Monday 25 November 2019

Ὁ φίλος καί ὁ Διδάσκαλος


(Καταθσεις το Π.Β. Πσχου γι τν Φτη Κντογλου)


T 1965, τ χρονι πο συμβανει κομηση νς κορυφαίου νεολληνα κα πνευματικο νθρπου, το Φτη Κντογλου, κδιδεται τ σημαδιακ γι τν ποχ κενη βιβλο το νέου θεολγου κα πιμελητ τν φιλθεων κδσεων "Αστρ" Π.Β. Πσχου, "π τν γωνα στν Κατνυξη". Στ βιβλο ατ μεταξ τν λλων δοκιμων πρχει κα μελτη, " Παρδοση κα Τχνη" ποα "πρωτοδημοσιετηκε στ καλλιτεχνικ περιοδικ "ΖΥΓΟΣ", στ τεχος 51/52 (1960), πο ταν φιερωμνο στν λησμνητο φλο κα Δσκαλο ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ. Στν διο κα σμερα φιερνεται, σν να κερ υϊκο σεβασμο κα εγνωμοσνης στ νισκαφτο μνμα του".[1]

Τν δια χρονι, τ 1960 δηλαδ, γρφει κα τ δοκμι του "Σχδιο μ μολβι"κα "Στ σκι το κρ λξανδρου".

ργτερα, κα συγκεκριμνα μετ π φτ χρνια, τ 1972 δηλαδ, π τν διο κδοτικ οκο κυκλοφορεται τ νο βιβλο, τ δκατο τρτο τς πνευματικς διαδρομς κα προσφορς το Π.Β. Πσχου, δρσος το Πνεματος, τ ποο φρει τν κλουθη φιρωση: "Φωτίῳ σεπτ Κυδωναις φανντι/ Κντογλου τοπλκην, τ γιογρφ, /Ββλους δ᾿ ρθοδξους τε συνταξαμν, /Τδε τ βιβλδιον φιεροται./π.β. π."

μως τ στ᾿ λθεια σημανουν λα ατ, τ σα δηλαδ πιό πνω εδαμε, κα γιατ ναφρθηκαν; ς τ προσξουμε καλτερα μ δηγ τν στρεο κα ελικριν λγο το Καθηγητ κα λογου Π.Β. Π., γι ν καταλβουμε τ πς ατς, " ζωγρφος τν πηγν κα τν πληγν τς Ρωμιοσνης"[2], πρξε γι τν Μακεδνα φοιτητ τς Θεολογικς Σχολς, φλος κα διδσκαλος.

Στς ρχς τς δεκαετας το 1950 να νο παιδ "παιδ γεωργοκτηνοτρφου"[3], ρχεται στ θνα ν σπουδσει τν πιστμη τς Θεολογας, στν κε πρχουσα γεραρ Θεολογικ Σχολ. Εναι μετπειτα Καθηγητς της κα κορυφαος ποιητς, δοκιμιογρφος κα πεζογρφος Παντελς Βασιλείου Πσχος:  τ"Χωριατπουλο, (πο) φλαξε, παρ' ὅ,τι ζ στν θνα κα συνχισε τς σπουδς του στ ξωτερικ, τ δροσι, τν φελτητα κα τ χρη το παθριουλληνα"[4], τν ποα διακρατε μχρι σμερα.

ν κα φερνε π τν ελογημνη του πατρδα, τ Λευκοπηγ, καν ρθδοξο πνευματικ πλισμ, πο γετηκε κα βωσε π τος γονες του λλ κι π᾿ τν παπ το χωριο του, τν παπα-Μρκο[5], ν τοτοις στ να Βαβυλνα τν θηνν πς θ μποροσε ν σταθε ρθιος δχως πνευματικ δεκανκια κα περιβλλον διο μ᾿ ατ πο μχρι ττε ζοσε;

