτλο "τα Αθωνικά του Bristol", τα οποία είναι ποιητική μετάφραση από την αγγλική γλώσσα αντίστοιχων ποιημάτων του Ριχάρδου Devereux.
 
Θα ήταν παράλειψη, αν δεν αναφέραμε ότι στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν και οι "Σημειώσεις", που παρέχουν ενδιαφέρουσες πραγματολογικές πληροφορίες και διαφωτίζουν δυσνόητα ενδεχομένως σημεία.
 
Εστιάζοντας σε αυτήν την δομή της ποιητικής συλλογής, είμαστε σχεδόν βέβαιοι πως ούτε ο ίδιος ο δημιουργός της δεν αντιλήφθηκε ότι σχημάτισε, χωρίς να το καταλάβει, σημαδιακά και ευοίωνα, το σχήμα του Σταυρού.
 
Με επίκεντρο πράγματι την πόλη του Bristol και την προσωπική του εστίαση, που τέμνουν ομοίως τα τέσσερα μέρη  του βιβλίου, τοποθετεί στην κορυφή του Σταυρού την πεμπτουσία της πίστης μας, τα Πάθη του Χριστού και τη ζωηφόρο Ανάστασή Του. Τα οκτώ στιχουργήματα, ένα για την κάθε ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, αποτελούνται το καθένα από τέσσερις στροφές και κάθε στροφή από τρεις στίχους, σχηματίζοντας έκαστο τον ιερό αριθμό δώδεκα.
 

Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν ξεδιπλώνεται με το γνώριμο κανονιστικό της πλαίσιο και τυπικό της αλλά υποδηλώνεται με υπαινικτικές φράσεις και συνειρμικές αναπαραστάσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα παραδείγματα: Το γλυκό κυδώνι εξισορρόπησε τη γεύση του αίματος, στο κατώφλι της μαρτυρικής εβδομάδας ο ήλιος εξερράγη, χρώματα χαρμολύπης, τρεις απογευματινές λέξεις γεμάτες άρνηση και σύμφωνα, τα μύρα της αλλαγής, Μανδύας πορφυρός,  Επιτάφιος, Εγκώμια, για να καταλήξουμε στα τελευταία καταπληκτικά ποιήματα για το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα, όπου οι στίχοι γίνονται πραγματικά συγκλονιστικοί: Το γωνιακό λιθάρι κινείται με σχέδιο προαιώνιο...
 
Η άβυσσος οδηγείται με αστραπή αιωνιότητος από το θάνατο στη ζωή, καθώς και το παροιμιώδες, Το παιχνίδι της ιστορίας παίζεται γύρω από την έννοια του άδειου, στίχος που δημιουργεί αυτόματα την θέα του κενού τάφου της Ανάστασης.
 
Αν η κορφή του Σταυρού είναι η ουσία της Ορθοδοξίας μας, η βάση του τοποθετείται εύλογα στον μοναδικό χώρο στην Ελλάδα που είναι ολόκληρος αφιερωμένος στην προσευχή και στην λατρεία του Θεού: στο Άγιο Όρος, όπου αυτή η ουσία της Πίστης μας διαφυλάσσεται αμόλυντη και μετουσιώνεται σε πράξη. Γίνεται διακονία, διακοινωνία, διαπολιτισμικότητα, αδελφοσύνη. Ένας Βρετανός ποιητής από το Bristol αποκαλύπτει εκεί την πανανθρώπινη αλήθεια, την απαλή σαν το  πρωϊνό: ότι "ο  καλύτερος εαυτός μας είναι ελάχιστος".  Μας φέρνει ως νέος απόστολος τα "Αθωνικά στο Bristol", που ο Τάσος Βυζάντιος τα  μεταγγίζει, με τέσσερα μεταφραστικά δείγματα, από τη χρυσή κούπα στην ασημένια, όπως  έλεγε χαρακτηριστικά για τη λογοτεχνική μετάφραση ο Κωστής Παλαμάς. Στον Ριχάρδο Devereux ο ποιητής μας αφιερώνει επίσης, στο πρώτο μέρος της συλλογής του, το ποίημα "Επομένη του λευκού", ένα υπέροχο υπερβατικό εγκώμιο του ποιητικού οίστρου.
 
Ωστόσο, θα τους αφήσουμε εν συνεχεία τους ίδιους να αποφανθούν  για το έργο και την ποιητική τους ώσμωση.
 
Ας επιστρέψουμε τώρα στον οριζόντιο άξονα του Σταυρού, όπου, κατά την γνώμη μας, περιγράφεται στο ένα άκρο η Γη, και στο άλλο ο Ουρανός. Στο Bristol πάντα.
 
Αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι βρισκόμαστε εκεί,  από την φημισμένη κρεμαστή γέφυρα που δεσπόζει, από το ποτάμι που διασχίζει την πόλη με τις ανάλογες προς τον καιρό εκφάνσεις του, από τους γραφικούς δρόμους και τα καλντερίμια, από τα ονομαστά κτίρια και τις πλατείες, από  τα πολύχρωμα άνθη και τα δένδρα, από τους γλάρους, τις πεταλούδες και  τα περιστέρια. Σε αυτό το περιβάλλον εγγράφεται η καθημερινότητα των κατοίκων, ο ανθρώπινος παλμός με τις μανάδες, τα σχολειαρόπαιδα και τους εφήβους, με τα αυτοκίνητα, τα μηχανάκια, τα ποδήλατα και τα αερόστατα. Οι αλλεπάλληλες εικόνες αποκαλύπτουν και τις δικές τους ιστορίες, τροφοδοτούν τη νοσταλγία και τις συγκρίσεις, υμνούν τον έρωτα, θρηνούν το θάνατο και το αναπόδραστο, τιμούν τις γιορτές ή είναι νοτισμένες με μυστήριο και απροσδόκητες εκπλήξεις, όπως, λόγου χάρη, το κουτί το κρυμμένο στις τριανταφυλλιές με τους στίχους του Ελύτη.
 
Η σπουδή της φύσης γίνεται εμμονική: Φθινοπωρινές, ως επί το πλείστον, εικαστικές αναπαραστάσεις, αμφίδρομες του θυμικού, βροχή και υετός και χιόνι αλλά και ουράνιο τόξο και απόλαυση της γέννησης του ήλιου.  Η καθημερινή μετάβαση από το Bristol στο Bath, όταν την υπαγορεύουν οι υποχρεώσεις, γίνεται ημερολόγιο από πίνακες εναλλαγών της φύσης και της διάθεσης. Το ένα άκρο του Σταυρού λοιπόν από τον ποιητικό χρωστήρα του δημιουργού, δεν είναι άλλο παρά η ζωή στο  ευλογημένο Bristol.
 
Ο Σταυρός ολοκληρώνεται στο δεύτερο οριζόντιο άκρο του, όπου ο ποιητής μάς εκτοξεύει τη νύχτα στον ουρανό, ή καλύτερα, αφορμάται από τα ολόγιομα φεγγάρια στο Bristol, για να  δώσει προεκτάσεις στην έμπνευση και στη φαντασία του.
 
Από τις δώδεκα Πανσελήνους του χρόνου, διαπραγματεύεται τις επτά, δανειζόμενος για καθεμιά την αντίστοιχη ονομασία που δίνουν φυλές ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής. Το διάστημα που καλύπτουν τα συγκεκριμένα στιχουργήματα είναι από το Δεκέμβριο του 2020 μέχρι τον Ιούνιο του 2023.
 
Το παγωμένο φεγγάρι του Ασπρομηνά, όπως συνηθίζεται να αποκαλείται ο Δεκέμβριος, συμπίπτει με την αλλόκοτη χρονιά της πανδημίας και θέτει φιλοσοφικά ερωτήματα.
 
Το ολόγιομο φεγγάρι του Μάη, αν και φεγγάρι των λουλουδιών, παράγει σκυθρωπές εικόνες εξαιτίας της βαρυσυννεφιάς που επικρατεί.
 
Η Πανσέληνος της Συγκομιδής τον Σεπτέμβριο, που παρείχε στους εργάτες επιπλέον φως για να μαζέψουν τα τελευταία προϊόντα του θέρους, στο ποίημα μετασκευάζεται σε Πανσέληνο μεταφυσικής φωτιάς με πολλαπλά σημαινόμενα.
 
Το φεγγάρι του Ιανουαρίου ημερεύει τις αναμενόμενες κραυγές των λύκων, για να χαρίσει σαγηνευτικές σκηνές, που αγκαλιάζουν τις αισθήσεις και αποθησαυρίζονται στη σοφία του λαού.
 