Στν θνα λοιπν γνωρζεται μ τν "πρωτομαστορα Φτιο", το ποου τ συγγραφικ ργο του ξερε π τν πατρδα του, κα μεταξ τους συνάπτεται μι φιλα κα συνεργασα οσιαστικ κα θεμελιωμνη πνω στς ρχς τς γπης κα το πνευματικο συνδσμου, πο πρπει ν χουν τ γνσια τκνα τς κκλησας. ξομολογεται λοιπν  Πσχος: " ταν κατβηκα στν θνα... μεγλη μου ταν χαρ ταν τν γνρισα, τν πρωτομαστορα Φτιο, π κοντ κα συνεργαστκαμε, κα εδα πς τ λγια τν βιβλων του δν ταν διαφορετικ π᾿ τ ζω του. Τ σπτι του ταν σωστ παρεκκλσι, πο μοσχοβολοσε κερ γν κα μοσχολβανο, γεμτο γιογραφες -ετε φορητς, ετε στορημνες στος τοχους του. Κα ταν πρναμε ν ψλλουμε κτι κα κυρ Μαρα ( σζυγος το Κντογλου) θυμαζε τς γιες εκνες, νμιζε κανες πς βρισκτανε σ᾿ ναν πγειο παρδεισο, πως εναι πντα , πρπει ν 'ναι κκλησα" [6].

Φτης Κντογλου εχε γεννηθε στ τλη το 19ου α, τ 1895 δηλαδ, στ ϊβαλ τς Μικρς σας κα εχε νατραφε σ μοναστικ περιβλλον, κοντ στν θεο του, τόν ερομναχο Στφανο Κντογλου μετ τ χαμ το πατρα του. πομνως εχε βισει  τ τς ρθοδξου πνευματικς ζως, τ ποα μπδωσε "τι κα τι" μ τν μελτη, τν προσευχ κα τ λειτουργικ ζω: στοιχεα πο συνδευαν πλρως τν τχνη πο ξασκοσε, δηλαδ τς γιογραφας. Γι᾿ ατ πολ σωστ ναφρει Πσχος τι ατ πο λεγε κι ατ πο γραφε, ταν να κα τ ατ, γιατ δν εχε μσα του τ μικρβιο τς μπθειας, το φαρισαϊσμο κα τς διχασμνης προσωπικτητας. Κι πως ξομολογητικ γραψε διος σ λογοτεχνικ  περιοδικ, " Φτης Κντογλου ταν γι μνα κα φλος κα συνεργτης κα δσκαλος· διατερα στ χρνια 1959-1965, που εχα τ φιλολογικ πιμλεια τν κδσεων το <στρος>...."[7]. Τ διο δ θ παναλβει κα σ᾿ να π τ τελευταα δοκμι του γι τν Κντογλου, ταν προλογζει  βιβλο μ πιστολς το μαστρο-Φτη κα  ναφρει τ ξς: "Τρα πο βλπω τ γρμματα το εμνηστου φλου (κα δασκλου μου σ πολλ) μαστρο-Φτη, τν θυμομαι κα τν φρνω μπρς μου, ν συμβουλυει τος μαθητς του ν ψλλουν κα ν προσεχονται γιογραφντας"[8]·μπως κα γρφοντας πνευματικ θματα, διερωτμαι;

Πσχος, κατ πολ νετερς του, πιχειρντας ν κμει τ πρτα του βματα στ χρο τς πιστμης του παρουσιζει διφορα ργα, πως τ Γεροντικ (1961), τ Νον Μαρτυρολγιον (1961), ρθοδοξα γωνιζομνη (γ. Μρκος  Εγενικς, 1963) κα τ 1964, τ περφημο βιβλο του "ρως ρθοδοξας"[9]· βιβλο πο νθουσιζει τν Κντογλου, γιατ βλπει ναν φλο κα μαθητ του ν συνεχζει τν γιασμνη παρδοση τν πατρων μας. Πρν δ π τν κδοσ του κμα γρφει στν φλο του κα λγιο μοναχ, τν π. Θεκλητο Διονυσιτη: "Σ λγο θ κυκλοφορσουν δο ξασια βιβλα, το Π. Πσχου: "ρως ρθοδοξας" κα το λεξνδρου Καλομορου "Κατ νωτικν".[10]

Πς λοιπν ν μ γρψει γι᾿ ατ, ταν κποιοι σπεδουν ν τ κατηγορσουν, σφαλς πειδ δν τ κατλαβαν μσα στ σγχυση στν ποα βρσκονταν; ναφρει λοιπν Κντογλου σ ρθρο του τ ξς:  βιβλο (ρως ρθοδοξας) εναι ληθιν νας μνος στν ρθοδοξα, πλν δν εναι συναισθηματικ κα γλυκ, λλ αστηρ, πολλς φορς σκληρ σν τ βουν τς πατρδας του τς Κοζνης, ντρκιο, μ στσο γεμτο π τν γπη το Χριστο, π βαθει πστη σ᾿ Ατν, π γιασμνα ασθματα, π γνση το Θεο, π εωδα πνευματικ. Μυρζει λιβνι κι γιοκρι"[11].