Παραμονές της Άνοιξης, τέλος Μαρτίου, η Πανσέληνος του Σκουληκιού προμηνύει την ίαση και τη γιορτή.
 
Τον Οκτώβρη, το ολόλαμπρο φεγγάρι του Κυνηγού συσχετίζεται με το ιστορικό ρολόι του βασιλικού δάσους και σηματοδοτεί την αγωνιώδη πορεία προς το μέλλον.
 
Τέλος, η Πανσέληνος της Φράουλας, τον Ιούνιο, πλημμυρισμένη από χρώματα, συστρατεύει φυσικά και μυθικά στοιχεία προς μία ουσιαστική συνάντηση ψυχών.

Με την ευλογία λοιπόν του Σταυρού, η ποιητική συλλογή ΑΠΑΝΕΜΑ του Τάσου Βυζαντίου αγγίζει με πολλούς τρόπους τις συναισθηματικές, τις καλλιτεχνικές και τις νοητικές μας χορδές. Κάθε λέξη της έχει ισχυρή σημασιολογική φόρτιση και, αναφορικά με το νόημα, στοχεύει πάντα στο ουσιώδες. Οι μεταφορές, τα υπονοούμενα, οι υπαινιγμοί, οι αλληγορίες είναι προφανείς. Συμμείγνυνται λειτουργικά οι παρηχήσεις, οι ευφυείς συμβολισμοί, η κομψή φραστική συντομία. Ο ποιητής επιβιβάζεται στο όχημα της μεταφυσικής και εκδηλώνει μεγάλο σεβασμό προς την θρησκευτική, τη λαϊκή, την ιστορική Παράδοση, κυρίως τη Βυζαντινή.  Η νοσταλγία της πατρίδας είναι απροκάλυπτη, με το βλέμμα ακατάπαυστα στραμμένο στο Νότο και στην Ανατολή.
 
Για να μιλήσουμε με όρους αφηγηματικής τεχνικής, ο Τάσος Βυζάντιος, στην νέα συλλογή του, είναι ομοδιηγητικός, δηλαδή συμμετέχει ο ίδιος στην ιστορία που αφηγείται ως πρωταγωνιστής ή παρατηρητής.
 

Γράφει μοντέρνα, χωρίς ομοιοκαταληξία, χωρίς δέσμευση από τα σημεία στίξης ή το μέτρο, και με μία συντηρητική οπτική, ώστε να επαναφέρει το χωρισμό των ποιημάτων του σε στροφές. Υιοθετεί τον ελεύθερο στίχο που έχει ευελιξία, ευρηματικότητα και διατηρεί μια μοναδική ελαστικότητα. Είναι αξιοπρόσεκτη η μεγάλη επιμέλεια που επιδεικνύει στην εξωτερική μορφή των ποιημάτων του. Δίνει μεγάλη έμφαση στην επιλογή των λέξεων και φράσεων που χρησιμοποιεί ως άριστος γνώστης της ελληνικής γλώσσας. Ακόμα και οι τίτλοι των ποιημάτων του βιβλίου του μπορούν, κατάλληλα συνδυασμένοι μεταξύ τους, να γεννήσουν καινούργια ποιήματα. Αδύνατον να μην εντυπωσιαστεί κανείς από στίχους, όπως οι παρακάτω: Ίδρωσε η ψυχή αναμένοντας το απροσδόκητο (σελ.18), το πινέλο του ουράνιου τόξου ιστόρησε την ανατολή (σελ.23), ο ουρανός ανάσαινε αργά όμοια με την ψυχή (σελ. 30), ο άνεμος ξεσήκωσε τις κουρτίνες της ακοής (σελ. 31), τα ανυπότακτα όνειρα νοηματοδοτεί (σελ.33), στην κλειδαριά ιστορήθηκε μια βάρκα με ορθάνοικτα πανιά (σελ. 43), άστεγη γραφίδα (σελ.53), το αγκίστρι των λέξεων υπό μάλης (σελ.54), κλπ.
 
Εντυπωσιάζεται επίσης από τις επινοημένες, πλην ολόσωστες, σύνθετες λέξεις, όπως: έμφωτοι φρουροί (σελ.10), ένδροση διάθεση (σελ. 15), εύσχημα αερόστατα (σελ. 22), ενήλια χρώματα (σελ. 34), ένστολο φεγγάρι (σελ. 59) κ.ά.
 
Οι επιδράσεις που φαίνεται να έχει δεχθεί προέρχονται:
 
- Από την Ελληνική Αρχαιότητα
- Από την Αγία Γραφή και την Εκκλησιαστική Παράδοση
- Από το Βυζάντιο
- Από τη Βρετανική κουλτούρα και τον Πολιτισμό
- Από τον λαϊκό πολιτισμό Ελλήνων και ξένων
- Από τον Καβάφη, από τον οποίο έχει υιοθετήσει τον πεζολογικό τόνο, από τον Σεφέρη και τον Ελύτη, στους οποίους γίνονται σαφείς αναφορές μέσα στη συλλογή.
 
Ωστόσο, στην εποχή μας,  δεν χρειάζεται κάποιος να ξέρει να γράφει, πρέπει και οι άλλοι να ξέρουν να διαβάζουν. Τα ποιήματα του Τάσου Βυζαντίου δεν είναι εύληπτα και κατανοητά με μια πρώτη και επιπόλαιη ανάγνωση. Απαιτούν επισταμένη μελέτη και αποκωδικοποίηση όλων των σημείων που θέλει να κοινοποιήσει σκόπιμα ο ποιητής. Και για να μπορεί κανείς να τα διακρίνει πρέπει κατά βάση να γνωρίζει τι είναι ο υπερρεαλισμός και ποιος είναι ο σκοπός του. Υπενθυμίζουμε ότι πρόκειται για ένα κίνημα που αναπτύχθηκε στο χώρο της Λογοτεχνίας κατά την περίοδο του μεσοπολέμου και που διαρκεί μέχρι σήμερα. Ως κύριο μέσο έκφρασης προβάλλει τον αυτοματισμό και την απελευθέρωση της φαντασίας. Έχει ως σκοπό την υπέρβαση του πραγματικού κόσμου και την παράσταση των υποσυνείδητων ενεργειών της ψυχής και των ονειρικών της εντυπώσεων, χωρίς την επέμβαση της λογικής.
 
Και ο Τάσος Βυζάντιος ανήκει σε μια ποιητική γενιά που δίνει έμφαση στην υπερρεαλιστική εικόνα καθώς και στο νεορομαντικό ύφος. Είναι η τέταρτη μεταπολεμική γενιά, η γενιά του Ογδόντα, η γενιά "του ιδιωτικού οράματος", η ευσχημόνως διακονούσα την έμπτερη ποίηση, όπως λέει και ο δημιουργός, ο οποίος και της αφιερώνει την παρούσα ποιητική συλλογή του.
 
Συνοψίζοντας, ο ποιητής φαίνεται από το έργο του σεμνός, μεθοδικός, ιδεολόγος, φιλόσοφος, γλωσσοπλάστης, εικονοπλάστης, μύστης και μυστικιστής. Που μας επιμορφώνει και μας μορφώνει. Που υποδηλώνει χωρίς να μας ενδογματίζει, που χαράζει επιδέξια το στίγμα της τέχνης του και της οπτικής του και μας αφήνει ελεύθερους να ακροβατήσουμε στις δικές μας συλλήψεις και εικασίες. Όλα αυτά συντελούνται αθόρυβα, προσεκτικά, εν περισυλλογή και αναστοχασμώ, με τέχνη, τεχνική και διακριτικότητα. ΑΠΑΝΕΜΑ.
 
Αξίζει λοιπόν τη νέα ποιητική συλλογή του Τάσου Βυζάντιου, την αξιοπρεπή και αξιοπρόσεκτη, να τη μελετήσουμε με "λογισμό και με όνειρο", όπως γράφει κι ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.
 
Ευχόμαστε ολόψυχα να είναι καλοτάξιδη!
 
 
Σημειώσεις
 
1.     Ημερολόγιο Αποδημίας Friday 17 November 2023.
2.     agiooros. net/forum/vi Παρ. Νοέμ 10, 2006 2: 10 pm 
3.     Νικολάου Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής" Από το καθ' ημέραν στο καθ' ομοίωση, Εκδότης Εν πλω, 2008, σελ.90.