χω δ τν ασθηση πς τ βιβλο ατ τ κτμησε γιατ εδε τν προκταση το δικο του τμιου κα γνσιου λγου πι πλ τος καρπος τς μαθητεας το Πσχου σιμ του. Δν θλω ν πεκταθ μ συγκρσεις κειμνων το νς κα το λλου μ σκοπ ν διαφανε πνευματικ συγγνεια τν δο λογων νδρν[12], μως θ παραθσω μνο τ ξς, πο σταχυολγησα π βιβλα κα τν δο γι ν πιβεβαιωθον τ σ᾿ ναφρω.

Γρφει λοιπν στν πρλογο το βιβλου του Μυστικς Κπος Κντογλου: "Ελογημνος Θες πο μς ξινει ν μνομε τος γους του..."[13]. δ Πσχος σημεινει: "ς εναι δοξασμνο τ Πανγιον νομα το Θεο πο μ πολλ μακροθυμα νχεται ν Τν διακονον..."[14]. χι, δν εναι πεξεργασμνη ντιγραφ· εναι μνο παρλληλος δρμος πο ρχζει ν βηματζει μ προσοχ, σεβασμ κα ξιοπρπεια στ χρο τς ρθοδξου θεολογας κα λειτουργικς πνευματικτητος Πσχος.

Κλενοντας δ τ παρν τεχνο δολσχημα θ θελα ν θυμσω στν ναγνστη μου τ δημοσιεματα το Πσχου γι τν Κντογλου, τ ποα, ταν τ μελετσει θ μθει πολ περισστερα π᾿ ατ πο γρφησαν δ.
π τ 1960 σαμε σμερα Πσχος παρουσασε πνω π δκα μελτες γι τ πρωτομαστορα Φτιο κα δο ποιματα. Τ καταγρφω λεπτομερς.

α. Στ βιβλο του. Φτης Κντογλου, 25 χρνια π τν Κομησ του, περιλαμβνονται ο μελτες: 1. Παρδοση κα Τχνη (1960), 2. Σχδιο μ μολβι (1960), 3. Στ σκι το κρ λξανδρου, 4. φλος κα διδάσκαλς μας (1976) 5. Τμιος ργτης το μυστικο κπου (1976), 6. Ποιητς λληνορθδοξος (1976), 7. ζωνταν κα νεκρ Παρδοση (1985) κα δο ποιματα: 1. Πρωτομαστωρ (1976) κα Κντογλου (1987).

β. Στ βιβλο του, Κντογλου, Εσαγωγ στ Λογοτεχνα του μ᾿ να πμμετρο-νθολγιο κειμνων του παρουσιζεται κτενς εσαγωγ, ποα ποτελε πεξεργασμνο κεμενο μιλας το σ. μ θμα " Κντογλου τς Λογοτεχνας"· κολουθον τ βιοβιβλιογραφικ κα τ προσεκτικ νθολγημα κειμνων το μαστρο-Φτη.

γ. Στ δ βιβλο το Πσχου "δελφο Συνλληνες" συστεγζονται μαζ μ τ πλοιπα λαμπρ δοκμια κα δο μελτες γι τν Κντογλου. μα, πο τιτλοφορεται "π τν γριτητα στ γιότητα, γιολογικ στροφ το Κντογλου" παρουσιστηκε στν τμο "Φτης Κντογλου-Σημεον ντιλεγμενον", κρτας θνα 1998 κα λλη πο φρει τν εκατνυκτο ττλο "Διδσκαλος κα Γροντας" παρουσιστηκε ς Προλεγμενα στ βιβλο "Φτης Κντογλου, Πρς γιογρφον Εὐάγγελον Μαυρικκην, ρμς θνα 1997.

π. Κ.Ν. Καλλιανός


[1] Π. Β. Πάσχου, Ἀπό τήν Ἀγωνία στήν Κατάνυξη, Ἀστήρ, Ἀθῆναι 1965, σελ. 210· ἡ μελέτη γιά τόν Κόντογλου δημοσιέυεται στίς σελ. 85-91. Τό ἴδιο μελέτημα συμπεριλαμβάνεται στό βιβλίο Π.Β. Πάσχου, Φώτης Κόντογλου: 25 χρόνια ἀπό τήν Κοίμησή του (στό ἑξῆς Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου), ἐκδ. ΤΗΝΟΣ, Ἀθήνα 1990, σελ. 13-20.
[2] Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου σελ. 131, τοῦ ἴδιου, Κόντογλου: Εἰσαγωγή στή λογοτεχνία του (στό ἑξῆς Π. Β. Πάσχου, Κόντογλου), Ἁρμος Ἀθήνα 1991, σελ. 51.
[3] Βλ. τό ποίημα "Ἴσως νά εἶναι" τοῦ Π. Β. Πάσχου, συλλογή Λευκοπηγή, Ἁρμός Ἀθήνα 21994, σελ. 123.
[4] Βασίλη Μουστάκη, Ἡ καρδιά μου γυμνή, προλεγόμενα-ἐπιστασία Π.Β. Πάσχος, Ἁρμός Ἀθήνα 1990, σελ. 161.
5 «...ὁ παπα-Μᾶρκος/ὁλιγογράμματος, ἀλλά θερμός στήν πίστη του/καί ἅγιος....", Π.Β. Πάσχου, Λευκοπηγή, Ἁρμός Ἀθήνα 1994, σελ. 23.
[6] Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου, σελ. 10-11.
[7] περ. Διαβάζω, τεῦχ. 113, 27/2/1985, σελ. 55· τό παράθεμα βλ. Π.Β. Πάσχου, Φ. Κόντογλου, σελ. 105.
[8] Π. Β. Πάχου, Ἀδελφοί Συνέλληνες, Ἁρμός Ἀθήνα 2002, σελ. 207.
[9] Τό βιβλίο αὐτό πού κυκλοφορεῖται σέ 4η ἔκδοση, πρωτοπαρουσιάστηκε ἀπό τίς φιλόκαλες ἐκδόσεις τοῦ "'Αστέρος" τό 1964 σέ χρόνους ὅπου ἡ πεῖνα καί ἡ δίψα τοῦ Ὀρθόδοξου νεοέλληνα γιά γνήσιο, καρδιακό καί "πρός καταρτισμόν" του λόγο ἦταν ἐμφανής. 
[10] Μοναχοῦ Θεοκλήτου Διονυσιάτου, Ὁ Φώτης Κόντογλου στήν τρίτη του διάσταση, ἐκδ. Ἱ. Κοινοβίου Ὁσίου Νικοδήμου, Γουμένισσα 2003, σελ. 57. Ἡ ἐπιστολή τοῦ Κόντογλου εἶναι γραμένη στίς 11/2/1964.
[11] Φώτη Κόντογλου, Ὁ ἄλλος Χριστός. Οἱ μαθόντες καί παθόντες τά θεῖα, ἐφ. "Ελευθερία" (Ἀθηνῶν) 29-11-1964. Τό ἄρθρο βλ. στόν συλλογικό τόμο, Νεοελληνική Λογοτεχνία καί Ὀρθοδοξία, Κριτικά κείμενα γιά τήν πνευματική πορεία τοῦ Π.Β. Πάσχου, Πολ. Συλλ. Κοζάνης "Ὁ Ἀλιάκμων" & ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 1997, σελ. 13-17· τό παράθεμα βλ. στή σ. 15.
[12] Καλό θά ῆταν νά στεκόταν σιμά τους κι ὁ Γέροντάς τους, ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης ὅμως κάτι τέτοιο θά βάρυνε κατά πολύ τό γραπτό. Σημειώνω πάντως ἐδῶ, καί καλῶ τόν ἀναγνώστη μου νά κοιτάξει, τά ἐξῆς μελετήματα τοῦ Πάσχου γιά τόν Κόντογλου καί τή σχέση του μέ τόν Παπαδιαμάντη. 1. Στή σκιά τοῦ κύρ Ἀλέξανδρου καί 2. Μαθητής τοῦ Παπαδιαμάντη, εἰς Π. Β. Πάσχου. Φ. Κόντογλου, σελ. 35-44 καί 75-76.
[13] Φ. Κόντογλου, Μυστικός Κῆπος, Ἀθῆναι 1944, σελ. 21· τό παράθεμα βλ. στοῦ Π.Β. Πάσχου, Κόντογλου, σελ. 76.
[14] Π.Β. Πάσχου, Ἔρως Ὀρθοδοξίας, ὅπ. παρ. σελ. 5.

No comments: